DÖNEN VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ II

Stoklarin çıkışlarında değerleme GİRİŞ Ana başlıklar: Stok hesaplari Stoklarin çıkışlarında değerleme Ticari Mal Hareketlerinin İzlenmesinde Kullanılan Yöntemler Çıkışlarında

15. STOKLAR İşletmelerin edindikleri stok türleri faaliyetlerinin niteliklerine göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin imalat işletmeleri ilk madde ve malzeme, yarı- mamul, mamul gibi stoklar kullanılır. Diğer taraftan ticaret işletmeleri ise ticari mal stoku bulunmaktadır.

15. STOKLAR 150- İLK MADDE VE MALZEME 151- YARI MAMULLER - ÜRETİM 153- TİCARi MALLAR 154- 155- 156- 157- DİĞER STOKLAR 158- STOK DEGER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) 159- VERiLEN SiPARİŞ AVANSLARI

150- İLK MADDE VE MALZEME Üretimde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere işletmede bulundurulan hammadde, yardımcı madde, ambalaj malzemesi ve diğer malzemelerin izlendiği hesaptır. İlk maddeler, üretim konusu veya hizmetin bünyesine direkt olarak giren ve mamulün maliyetinin içinde izlenen malzemelerdir. Yardımcı maddeler, üretim konusu mamul veya hizmetin bünyesine girmekle birlikte mamul veya hizmet birimine göre izlenemeyen veya buna değer görülmeyecek kadar küçük olan değerlerdir.

150- İLK MADDE VE MALZEME Örnek: 1-Masa üretiminde bulunan bir işletme, 20.02.2009 tarihinde masanın imalatında kullanılmak üzere nakit olarak 50.000 TL'ye sunta almıştır. 2- 25.02.2009 tarihinde nakit olarak 5.000TL’ ye çivi almıştır. 3-26.02.2009 tarihinde suntaların 20.000 TL 'lik kısmı üretime alınmıştır. 1--------------------------------/----------------------------------------- 150 İLK MADDE VE MALZEME HS. 50.000 150.01.ilk madde 150.01.01 Sunta 100 KASA HS. 50.000 ilk maddenin alışı 2--------------------------------/-------------------------------------------------------- 150 İLK MADDE VE MALZEME HS. 5.000 150.02.Yardımcı madde 150.02.01 Çivi 100 KASA HS. 5.000 Yardımcı maddenin satınalınması 3--------------------------------/-------------------------------------------------------- 710 İLK MADDE VE MALZ. GiD.HS 20.000 150 iLK.M. VE MALZEME HS. 20.000 Üretime yollanan malzeme --------------------------------/--------------------------------------------------------

151 YARI MAMULLER- ÜRETİM Henüz tam mamul haline gelmemiş ancak direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden belli oranlarda pay almış üretim aşamasındaki mamullerin izlendiği hesaptır. Maliyet dönemi sonunda direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderleri tutarları kadar bu hesap borçlandırılır.

ÖRNEK 1- 02.03.2009 tarihinde işletme nakit olarak 90.000 TL lik ilk madde almıştır. 2- 05.03.2009 tarihinde 50.000 TL' lik kısmı üretime gönderilmiştir. 3- 30.03.2009 tarihinde ödenen direkt işçilik gideri 20.000 TL' dir. Genel Üretim Gideri ise 10.000TL'dir.

ÖRNEK Hammadeler yarı mamüllere dönüştüğünde 151 Yarı Mamüllerin Hesabı, Yansıtma Hesapları ile karşılaştırılır. 4- 30.03.2009 tarihinde yarı mamüllerin 40.000 TL' lik kısmı mamul haline gelerek ambara alınmıştır. Kalan kısmı yarı mamul olarak stoklara alınmıştır. kapatma Dönem sonunda 710, 720 ve 730 nolu hesaplar 711, 721 ve 731 nolu gider yansıtma hesapları ile karşılaştırılarak kapatılır.

