BORÇLAR HUKUKU Genel Hükümler

KONUSU Kişiler arasındaki borç ilişkisini düzenler. MK’nın devamı niteliğindedir. MK’nın genel bölümü niteliğinde. TBK m. 646, MK m. 5 TBK’nın Medeni Hukukun diğer alanlarında uygulanabilmesi için MK’da bir hüküm olmayacak. TBK hükmü, uygulanacağı Medeni Hukuk kurumunun ve kavramının bünyesine ve niteliğine aykırı düşmemelidir.

MK’da yer alan bazı hükümler de Borçlar Hukukunda uygulanacaktır. Mesela Kişiler Hukuku kitabında düzenlenen ehliyet hükümleri Borçlar Hukukunda geniş bir uygulama alanı bulur.

TEMEL KAVRAMLAR BORÇ VE BORÇ İLİŞKİSİ Borç bir kişiyi (borçluyu), diğer bir kişiye (alacaklıya) bir edimi yerine getirme (bir şey verme, yapma veya yapmama) yükümlülüğü altına sokan hukuki bağıdır. Bu hukuki bağın bir tarafında alacaklı ve diğer tarafında borçlu yer almakta ve aralarında dar anlamı ile bir borç ilişkisi bulunmaktadır. Dar anlamda vs. geniş anlamda borç ilişkisi Asli borçlar vs. yan borçlar

Borç ilişkisinde bütün borçların ilişkinin kurulduğu anda doğması gerekmez. Ileri bir tarihte veya bir şartın gerçekleşmesi anında doğabilirler. Hatta borç ilişkisinin sona ermesi sebebiyle de doğabilir. Örneğin, aylık kira borcu, geciktirici şarta bağlı bir borç, kiralananı iade borcu

TEMEL KAVRAMLAR EDİM Borçlunun borcunun konusuna edim adı verilir. Edim borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu davranıştır. Genel ifadesiyle bu davranış, verme (dare), yapma(facere) veya yapmama (non facere) şeklindedir.

Edim Çeşitleri EDİM ÇEŞİTLERİ Davranış Biçimi Açısından Olumlu (Müspet) Edim Olumsuz (Menfi) Edim Edimin Belirlenmesi Açısından Türüyle Belirlenen Seçimle Belirlenen İfa Süresi Bakımından Ani Edimler Sürekli Edimler Aralıklı Edimler

A. Davranış Biçimi Açısından Olumlu Edimler: Borçlunun yükümlü olduğu davranış bir şey verme ya da yapma borcu ise olumlu edim söz konusu olur. Borçlunun bedeni veya fikri gücü ile yerine getirilecekse şahsi borçtan, Malvarlığından yerine getirilecekse maddi borçtan söz edilir.

Olumsuz Edimler: Borçlunun yükümlü olduğu davranış bir şey yapmama ise olumsuz edim söz konusu olur. Olumsuz edim kaçınma tarzında ise kaçınma borcundan(rekabet etmeme, belirli saatte piyano çalmama), katlanma tarzında olursa katlanma borcundan(arazisinden bir şahsın geçmesine engel olmama) söz edilir.

B. Edimin Belirlenmesi Açısından Türüyle belirlenen edimler: Tür borcu- parça borcu ayırımı Verme borcunun konusu olan edim özel niteliklerine göre yeter derecede belirlenmiş ise parça borcundan, Borcun konusu ferden değil de sadece türü belirtilmek suretiyle miktar olarak belirlenmiş ise tür borcundan söz edilir

Misli- gayri misli eşya ayırımı Alışverişte kural olarak sayma veya tartma veya ölçme ile belirli bir hale gelen eşya misli eşyadır. bu mallarda birinin yerini diğeri alabilir. Para, buğday, pirinç Alışverişte ferden tayin edilmesi gereken eşya ise gayri misli eşyadır. gayrimenkul, tablo, elbise gibi. Parça borcunun konusu genelde gayri misli eşya olursa da bu şart değildir.

Tür borcu- parça borcu ayırımı borcun ifası ve imkansızlaşması açısından önem taşır. Tür borcu kural olarak imkansızlığa uğramaz. Meğer ki, o cins yeryüzünde tükensin. “nevi telef olmaz.” ilkesi. Parça borcunda ise ifa imkansızlığı söz konusu olabilir.

Para borcu?? Tür borcu mu? Parça borcu mu? Üçüncü bir borç türü mü? Imkansızlık bakımından?

Seçimlik borçlar: Borcun konusunu birden fazla edim teşkil edip de bunlardan yalnızca seçilecek birisi ifa edilecek ise, seçimlik borç söz konusu olur. Seçilecek edimlerin eş değerde olması şart değildir.

