Sosyal Psikoloji Prof Dr Süheyla Ünal

Sosyal psikoloji bir bireyin davranış, duygu ve düşüncelerinin diğer kimselerin davranış ve özelliklerinden nasıl etkilendiğini ya da belirlendiğini inceleyen bir bilim dalıdır

Konuları Kendilik kavramı Tutum oluşumu İlişkilerin şekillenmesi Sosyal etki Sosyal düşünce Başkalatına yardım etme ya da zarar verme davranışı

Sosyal psikoloji İnsan yavrusu kuşaklar boyunca gelişip şekillenen bir kültür ortamına doğar Bu ortamda “ayna nöronlar” aracılığı ile diğer insanların davranışlarını taklit ederek toplumsal bir varlık olur Toplumsallaşmanın en önemli aracı olan dil bu süreçte kazanılır

Davranış Neye dikkat ettiğimiz Sosyal durumları nasıl yorumladığımız, nasıl yargıladığımız Bilgiyi nasıl kodladığımız Belleğimizden neyi anımsadığımız ile yakından ilişkilidir.

Basitleştirme stratejileri Karmaşık sosyal dünya Sınırlı dikkat kapasitesi Amaç  Ruhsal ekonomi Basitleştirme stratejileri

Basitleştirme stratejileri birey yaşamak için temel şemalar, sınıflandırmalar, kalıp düşünceler geliştirir

Kısa yollar Kategorizasyon Şema Stereotipi Önyargı

Kategorizasyon çevreyi düzenleme, yapılandırma bireyin toplum içindeki yerini oluşturma ve tanımlama Pozitif bir sosyal kimlik Benliğin onaylanması

Şema Dünyanın zihinsel bir haritası Yaşantılarımızı düzenler, yorumlarken kullandığımız zihinsel modeller Düşünme tarzımız Bilinçdışı, insanlığa ait bilgi ve becerileri de kapsayan eski bilgi yapıları

Stereotipi-Kalıp bir sosyal kategori içindeki insanlar hakkında oluşturulan inanç kalıplarıdır algı ve belleği etkileyen bir bakış çerçevesi sunar çevredeki uyaranlar arasından seçim yapmayı ve genellemeyi sağlar

Ön yargı deneyimden önce öncül bir yargı olarak kanaatleri etkileyen bir hareket noktası bilinçli ve kasıtlı, bilinçli ancak kasıtsız ya da bilinçdışı ve kasıtsız olabilir kendini doğrulayan kehanet

Basitleştirme stratejileri Beklenti doğrulama stratejileri İnsanlar beklenilen davranışı ararlar ve dikkat ederler. Belirsiz olayları beklentileri doğrultusunda yorumlarlar. Beklentileri ile uyumlu olayları hatırlarlar.

Atıf Sosyal yargıda bulunma Davranış ya da olayın nedenine ilişkin açıklama İçsel atıf Dışsal atıf

Basitleştirme stratejileri Kişiliğe özgü çıkarımlar Temel atıf hatası:Davranışı yordama üzerine kişiliğin aşırı etkisi Aktör-izleyici ikilemi: Kendi davranışımızı durumsal, başkalarının davranışını kişilik özelliği olarak yargılamak

Sosyal temsiller Kavramlar kollektif olarak oluşturulur İletişimde kullanılır Tanıdık olmayanı tanıdık haline getirir Dünya hakkındaki bilgileri basitleştirir, somutlaştırır Üstü kapalı bir süreç izler Moscovici

Sağlık sosyolojisi

Amacı Sağlık ve hastalık kavramını sosyoloji bağlamında ele almak ve genişletmek Sosyoloji disiplininin temel kuram ve kavramlarına gevşek de olsa bağlı olan problemlere sosyolojik imajinasyonu kullanarak odaklaşmak Willis, E. (1991)The sociology of health and illness in Australia: the 1980’s and beyond. Annual Review of Health Social Science. 1:46-53

Sağlık sosyolojisi konuları Kuramlar Sosyal etkenler ve hastalık Sosyal sınıf Cinsiyet Yaş Irk ve etnisite Hastalık yaşantısı ve hastalığa yüklenen anlam Tedavinin sosyal özelliklerle ilişkisi

Sağlık sosyolojisi konuları Sağlığın sosyal belirleyicileri, eşitsizlik yaratan etkenler (SED, cinsiyet) Hastalık hakkında halk inanışları, tedavi yöntemleri Hastalık davranışı Sağlık sistemleri Biyoetik

Kuramlar Sosyal nedensellik Sosyal tepki Eleştirel kuram Sosyal yapısalcılık Sosyal gerçeklik

Sosyal nedensellik Sosyal dezavantajların sağlık üzerine etkisi Weber Toplum sınıf, statü ve politik güçler açısından tabakalara ayrılır Tabakalaşma zenginliğin eşit olmayan dağılımına neden olur Marx Sınıflar kapitalist sistem tarafından oluşturulur Sınıflar sahip oldukları üretim araçları ve kendileri için çalışan işçilere dayanır

Sosyal tepki-etiketleme kuramı İnsanlar hastalığa ya da davranışsal sapmaya tepki gösterir abartma yadsıma Toplum hastalığı tanımlarıyla üretir Davranışsal sapmanın sosyal açıdan tanımlanması ve tepki gösterilmesi hasta kişinin davranışını şekillendirir Hasta rolünün sürdürülmesini etkiler