NOT Giderler ilk gerçekleştiklerinde 6. gruptaki Gelir Tablosu Hesaplarına kaydedilmeden önce, 7. gruptaki Maliyet Hesaplarına kaydedilir. Her gider hesabının bir yansıtma hesabı vardır. Yansıtma hesapları gerçekleşen giderleri sonuç hesaplarına yansıtmak için kullanılır, daha sonra maliyet hesapları ile karşılaştırılarak kapatılırlar. Sonuç hesaplarına yansıtılan gelirler ve giderler dönem sonunda Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılırlar. Üretime yarımamüle yarımamülden satış Yollama dönüşüm mamüle dönş. 711 151 152 710 151 152 620 SMM 771 770 Gen. Yön. Gid. 632 kapatma azalma azalma kapatma

ÖRNEK İşletme 5 Ocak günü yönetim binasının kirasını düzenlediği bir çekle ödüyor. Ocak ayı sonunda 770 nolu hesapta biriken tutar 230000 TL ye ulaşmışsa bu tutar aşağıdaki gibi bir kayıtla sonuç hesabına aktarılacaktır. Dönem sonu envanter işlemleri de yapıldıktan sonra oluşan ve yansıtılan giderlerin 900000 TL olduğu varsayılırsa aşağıdaki gibi bir kayıtla görevleri sona eren gider hesapları karşılıklı olarak kapatılır.

NOT Her gider grubunda aşağıdaki şekilde defterikebir hesapları açılmıştır. 710 DİR. İLK MADDE VE MALZ. GİD. HS. 711 DİR. İLK MADDE VE MALZ. GİD. YANSITMA HS. 720 DİR. İŞÇİLİK GİDERLERİ 721 DİR. İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HS.

152- MAMULLER Üretim çalışmaları sonunda elde edilen ve satışa hazır hale gelmiş bulunan mamullerin izlendiği hesaptır. Bu hesap, üretimi tamamlanan mamullerin ambarlara alınmasıyla borçlandırılır. Satılması veya herhangi bir nedenle ambardan çekilmesi ile alacağına yazılır.

153 TİCARİ MALLAR Herhangi bir değişikliğe tabi tutulmadan satmak amacı ile işletmeye alınan ticari mallar (emtia) ve benzeri kalemler bu hesapta yer alır. Satın alınan ticari mallar (emtia) maliyet bedeli ile bu hesaba borç, satılması veya herhangi bir nedenle ambardan çekilmesinde ise maliyet bedeli ile alacak kaydedilir.

153 TİCARİ MALLAR Kavramlar Alış gideri: Ticari malların satılabilir hale gelmesi için alış sırasında yapılan giderlerdir. Ticari mallar maliyet değerleri ile kayıt edildikleri için bütün alış giderleri ticari malların maliyetine eklenir. Nakliye, sigorta , komisyon giderleri gibi Alış iadeleri: Çeşitli sebeplerle satıcı firmaya iade edilen ticari malları kapsar. Ticari malların iadesinde ticari mallar hesabı alacak olarak kaydedilir. Alış iskontoları: Satıcı firmaların, satış faturasından sonra işletmeye yapmış oldukları indirimleri kapsar. Alış iskontoları, kasa ve miktar iskontosu şeklinde olabilir. Kasa iskontosu: Alıcı firmanın kredili satışlarda vadesinden önce ödenmesi durumunda satıcı firmanın yaptığı indirimleri kapsamaktadır. Miktar iskontosu: Alıcı firmanın belirli miktardan fazla mal alması durumunda satıcı firma tarafından yapılan indirimleri kapsamaktadır.

Satış Giderleri: Ticari malın satış sırasında yapılan giderlerdir. 153 TİCARİ MALLAR Satış Giderleri: Ticari malın satış sırasında yapılan giderlerdir. Satış İadeleri: Çeşitli nedenlerle alıcıların iade ettikleri ticari malları kapsamaktadır. İade edilen ticari mallar, ilgili hesap (KASA, ALICILAR) alacaklandırılırken 610 SATIŞTAN iADELER hesabı borçlandırılır. Satış iskontoları: Alıcı firmalara satış faturasından sonra yapılan miktar ve kasa iskontolarını kapsar.