C. İfa Süresi Bakımından Ani Edimler: Borcun ifası sırasında alacaklının ifaya olan çıkarının zaman birimiyle ölçülemeyecek bir an içinde gerçekleştiği durumlarda ani edim söz konusudur. Alım satım sözleşmesindeki borçlar böyledir. Baskın görüş: ifanın ani mi sürekli mi olduğu saptanırken, alacaklının edime olan çıkarının gerçekleşmesinin bir an içinde mi olduğu yoksa bir süreye mi yayıldığına bakılmalıdır. Terzinin elbiseyi dikip teslim etme borcu, müteahhidin inşaatı tamamlayıp teslim etme borcu, satıcının malı önce piyasadan kendisi tedarik edip sonra alıcıya teslim borcu; borçlular açısından bir zaman boyunca çalıştırmayı gerektirmesine rağmen bu çalışmalar alacaklı için teslim anına kadar ifa değeri taşımayacağından ani edimli borç ilişkisi yaratır.

Sürekli edimler: Borçlunun borcunu zaman içinde devamlı ve aralıksız, yani sürekli bir davranışla ifa edebildiği hallerde sürekli edim söz konusudur. Yapmama borçları genellikle böyledir. Kira akdi, hizmet akdi TBK m. 126- borçlu temerrüdünün sonuçları

Aralıklı ve Dönemli Edimler: Borçlunun zaman içinde düzenli olan veya olmayan aralıklarla borcunu ifa etmesi gereken hallerde aralıklı edimden söz edilir. Tamamı borçlanılan bir borcun çeşitli vadelerde kısım kısım ifa edilmesi, bir kira ilişkisinde her ay doğan kira borcu Aralıklı edimlerin düzenli aralıklı olması halinde dönemli edimler (periyodik edimler) söz konusu olur.

Edim Yükümü İçermeyen Borçlar Edim yükümü içermeyen borçlarda, herhangi bir edimi yerine getirme söz konusu olmadığı için, bunun ifasında temerrüde düşmek, imkansızlığa uğramak, ifasını talep etmek ve ifaya zorlamak da söz konusu olmaz. Sadece TBK m. 112 uyarınca tazmin borcu doğar. Ör: özen borcu- bir eve badana yapma borcu altına giren B, alacaklısı A’nın evinde bu edimi ifa ederken özensiz davranışı yüzünden yerdeki halıları kirletirse durum böyledir.

Alacak Hakkı ve Talep Alacak hakkı dar anlamda borç ilişkisinde alacaklıya borçludan edimi yerine getirmesini isteme yetkisini sağlayan hakkı ifade eder. Alacaklının alacağı isteme yetkisine de talep hakkı veya kısaca talep adı verilmektedir. Alacaklarda talep çok kere alacak hakkı ile aunı anda doğarsa da durum her zaman böyle değildir. Vadeye bağlı borçlarda talep hakkı vade gelince doğar fakat vadeden önce alacak mevcuttur.

Borç ve Sorumluluk Sorumluluk iki ayrı anlamda kullanılmaktadır. Sorumluluğun bir anlamı, borçlunun malvarlığının borcunun teminatı teşkil etmesi ve borcunu ifa etmemesi halinde borçlunun malvarlığına başvurularak alacağın zorla yerine getirilmesi imkanıdır. Bu anlamdaki sorumluluğa “…ile sorumluluk” denilmektedir. Bu açıdan borçlu kural olarak bütün malvarlığı ile sorumludur. Böyle hallerde sınırsız şahsi sorumluluktan söz edilir. Buna karşılık özel sebeplerle sorumluluğun sınırlı olduğu haller vardır. Eşya ile sınırlı sorumluluk, ayni sorumluluk- MK m. 631, 903/2

Sorumluluğun ikinci anlamı, genel davranış kurallarına veya yüklendiği bir borca aykırı davranan şahsın, bu davranışı ile verdiği zararı tazmin etme yükümlülüğünü ifade eder. Genel davranış kurallarına aykırılık halinde haksız fiilden sorumluluk; borca aykırılık halinde, borca aykırı davranıştan sorumluluk (akdi sorumluluk) söz konusu olur. Bu sorumluluğa da “…den sorumluluk” denilebilir. Bu anlamı ile sorumluluk tazminat borcunun kaynağıdır. Tazminat borcu hukuka aykırı davranışla doğar.

BORÇ İLİŞKİSİNİN NİTELİKLERİ 1. Dar anlamda borç ilişkisi, alacaklıya, bir alacak hakkı ve alacağını elde etmeyi sağlayacak talep, dava ve cebri icraya başvurma yetkilerini verir. Bir borç ilişkisinde bu nitelikler bulunmadığı takdirde “Eksik Borçlar”dan (tabii borç) söz edilir. Eksik borç ifa edildiği zaman borç olmayan bir şey ifa edilmiş veya bir bağışlamada bulunulmuş olmayıp, bir borç ifa edilmiş sayılmaktadır.

