Dünya ve Türkiye’de Çocuk Sağlığı

Çocuk kimdir ??? Hukuken : Uluslar arası yasalarla erken yaşta reşit sayılma durumu hariç, 18 yaşın altındaki her insan çocuktur. BMÇHS 1. Maddesi de çocuğu şöyle tanımlar: “ Bu sözleşme uyarınca çocuğu uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, on sekiz yaşına kadar herkes çocuk sayılır.”(1)

Çocuk minyatür bir erişkin değil, kendine özgü bir bireydir. Tüm toplumlarda çocuklar geleceğin yetişkini olarak özenle yetiştirilmesi gereken, eğitilmesi ve eldeki olanakları en üst düzeyde kullanarak, tüm gereksinimleri karşılanması gereken bireylerdir.(2) Çocuk minyatür bir erişkin değil, kendine özgü bir bireydir.

20 Kasım 1989 tarihli Çocuk Haklarına Dair Sözleşmede çocuk haklarına yer verilmiştir. Bu sözleşme pek çok ülke yönetimi, Birleşmiş Milletlere bağlı örgütler ve hükümet dışı kuruluşların çocukların ihmal, örselenme ve istismara karşı korunmaları için evrensel standartlar yerleştirme çabalarının bir ürünüdür. (1)

Çocuklar Hangi Haklara Sahiptirler ?

Çocukların sağlıklı gelişimi ve sağlıklarının korunması için ; 29-30 eylül 1990’da BM’de 159 ülkenin katılımı ile gerçekleşen ‘Çocuklar İçin Dünya Zirvesi’de çocuklarla ilgili sorunlar tartışılmıştır. Bu toplantıda sorunların çözümü için hedefler belirlenmiştir.(3) Binyıl kalkınma hedefleri(2000-2015) doğrultusunda belirlenen hedefler, Türkiye’de Ulusal çocuk hakları strateji belgesi 2011 yılında revize edilmiştir(2013-2017) yılları arası beş yıllık bir dönemi kapsaması öngörülmüştür.(4)

1959;BM Çocuk hakları bildirgesini kabul etti. 1979;BM ulusal çocuk yılı olarak ilan etti. 1989 ; BM Çocuk hakları sözleşmesini oy birliği ile kabul etti. 1999;çocuk işçiliğinin en kötü biçiminin önlenmesi ve yasaklanması için (182 sayılı İLO sözleşmesi benimsendi) 2002;BM genel kurulu özel çocuk oturumunu gerçekleştirdi. Bu BM genel kurulunun çocuklar için özel ilk oturumu oldu.(6)

BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ Malnütrisyon Güvenli içme suyu Bağışıklama Polio eradikasyonu Kızamık İshal Maternal-neonatal tetanoz Gebe sağlığı Temel eğitim

ETMEN (6,7) AMAÇ 2015 HEDEFLERİ SAĞLANAN İLERLEME Yoksulluk Aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması Açlık çeken nüfus oranının yarı yarıya azaltılması Karışık, sahra güneyi afrika ülkelerinde durum beklenenin altında İlköğretim Herkesin ilkokul eğitimi görmesi Bütün kız ve erkek çocuklarının ilkokul eğitimini alması Karışık, sahra güneyi ülkeler bu alanda yine geridedir. Kızların yüzde on biri 15 yaşına gelmeden evlendirilmektedir. Cinsiyet eşitliği Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak 2015 yılına kadar tüm alanlarda kaldırmak Yetersiz, gelişmekte olan ülkelerin üçte birinde sürmekte Çocuk yaşatma Çocuk ölümlerinin azaltılması 5 yaş altı ölüm hızını üçte iki oranında Çok geride, 6.6 milyon çocuk önlenebilir neden den ölmekte Sağlık Önlenebilir hastalıklarla mücadele Hastalıkların durdurulması Çok geride, Su ve sanitasyon Çevresel sürdürülebilirlik Yarı yarıya azaltmak Karışık,her 4.4 çocuktan biri