STOKLARIN ÇIKIŞLARINDA DEĞERLEME Satın alınan ya da işletmede üretilen mal, hesaba maliyet değeri ile alınır. Dönem sonunda mal hesabının mevcut malın maliyetini gösterebilmesi için dönem içindeki çıkışların da maliyet bedeli ile yapılması gerekir. İşletme aynı nitelikte ve değişik fiyatla mal satın alabileceğinden ya da üretebileceğinden satılan mal ve mamul için maliyet değeri hesaplaması bir sorun olarak ortaya çıkar. Satılan malın maliyetinde değişme, hem satış karını hem de kalan malın maliyetini değiştirir. Bu nedenle stoklardan çıkışların maliyetini hesaplamak amacıyla çeşitli yöntemler geliştirilmiştir: 1- Ortalama Fiyat Yöntemi 2- İlk Giren ilk Çıkar (FİFO) Yöntemi 3- Son Giren ilk Çıkar (LİFO) Yöntemi

STOKLARIN ÇIKIŞLARINDA DEĞERLEME 1-0rtalama Maliyet Yöntemi: Çeşitli ortalama maliyet yöntemleri vardır bunlar: a ) Basit Ortalama Maliyet Yöntemi: Dönem içerisinde satılan bir stokun giriş fiyatları toplamı, satın alma sayısına bölünerek basit ortalama yönteme göre birim maliyeti bulunur. Bu yöntemde alış fiyatları bir birinden çok farklı olduğu için yanıltıcı sonuçlar verir. b) Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntem: Mevcut mal stoklarının değerlemesinde kullanılır. Satın alınan mamullerin miktarlarını da dikkate alınarak birim maliyet bulunur.

STOKLARIN ÇIKIŞLARINDA DEĞERLEME 2- ilk Giren ilk Çıkar Yöntemi (FİFO): Bu yöntemde ilk ambara giren mal ilk çıkması esasına dayanır. Son giren malın en son çıkması gerekir. Yüksek enflasyonun yaşandığı ülkelerde yanıltıcı sonuçlar verir. Kar bu yöntem ile yüksek çıkar. 3- Son Giren ilk Çıkar Yöntemi (LİFO): Bu yöntemde son giren malların ilk çıkması esasına dayanır. Yani stokta kalan malların son girenden önceki mallardan kalır. Yüksek enflasyon ortamlarında karın daha doğru hesaplanmasının sağlar kar bu yöntemde düşük çıkar.

ÖRNEK Yukarıdaki mal hareketlerini; 1- Ortalama Maliyet Yöntemine 2- İlk Giren İlk Çıkan Yöntemine 3-Son Giren ilk Çıkan Yöntemine göre stokların birim maliyetini hesaplayınız?

ÖRNEK Özet: Dönem başı stok :15 Alışlar= 10+20+10=40 Satışlar= 12+15+5+10=42 Dönem sonu stok =55-42=13

ÖRNEK Ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi Satılan Malın Maliyeti=225.3 Dönem Sonu Stok=84.7

İLK GİREN İLK ÇIKAR MALİYET YÖNTEMİ Satılan Malın Maliyeti=212.0 Dönem Sonu Stok=98.0

SON GİREN İLK ÇIKAR MALİYET YÖNTEMİ Satılan Malın Maliyeti=258 Dönem Sonu Stok=52

TİCARİ MAL HAREKETLERİ KAYIT YÖNTEMLERİ Ticari Mal hareketlerinin izlenmesinde kullanilan iki yöntem vardır. Bunlar 1-Devamlı (Sürekli) Envanter Yöntemi 2-Aralıklı Envanter Yöntemi

