ZİYA GÖKALP (1876-1924)

Şairliğinden çok düşünce adamıdır. İstanbul’un işgali üzerine Malta’ya sürgün edilmiştir. Türkçülük akımını bir sisteme bağlamış ve bu sistemi yapıtlarında işlemiştir. Milli Edebiyat akımının düşünce yönüyle temellerini atmıştır. Türk milletinin, dil, edebiyat, din ve ahlak yönüyle aynı kültürle yetişmiş kişilerden oluştuğuna inanmış; Turancılık idealinin savunuculuğunu üstlenmiştir.

Edebiyatı, görüşlerini yaymada bir araç olarak kullanmıştır. Yapıtlarında asıl amaç sanat değildir. Eserlerini halkın anlayacağı şekilde sade, sanat yapma amacı gütmeden yazmıştır. Şiirlerini hece ölçüsü ve halk şiiri biçimleriyle yazmıştır.

Beş Hececiler üzerinde etkili olmuş, aruzu bırakarak hece ölçüsünü kullanmalarını sağlamıştır. Dil konusundaki düşüncelerini başlıklar halinde Lisan adlı şiirinde açıklamıştır. Genç Kalemler topluluğunda yer almış, Türkçe karşılıkları olan Arapça, Farsça kelime ve tamlamaların atılması gerektiğini , halk diline yerleşmiş olanların da Türkçeleşmiş olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir.

II.Meşrutiyet Dönemi’ndeki fikir ortamında Türkçülük, Turancılık düşüncesini savunmuş, daha sonra Türkiye Türkçülüğü düşüncesinde karar kılmıştır. 1911 yılında Ömer Seyfettin ve Ali Canip Yöntem’le birlikte Genç Kalemler dergisini çıkararak Milli Edebiyat’ın öncü isimlerinden olmuştur.

Ziya Gökalp, ilk Türk sosyoloğudur Ziya Gökalp, ilk Türk sosyoloğudur. Emil Durkhem’in düşüncelerinden etkilenmiş, milliyetçiliği bilimsel görüşlerle sistemleştirmeye çalışmıştır. Kızıl Elma, Alageyik, Altın Destan, Altın Yurt, Lisan, Çanakkale, Yeni Hayat, Vatan, Çobanla Bülbül gibi şiirlerinde değişik tonlarda Turancılık, Türkçülük, milliyetçilik fikirlerini işlemiştir.

Şiirleri sanatsal bakımdan güçlü değildir Şiirleri sanatsal bakımdan güçlü değildir. Kendisi de şiiri bir araç olarak gördüğünden şiirde bulunması gereken estetik değerleri ikinci plana itmiştir. Şiirleri ve düşünceleri ile hem Milli Edebiyat’a hem de kendisinden sonraki milliyetçi yazar ve şairlere yön vermiştir. Günlük konuşma dili ile yazı dilini başarıyla birleştirmiş, manzumelerinde hece ölçüsünü kullanmıştır.

Eserleri Şiir: Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın Işık, Altın Destan Makale-İnceleme: Türkleşmek-İslamlaşmak- Muasırlaşmak, Türk Töresi, Doğru Yol, Türk Medeniyet Tarihi, Hars ve Medeniyet Mektup: Limni ve Malta Mektupları

Ziya Gökalp’in ilk şiir kitabıdır. Bu ilk kitap, ulusçuluğun gerçekçi programını henüz bulamamış olan Gökalp’in kökene dönüş, Asya değerlerini buluş, ırksal geçmişe sahip oluş özlemlerinin duygusal anlatımıdır.  1918’de yayımlanmıştır.

Eserde şiir ve düz yazı olarak işlenmiş masallar ve iki perdelik bir manzum piyes olan "Alparslan ve Malazgirt Savaşı" yer almaktadır. Altın Işık, Türk çocuklarına tarih bilinci vermek, onları mâzilerine yöneltmek ve millî değerlerimizi sevdirerek onların milliyetçiler olarak yetişmelerinde ilk adımı atmalarını sağlamak için hazırlanmış bir Türk masal kitabıdır. 1922’ de yayımlanmıştır.

Gökalp, Yeni Hayat başlığı altında bir araya getirilen şiirlerinde Türkçülük fikrini geniş halk kitlelerine daha kolay tanıtabilmek ve onu duygu temelinde işleyebilmek için Türkçenin adeta bütün imkânlarını kullanmaya   çalışmıştır.

Yazar, önce Türkçülüğün tarihini özetler, bu yolda emeği geçenleri anar.“Türkçülük Nedir” başlıklı yazıda çeşitli ulus tanımlarını değerlendirir. Türkçülükle Turancılığı karşılaştırır, milli kültürle medeniyeti karşılıklı olarak değerlendirir, halka doğru ilkesine ulaşır. Garba doğru amacının gerekliliğini ortaya koyar. Kitabın 2. ana bölümü “Türkçülüğün Programı” adını taşır. Dilde, estetikte, ahlakta, hukukta, dinde, iktisatta, siyasette, felsefede ulusçuluk ülküsünün programını sergiler: “Ey bugünün. Türk genci! Bütün bu işlerin yapılması yüzyıllardan beri seni bekliyor” tümcesiyle sonuçlanır.

Türk medeniyeti tarihi, hazırlanış biçimi, terminolojisi ve yöntemiyle bilimsel bir eserdir. Başlangıç kısmında verilen bir takım teorik bilgilerden sonra beş kitaptan oluşmaktadır: İslamiyet’ten Evvel Türk Dini, Türk Muakelesi (Mantığı), İslamiyet’ten Evvel Türk Devleti, İslamiyet’ten Evvel Türk Ailesi ve İslamiyet’ten Evvel Türk İktisadı.

Tanzimat’tan Osmanlı Devleti’nde tartışılan üç fikir akımı üzerinde durmuştur: Türkçü-lük, İslâmcılık ve medeniyetçilik. Gökalp, devletin ve milletin kurtuluşunu bu üç fikrin uzlaşmasında aramış; İslâmcılık ve medeniyetçilik düşüncelerini, Türkçülük düşüncesini daha da zenginleştirecek bir vasıta olarak görmüştür. Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak, Ziya Gökalp’ın bir sistem içerisinde sunduğu düşünceleri-nin özeti mahiyetindedir. Kitapta, Türk milletinin ve devletinin 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşadığı sorunlarına dair yazarın ortaya attığı çözüm önerileri yer almaktadır.

Ziya Gökalp, öncelikle töre kelimesini, tarihî ve edebî kaynaklardaki takibini yaparak tanımlamıştır. Ziya Gökalp’a göre Türk töresi, eski Türklere atalarından kalan bütün kaidelerin toplamı demektir. Bu yüzden Ziya Gökalp, Türk mitolojisinin ana karakterlerinden tutun da yirminci yüzyılda bile canlılığını hâlâ muhafaza eden kadim geleneklerimiz arasında bağlantılar kurarak, Türk töresini bütün yönleriyle ele almış ve oldukça sade bir dille okuyucuya sunmuştur. 1923’te yayımlanmıştır.

Hazırlayan: Süleyman Kara Edebiyatsultani.com