Çocuk refahına ilişkin en önemli sağlık göstergeleri , çocuk aşılanma oranları, sağlık hizmetlerine ulaşım, sosyal güvenlik kapsamında olma, hamilelik döneminde doğum sırası ve sonrasında sağlık hizmetlerinden yararlanma ve bebek ölüm hızı göstergeleridir.(4)

Neonatal ölümler antenatal ve natal dönemde annenin sağlık durumu, doğumsal anomaliler, metabolik hastalıklar ve prematürelik gibi biyolojik nedenlere bağlı ölümleri; postneonatal ölümler ise beslenme düzeyi, sağlık hizmetlerinin niteliği, çevre koşulları gibi daha çok sosyoekonomik nedenlere bağlı ölümleri kapsamaktadır.

Sağlıklı bin yıl kalkınma hedefleri çerçevesinde Afrika ülkelerinde sebebi önlenebilir hastalıkları azaltmak amaçlı yeni çalışmalar yapılmıştır. 2004 yılında DSÖ Afrika bölge ofisi hamilelikte sıtmayı kontrol etmek ve önlemek için bir proje geliştirdi.

Özzellikle insidansın çok yüksek olduğu Malavi, Senegal, Zambia’da sıtmayı önlemek amaçlı MIP programı geliştirildi. Bu programda ; 1) Hamile kadınların anti malarial sulfadoksin kullanımı 2) Cibinlik kullanımı 3) Sıtma belirtileri gösteren gebe kadınlarda etkili vaka yönetimi DSÖ tarafından desteklenerek 2012 yılında güncellenmiştir.(9)

Sıtma üzerine 2000 Afrika zirvesinde 44 Afrika ülkesi önleyici tedavide %85 gebe kadına ulaşmayı taahhüt etmiştir. Yapılan çalışmada sosyo-ekonomik güçlükler, eğitimli personel yokluğu, devletlerin ekonomik güçlükleri çalışmaları zorlaştırmıştır.

Malavi Senegal Zambia 1 60.3 52.2 70.2 2 35.3 28.5 45.9 EN AZ 1 VİZİT 96.5 91.1 93.7 BİRDEN FAZLA VİZİT 94.9 87.3 94.3

Nijerya’da yapılan bir araştırmaya göre rastgele örneklem yöntemine göre belirlenen 450 çocukta aşılanma oranları oral polio aşısı %19.8, HBV1 aşısı %18.7, BCG %17.8 dir. Aşı kartlarına göre tam aşılı olma durumları % 4.7 dir. (17)

Araştırmaya göre de görülmektedir ki az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde basit ve ucuz yöntemlerle hastalıklar önlenmeye ve azaltılmaya çalışılmaktadır.

Yapılan araştırmalarda görülmektedir ki gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler önlenebilir hastalıklarla uğraşmaktayken, gelişmiş ülkelerde 0-1 yaş ani bebek ölüm sendromu, 1-4 ve 5-14 yaş arasında da kazalar temel ölüm nedenleridir. İlk dört nedenin perinatal nedenler, konjenital anomaliler, ani bebek ölüm sendromu ve solunum distres sendromu olduğu görülmektedir.(2)

Tüm dünyada uluslararası bildirgelerle ortaya konan hedefler ve ülkelerin bu hedeflere ulaşma konusunda vermiş olduğu sözler Çocuk Sağlığı alanında büyük gelişmeler yaşanmasını sağlamıştır.(5)

Türkiye’de Çocuk SAĞLIĞI

Bütün çocukların refahını sağlamayı, yaşam kalitesini yükseltmeyi ve yaşama, gelişme, korunma, katılım gibi temel haklarını en üst yaşayabilmelerini sağlamayı hedeflemektir. Bu kapsamda oluşturulan eylemlerin öncelikli hedefleri çocukların sosyal, bilişsel ve fiziksel açıdan sağlıklı gelişimleri için en uygun ortamların sağlanması sağlık, eğitim ve sosyal katılım açısından refah düzeyinin iyileştirilmesi ve çocuk mağdur olmadan risk faktörlerinin tespit edilerek ihtiyaç duyduğu koruyucu ve önleyici müdahalelerin zamanında ve yeterli düzeyde verilmesini sağlayan bir sistem oluşturulamaya çalışılmaktadır.(4)

Bunun içinde ülkemizde resmi gazetede yayınlanıp revize edilen ULUSAL ÇOCUK HAKLARI STRATEJİ belgesi hayata geçirilmiştir.