1-SÜREKLİ ENVANTER YÖNTEMİ Bu yöntemin uygulanabilmesi için satış sırasında satılan ticari mal maliyetinin bilinmesi gerekir. Söz konusu yöntem satış miktarları az ama tutarları yüksek ticari mallar satan işletmelerde kullanılmaktadır. Örneğin otomobil bayileri, beyaz eşya satıcıları, mobilya satan mağazalarda kullanılmaktadır. Sürekli envanter yönteminde, ticari mal satın alındığında maliyet bedeli ile ticari malın borcuna kaydedilir. Satış anında ticari malın alacağına kayıt edilirken 621 SATILAN TİCARİ MALIN MALİYET hesabının borcuna kayıt yapılır. Ticari malın mevcudu sürekli olarak stoktaki malın mevcudunu verir.

KATMA DEĞER VERGİSİ Ülkemizde KDV uygulaması 1985 yılı başında baslamıştır. KDV oranlar. mal cinsine göre farklılık arz eder. Katma Deger Vergisinin yükü nihai tüketici üzerinde kalır. İşletmeler verginin ödenmesine sadece aracılık ederler. 191 İNDİRİLECEK KDV: KDV döneminde işletmenin satın aldığı mal ve hizmetler için ödediği veya borçlandığı KDV tutarıdır. 391 HESAPLANAN KDV: KDV dönemi içinde işletmenin satmış olduğu mal veya hizmetler için alıcı firmadan tahsil edilen KDV tutarıdır.

ÖRNEK 1- 11.01.2009 tarihinde 300.000TL ticari mal satılmıştır. KDV peşin tahsil edilmiştir. Mal tutarının 100.000TL kısmı için senet alınmıştır. Kalan tutar için ise alıcılar borçlanmıştır. Satılan malın maliyeti 150.000TL dir. Satılan malın nakliyesi için 50.000TL +KDV nakit olarak ödenmiştir. --------------------------------/11/01/2009----------------------------- 100 KASA HS 45.000 121 ALACAK.SEN.HS 100.000 120 ALICILAR HS 200.000 600 YURTİÇi SAT.HS 300.000 391 HES.KDV.HS 45.000 mal satış kaydı- --------------------------------/----------------------------------------- 621 SAT.TİC.MAL.MALiYETi 150.000 153 TİCARİ MALLAR HS 150.000 Satılan malın maliyet kaydı --------------------------------/11/01/2009------------------------------ 760 PAZ.SAT.DAG.GiD HS 50.000 191 iND.KDV HS 7.500 100 KASA HS 57.500 Nakliye gideri --------------------------------/---------------------------------------------

ÖRNEK 2- 13.01.2009 tarihinde alıcılar maliyeti 20000TL, satış tutarı 30000TL olan malı işletmeye iade etmişlerdir. Karşılığı alıcının hesabına kaydedilmiştir --------------------------------/13/01/2009----------------------------- 610 SATIŞTAN İADELER HS 30000 191 İNDİR. KDV .HS 4500 120 ALICILAR HS 34500 Satış tutarı ile İade kaydı --------------------------------/----------------------------------------- 153 TİCARİ MALLAR HS 20000 621 SAT.TİC.MAL.MALiYETi 20000 Maliyet tutarı ile iade kaydı --------------------------------/------------------------------------------

ÖRNEK 2- 15.01.2009 tarihinde 500.000TL ticari mal satın alınmıştır. KDV tutarı peşin ödenmiştir. Ticari malın tutarı için 100.000TL bir çek keşide edilmiştir. Nakliye gideri olarak 40.000 +KDV ödenmiştir. --------------------------------/15/01/2009------------------------------- 153 TİCARİ MALLAR HS 500.000 191 İND. KDV HS 75.000 100 KASA HS 75.000 103 VERİLEN ÇEK V. ÖD. EM. HS 100.000 320 SATICILAR HS 400.000 Mal alış 153 TİCARİ MALLAR HS 40.000 191 İND. KDV HS 6.000 100 KASA HS 46.000 Nakliye gideri --------------------------------/-----/-----------------------------------