Eleştirel kuram Sosyoekonomik yapılarla bireylerin içsel yaşamları arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışır (progresif-regresif yöntem)

Sosyal yapısalcılık Temel varsayımı: gerçeğin insan etkinliğinin bir ürünüdür Bireyler sosyal ilişkileri aracılığı ile varolurlar ve dönüşürler Sağlık ve hastalık toplum tarafından tanımlanır ve yapılandırılır

Sosyal gerçeklik Sosyal gerçeklik norm ve rollerle davranışımızı yapılandırır Sosyal gerçekler olayları anlamamız için bir çerçeve çizer Tutum ve değerlerimiz kırılgan yapıdadır, referans aldığımız gruplardan oldukça etkilenir Kültürün hemfikir olduğu konularda alternatif geliştirmek güçleşir

Hastalık-Kültür ilişkisi

Sağlık davranışının sosyal belirleyicileri Bağlamsal Bireysel Fizik çevre Sosyodemografik özellikler- yaş, cinsiyet, ırk, etnisite, eğitim, gelir, medeni durum Sosyal çevre Sağlık davranışı Sağlık bakımı Psikososyal – sosyal destek, uyum, başa çıkma Organizasyonel Kurumsal Ekonomik kaynaklar Psikolojik- İnanç ve tutumlar Toplumsal kaynaklar Emmons, K. Health behavior in a social context, in Social Epidemiology, 2000, ch. 11. Politikalar

Sağlık sosyolojisi Sosyal ve biyolojik olgular arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır Kültür ve toplumsallaşma bireyin biyolojik yapısından kaynaklanan davranışlarından oluşmaktadır Davranış, bireyin nörofizyolojik dürtü ve güdülerini eğitim ve toplumsallaşma süreçleriyle sosyal olarak izin verilen ya da önerilen tarzlarda gidermesi olarak tanımlanabilir

Anlamlar dünyası-kültür İnsanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamak için bilişsel bir düzenleme yaparlar ve içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda bir gerçeklik duygusu geliştirirler Duyumlardan başlayarak, davranışa kadar bilişsel sistemin her aşaması, özellikle zihinsel tasarımlar bireyin içinde yaşadığı kültürden oldukça etkilenir

Kültür-hastalık İçinde yaşanılan kültür hastalık belirtilerini, nedenlerini ve tedavisini kavramsallaştırmada önemli bir alt yapı sağlar

Hastalık “kişinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya ile bağlantısında istenmeyen bir durum” Hahn Hahn, R. 1995. Three Theories of Sickness and Healing, pp. 57-75. In Hahn, R. A. 1995. Sickness and Healing. An Anthropological Perspective. Yale University Press.

Hastalık-Kültür Kültür ve bilişsel süreçler bireyin acıyı ifade etme tarzını, hastalık belirtilerini ve tedavisini şekillendirir Toplum bireylerine hastalık ve iyileşme yaşantıları ile ilgili kavramları da sunar Farklı hastalıklar ve isimlerini, özgül belirtilerini ve sürecini, anlamını, önemini, uygun tepkileri, başa çıkma yollarını da öğretir

Kültür- Tedavi Tedavi Algı Deneyim

Hastalık inanç sistemleri Hastalığı ve sağlığı tanımlar, sınıflandırır Hastalık açıklama modeli sunar Hastalığın nedeni, doğası ve tedavisi hakkında bir kuram oluşturulmasını sağlar Şifacıların uygulamaları konusunda bakış açısı sağlar

Hastalık açıklama modeli Algılanan yatkınlık Algılanan şiddet Demografik değişkenler Eylem Sağlık motivasyonu Psikolojik özellikler Algılanan yararlar ***** Eylem için ipucu Algılanan engeller Sheeran & Abraham, 1995

Çare arama yolları Çare arama yolları Psikososyal Sosyal ağ mekanizmalar Sosyal ağ Sosyal yapıya ilişkin durumlar Kültür Sosyo-ekonomik etkenler Sosyal destek Sosyal etki Kaynaklar Ağın yapısı Temas sıklığı Berkman LF and Glass T, Social integration, social networks, social support, and health, in Social Epidemiology, ch 7, p. 143.

Belirti-çare arama Belirti buzdağı Doktora başvurma Belirti- Müdahale yok Belirti– Kendini tedavi etme, alternatif tedaviler Belirti yok Belirti buzdağı

Çare arama yolları Kabul edilebilirlik Erişebilirlik Elde Belirtilerin algılanması Önerilebilirlik Popüler Değerlendirme Karar verme Biyotıp Yorumu ‘Folk’ Sosyal ilişkiler Önceki yaşantılar Muela & Hausmann

Kültürel tedavi yöntemleri Kendini iyileştirme çabaları başarısız kalırsa, içinde yaşadığı kültürün “çare arama davranışı”na başvurulur Geleneksel, folklorik iyileştirme yöntemleri Dinsel, spiritüel iyileştirme yöntemleri Bilimsel tıp

Kültürel tedavi yöntemleri Bitkisel tedaviler Kupa çekme, sülük Spirituel güçleri olduğuna inanılan kişilere başvurma Kırıkçı-sınıkçılar Terapötik dokunma (Sıvazlama, Reiki) Biyoenerji Akupunktur