Türkiye’de strateji belgesi çerçevesinde yapılanlar; • Yenidoğan Temel Yaklaşımının Sağlanması Programı – Yenidoğan Canlandırması Programı – Yenidoğan Temel Bakım Programı – Yenidoğan Yoğun Bakım Programı Bebek ve Çocuk İzlemleri Programı Yenidoğan Taramaları Programı -Fenilketonüri, Kongenital Hipotroidi, Biyotinidaz – İşitme

Ana ve Çocuk Beslenmesi Programı – Anne Sütünün Özendirilmesi, Sürdürülmesi, desteklenmesi ve Bebek Dostu Sağlık kuruluşları programı – Emzirmenin Korunması, Özendirilmesi, Desteklenmesi ile Demir Yetersizliği Anemisinin Önlenmesi ve Kontrolü Programı “Demir Gibi Türkiye” – Bebeklerde D Vitamini yetersizliğinin önlenmesi ve kemik sağlığının geliştirilmesi programı

– iyot Yetersizliğinin Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı – 6-24 ay bebek ve küçük çocuk beslenmesi programı: Tamamlayıcı Beslenme • Çocuk Enfeksiyonlarını Önleme Programı – İshalli Hastalıkların Kontrolü Programı – Alt Solunum Yolu Enfeksiyonlarının Kontrolü Programı “ASYE” – Çocuklarda Ayakta Sık Görülen Enfeksiyonlarda Akılcı Antibiyotik Kullanımı mezuniyet sonrası eğitim programı

Enfeksiyonlarda Akılcı Antibiyotik Kullanımı Mezuniyet Sonrası Eğitim Kursu • Çocukluk Çağı Acil ve Yoğun Bakım Eğitim Programı • Bebek Ölümlerini İzleme Programı • Hemoglobinopati Kontrol Programı(10)

NEONATAL RESÜSİTASYON PROGRAMI Yıl Eğitilen kişi sayısı 1998-2002 4.005 2003-2006 11.394 2007 3.349 2008 3.852 2009 3.961 2010 5.163 2011 4.308 Toplam 36.032

Yıllara Göre Tarama Oranları 1998 2002 2007 2008 2009 2010 2011 52.7 59 88 95.1 95.3 95.7 98.1

Yıllara Göre Eksiklik Vakaları YIL Fenilketanüri Konjenital hipotroidi Biyotinitaz eksikliği 2008 217 1.495 _ 2009 212 2.168 188 2010 182 2.543 199 2011 154 2.201 204

Yıl Demir desteği sağlanan çocuklar 2004 731.844 2005 849.117 2006 1.058.122 2007 1.063.316 2008 1.333.155 2009 1.240.839 2010 1.222.334 2011 1.202.343

Demir eksikliği anemisi bulunma durumu Sayı Yüzde SAYI YÜZDE Var 149 6.3 Yok 2.214 93.7 2011 Yılı veri sonuçları (10)

İşitme Taraması Programı 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Taranan çocuk sayısı 96.313 128.096 189.588 349.381 441.332 765.915 1.013.085 Sevk edilen çocuk sayısı 1.378 674 2.732 3.255 6.057 8.101 30.565 Tanı konan çocuk sayısı 76 145 400 748 1.055 1.506 1.757