3- KDV hesapları kapatılmıştır. ÖRNEK 3- KDV hesapları kapatılmıştır. 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HS. İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu aldığı KDV tutarı, ödediği KDV (indirilecek KDV) tutarını aşarsa bu fark ay sonunda 360 nolu hesabın alacağına aktarılır. 190 DEVREDEN KDV HS. İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu aldığı KDV tutarı (hesaplanan KDV), ödediği KDV (indirilecek KDV) tutarınıdan düşükse bu fark ay sonunda 190 nolu hesabın alacağına aktarılır. --------------------------------/31/01/2009------------------------------- 391 HES. KDV HS. 45000 190 DEVREDEN KDV HS 48000 191 İND KDV HS 93000 KDV Hesabının kapatılması --------------------------------/--------------------------------------------

2-ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ Satış sırasında satılan ticari malların maliyeti bilinmiyor veya kayıtlarda dikkate alınmak istenmiyor ise bu yöntem uygulanır. Aralıklı envanter yöntemi ile devamlı envanter yönteminin ticari mal alış kaydı bakımından farkları yoktur. Ancak, aralıklı envanter yönteminde her satışla birlikte satılan ticari mallar maliyeti ile ilgili kayıt yapılmaz. Bu yöntemde, dönem içinde ticari mal satıldıkça ilgili hesap karşılığında 600 Yurtiçi Satışlar hesabına satış tutarı ile alacak kaydı yapılır. Satılan ticari mallar maliyetinin bulunarak kayıtlara aktarılması için ticari malların miktar tespiti ve değerlemesi (envanter) yapılır. Bu işlem haftalık, aylık gibi belirli dönemlerle yapılabilecegi gibi hesap dönemi sonunda da yapılabilir.

2-ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ Yapılan envanter sonunda bulunan stoktan yararlanarak hesaplanan satılan ticari mallar maliyeti 153 Ticari Mallar hesabının alacağına; 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabının borcuna kaydedilerek hesaplar düzeltilmiş ve devamlı envanter yöntemine dönülmüş olur. Dönem sonunda sayım ve değerlendirme yapılarak dönem sonu mal stoku bulunduktan sonra satılan malın maliyeti aşağıdaki eşitlik ile bulunur. Dönem başı Stok+ Net Alışlar=STMM + Dönem sonu stok STMM = Dönem Başı Stok+ Net Alışlar- Dönem sonu stok

ÖRNEK Dönem başı ticari mal mevcudu 200.000.000 TL'dir. Dönem içi alışlar 500.000.000 TL 'dir. Dönem sonun yapılan sayım sonucunda ticari mal mevcudu 400.000.000 TL olduğu tespit edilmiştir. STMM = Dönem Başı Mal Mevcudu + Dönem içi alışlar- Dönem sonu stok STMM = 200.000.000+ 500.000.000- 400.000.000 STMM = 300.000.000 TL

157- DİĞER STOKLAR Daha önce anlatılan stok kalemlerinin hiç birinin kapsamına alınmayan ürün, artık ve hurda gibi kalemler bu hesap grubunda yer alır. Elde edilen bu stoklar maliyet bedeli ile hesaba borç, satıldığında, devredildiğinde veya kullanıldığında alacak kaydedilir.

ÖRNEK 1- ABC işletmesinin maliyet bedeli 800TL+120TL KDV olan malı 5.03.2009 tarihinde tabi afet sonucu kısmen hasar görmüştür. 2- Hasar gören malın tamamı 16.04.2009 tarihinde 900TL +135TL KDV peşin olarak satılmıştır. --------------------------------/05/3/2009------------------------------- 157 DİĞER STOKLAR HS 800 157.01 değeri düşen mallar 153 TİCARİ MALLAR HS 800 Değeri düşen malların diğer stoklara alınması --------------------------------/16/4/2009------------------------------- 100 KASA HS 1.035 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HS 900 391 HES. KDV HS 135 Değeri düşen malların satış kaydı 623 DİĞER SAT. MAL. HS 800 Değeri düşen malların stoktan maliyetlere yansıtılması