A. Dar anlamda tabii borçlar: bunlar kanunun tam olarak geçersiz saymadığı fakat dava hakkı da tanımadığı borçlardır. Borçlu borcunu ifa ederse bu ifa geçerlidir. Kumar ve bahisten doğan borçlar (TBK m.604- 606) ile evlenme tellalığından (TBK m. 524) doğan borçlar böyledir.

B. Ahlaki Görevler: Bir kimse hukuken borçlu olmadığı ahlkai bir görevi ifaya zorlayamaz, fakat bu görevi yerine getirirse ifa ettiği edimi geri alamaz. (TBK m. 78/2) Bir kimsenin kanunen nafaka vermekle yükümlü olmadığı bir yakınına para yardımı yapması böyledir.

C. Zamanaşımına uğramış borçlar: Zamanaşımı borçluya borcu ifadan kaçınmak hususunda bir def’i hakkı sağlar. Bu hakkı kullanmazsa ifaya mahkum edilir. Zamanaşımına uğramış bir borcu boçluya, dava açılmadan önce veya sonra öderse, bu ifa geçerlidir ve sebepsiz zenginleşme oluşturmaz. (TBK m.78/2)

D. Hukuka veya ahlaka aykırı bir maksat elde etmek için verilen şeyi iade borcu: Hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi amacıyla verilen şey geri istenemez. Ancak, açılan davada hakim, bu şeyin devlete mal edilmesine karar verebilir. (TBK m. 81)

2. Borç ilişkisi sadece alacaklı ile borçlu arasında bir bağdır 2. Borç ilişkisi sadece alacaklı ile borçlu arasında bir bağdır. Üçüncü kişileri etkilemez. Kural olarak sadece alacaklı talep hakkına sahiptir. Istisna: 3. kişi yararına yapılan sözleşmeler İstisna: TBK m. 417 f.3

BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM OLAN İLKELER 1. İrade Serbestisi İlkesi Borçlar hukukunda emredici kurallardan çok tamamlayıcı ve yorumlayıcı kurallar yer almaktadır. -Sözleşme yapma özgürlüğü: kural olarak bir kişi dilediği sözleşmeyi yapmakta serbest olduğu gibi istemediği sözleşmeyi de yapmaya mecbur değildir.

-Sözleşmenin konusunu belirleme ve düzenleme özgürlüğü Tip serbestisi Şekil serbestisi Sözleşme özgürlüğünün tek taraflı kullanıldığı haller: istisnai kanun hükümleri, katılınan sözleşmeler ve genel işlem şartları TKHK m.6/f.1,2 Kara, deniz ve hava yolları ile yapılan sözleşmeler Bir banka ile yapılan kredi sözleşmeleri

BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM OLAN İLKELER 2. Borç İlişkisinin Nispiliği (göreceli olması) Prensibi İstisna: Tapuya şerh verilmiş şahsi hakların özelliği Şerhin iki etkisi: Borç ilişkisini eşyaya bağlı borç durumuna koyar. Şerhten sonra taşınmazda hak iktisap etmiş olanlardan borcun ifasında alacaklıya zarar verenlerin haklarının bertaraf edilmesini sağlar. Buna şerhin munzam etkisi veya ayni etkisi denir.

BORÇLAR HUKUKU MEVZUATI 1.6098 sayılı TBK- 2 kısıma ayrılmıştır. Genel hükümler- Özel hükümler 2. 6102 sayılı TTK 3. MK 4. Çeşitli Kanunlar (Noterlik Kanunu, KTK vs) 5. Örf ve adet hukuku- MK m. ½ 6. Mahkeme içtihatları ve doktrin

Genel Hükümler Özel Hükümler TÜRK BORÇLAR KANUNU Genel Hükümler Özel Hükümler Beş bölüme ayrılır. Genel olarak Borç kaynaklarından sözleşmelere her türlü borç ilişkisine uygulanacak ait en çok rastlanan çeşitli tipler esaslardır. Borçların doğumu, doğan özel olarak düzenlenmiştir. Satım borcun tabi olduğu hükümler, borcun ve mal değişim sözleşmeleri, kira, nasıl sona ereceği, borç ilişkilerindeki bağışlama, kullanım ödüncü, bazı özel durumlar(müteselsil borçlar ), hizmet, eser gibi sözleşmeler alacağın devri ve borcun üstlenilmesi bu ikinci kısımda düzenlenmiştir. bölümde düzenlenmiştir.