2002 2009 2010 2011 2012 DaBT-1 82 97 98 DaBT-2 80 96 DaBT-3 78 BCG 77 95 HBV-3 72 94 KKK KPA-3 -

Önlenebilir hastalıklarda görülen vakalar;(11) 2002 2008 2009 2010 2011 2012 AIDS 0.07 0.10 0.09 0.11 0.12 Kızamık 11.1 0.0 0.1 0.5 Tüberküloz 32 29 27 25 24 22 Sıtma 14.7 0.3 0.2

Görüldüğü gibi önlenebilir hastalıkların görülme vakaları çok azdır Görüldüğü gibi önlenebilir hastalıkların görülme vakaları çok azdır. Son yıllarda görülen vakalarda mülteci akımından kaynaklı yabancı vakalardır.

Türkiye’de bebek ölümleri oranı ve nedenlerini incelemek adına 2009’da yayınlanan genelge ile ‘Bebek Ölümleri İzleme Sistemi’ yürürlüğe girmiştir. 2009 yılına kadar bebek ölümlerinin tespitine ve nedenlerinin belirlenmesine yönelik sağlıklı bir kayıt sistemi bulunmamaktadır.(13) 2005 yılında bebek ölümü kayıt-bildirim formu hazırlanmıştır.

Ülkemizde bebek ölüm hızları incelendiğinde ; 1000 canlı doğumda neonatal ölüm hızı 4.3, 1000 canlı doğumda postneonatal ölüm hızı 3.1, anne ölüm hızı 15.4 (100.000), beş yaş altı ölüm hızı binde 14 dür.

Yıllara göre bebek ölüm nedenleri bebek ölümleri izlemi sisteminde belirlendiğine göre ilk beş neden(13); 1)Prematüre 2) Konjenital anomali 3) Konjenital kalp hastalığı 4) Sepsis 5) Perinatal asfiksi

2008 yılında yapılan bir araştırmaya göre 0-1 yaş bebeklerin Hacettepe Üniversitesinin Nüfus Enstitüsünün belirlediği uygun örneklem ile belirlenen vakalar çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmada ölümlerin önlene bilirlik durumu incelendiğinde 1750’sinde (%85.5) ölümünün önlenemez olduğu, 296’sında (14.5) ölümünün önlenebilir olduğu önlenebilen ölümlerin 78’nin (%3.8) yeterli sağlık personeli ile, 63’nün(%3.1) uygun sosyokültürel davranış ile, 17’sinin(%0.8) yeterli ve doğru tıbbi bilgi ile, 127’sinin(%6.2) tüm bu faktörler ile önlenebileceği belirlendi.(14)

Sağlık arama davranışlarıyla ilgili yürütülen niteliksel bir araştırmada, kayınvalidesi ile aynı evde oturan annelerin sağlık hizmetlerine ulaşmalarının engellendiğini ortaya koymuştur. Evde doğum yapmanın normal sayılması, bakım almaya çok acil bir durum olmadan gerek görülmemesi gibi geleneklerin olması nedeniyle kayınvalide ve eşten izin alma gibi sorunların çocuk sağlığı kadar anne sağlığını da etkilediği vurgulanmıştır.(15) Görüldüğü gibi sosyokültürel faktörleri sağlık örüntüsünü etkilemektedir.(15,18)

DÜNYA’DA ADALETSİZLİKLER

Ülkelerin gelişmişlik göstergesi Beş Yaş Altı Ölüm Hızı(8) 1970 1990 2000 2012 KENYA 146 98 110 73 JAPONYA 18 6 5 3 NİJERYA 284 213 188 124 TÜRKİYE 186 74 37 14 UGANDA 181 178 147 69 ZAMBİA 179 192 169 89 ALMANYA 26 9 4 FRANSA

Yenidoğan ve anne ölümlerinin üçte ikisi sadece bu on ülkede gerçekleşir

BU ADELETSİZLİKTE NEYİ DEĞİŞTİRELİM(20)

MUTLU BİR DÜNYA ANCAK MUTLU ÇOCUKLARLA OLABİLİR…