Çocuklarda İlaç Dozu Hesaplamaları Araş. Gör. Işın ALKAN

“Öncelikle zarar verme’’ Hipokrat (MÖ 460-370) ‘‘Hastanedeki ilk kural, hastaya zarar vermemektir.’’ Florance Nightingale, 1863

İlaç Uygulamalarında 8 Doğru İlkesi 1. Doğru ilaç 2. Doğru doz 3. Doğru yol 4. Doğru hasta 5. Doğru zaman 6. Doğru yaklaşım 7. Doğru bilgilendirme 8. Doğru kayıt

İlaç Dozlarının Hesaplanması Çocuklar için hazırlanan formül ve reçetelerde doz hesapları yetişkinlerden çok daha önemlidir. Özellikle bebekler ve alerjik bünyeye sahip çocuklarda sindirim sistemi enzimlerinin henüz oluşmaması veya yetersiz oluşmasından dolayı ilaçtan beklenen tam etki ancak iyi ayarlanması ile sağlanabilir.

İlaç dozları; Pediatrik ilaç dozları genellikle vücut ağırlığının her kilogramı için gram ya da miligram olarak ifade edilir. Güvenli ilaç dozları, çocuğun yaşına ve ilacı metabolize etme yeteneğine göre değişir.

İlaç Dozlarının Hesaplanması Pediatrik ilaç dozları vücut yüzey alanı ya da vücut ağırlığına göre hesaplanır. Prematüre ve yenidoğan döneminde ilaç dozlarını hesaplamak için vücut yüzey alanı kullanılmaz.

Çünkü; Bebeklerde vücut ağırlığına göre vücut yüzeyi, yetişkinden daha büyüktür. Bu nedenle, vücut yüzeyine göre hesaplanan ilaç dozu, vücut ağırlığına göre hesaplanan miktardan daha fazladır.

İlaç Dozlarının Hesaplanması Bebek ve çocuklarda dozun hesaplanması yaşa göre, vücut ağırlığı ve vücut yüzey alanına göre yapılabilir. Dozaj için yaş esas alınırsa aynı yaş grubundaki çocukların ağırlıklarındaki değişikliklerden dolayı hatalar oluşabilir.

Doz Hesaplamada Kullanılan Dönüşümler cc = ml 1 cc = 1ml 1 ml = 10 Dizyem 1 ml = 100 Ünite 1 ml = 20 damla 1 gr = 1000 mg. 0,5 gr = 500 mg 1mg = 1000 mcgr 1 MU (Milyon ünite)=10 mcgr

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Hasta için önerilen dozun güvenli sınırlar içinde olup olmadığı belirlenir. 24 saatlik ilaç dozu hesaplandıktan sonra her doz için önerilen ilaç miktarları bulunur.

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Çocuğun vücut ağırlığına göre önerilen pediatrik dozu temel alan formül: Çocuk dozu/24 sa= Çocuğun vücut ağırlığı(kg) X önerilen doz (mg)

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Young formülü: Formülde çocuğun yaşı yıl olarak yazılmalıdır. Bu yöntemle çocuk dozu hesaplanması şöyle yapılmaktadır; Çocuk Dozu = [çocuğun yaşı / (çocuğun yaşı +12) ] X yetişkin dozu

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Örnek: Yetişkin dozu 20 mg olan bir ilacın 4 yaşındaki bir çocuğa verilecek dozu kaç olmalıdır?

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Çocuk Dozu = [ 4/ ( 4+12 ) ] x 20 = 5 mg’dır.

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Clark formülü: Çocuk dozunun vücut ağırlığına göre hesaplanması daha fazla tercih edilen bir yöntemdir. Vücut ağırlığına göre doz hesaplanması için Clark formülü kullanılır. Bu formülde çocuk ağırlığının bilinmesi gerekir. Çocuk Dozu = (çocuğun ağırlığı / 68) x yetişkin dozu

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Örnek: Yetişkin dozu 150 mg olan bir ilacın 13 kg ağırlığında bir çocuğa verilecek dozu nedir?

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Çocuk Dozu = (13 / 68) x 150 =yaklaşık 29 mg’dır (Payda 70 ve 72 olarak da hesaplanabilmektedir)

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Frıed formülü: Bir yaşından küçük çocuklar için doz hesaplanmasında kullanılır. Bu yöntemle hesaplamada aşağıdaki formül kullanılır: Bebek Dozu = (ay olarak çocuğun yaşı / 150) x yetişkin dozu

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Örnek: Yetişkin dozu 50 mg olan bir ilacın 3 aylık bir bebeğe verilecek dozu nedir?

Güvenli İlaç Dozlarının Belirlenmesi Bebek Dozu = (3 / 150) x 50 = 1 mg’dır.

24 Saatte Çocuk İçin Güvenli Doz Sınırları

Örnek 1 Claforan’ın 12 yaşındaki bir çocuk için önerilen güvenli doz sınırları 50-180 mg/kg/24 sa’tir. Bu ilacın günde 4 doza bölünerek verilmesi isteniyor. Doktor isteminde ise 10 kg ağırlığındaki bir çocuk için 6 saatte bir 200 mg ilaç verilmesi isteniyor. Doktorun önerdiği ilaç dozunun güvenli sınırlar içinde olup olmadığını kontrol etmek için yapılan hesaplamalar:

24 Saatte Çocuk İçin Güvenli Doz Sınırları 10 kg x 50 mg (minimum doz) = 500 mg (24 sa) Her doz için önerilen ilaç miktarı: 500 ÷ 4 doz=125 mg 10 x 180 mg (maksimum doz) = 1800 mg (24 sa) 1800 ÷ 4 doz = 450 mg Güvenli doz sınırları: 125-450 mg/24 sa İstenen 200 mg’lık ilaç dozu güvenli sınırlar arasındadır.

Örnek 2 Kemoterapötik ilaçlardan Mercaptapurine’in idame tedavi için önerilen güvenli doz sınırları 70-75 mg/m²/24 sa’tir. Doktor isteminde 9 yaşında, 40 kg ağırlığındaki çocuğa günde 90 mg tek doz Mercaptapurine verilmesi isteniyor. İlaç dozunun güvenli sınırlarda olup olmadığını vücut yüzey alanına göre belirleyiniz???

Çocuğun vücut yüzey alanına göre önerilen pediatrik dozu temel alan formül: Çocuğun vücut yüzey alanı (m²) x önerilen doz/m²= çocuk dozu/24 sa

Vücut yüzey alanı (m²): (40x4)+7 = 1.28 90+40 1.28 m² x 70 mg (minimum doz)= 89.6 mg/24 sa 1.28 m²x 75 mg (maksimum doz)= 96 mg/24 sa Güvenli doz sınırları: 89.6-96 mg (90 mg lık ilaç güvenli sınırlardadır)

Örnek 3 Luminal 2X100 mg P.O istem edilmiştir. Firma önerisi, 3-5 mg/kg/günde ilaç verilmesi şeklindedir. Çocuk 30 kg’dır. Bu durumda istenilen doz tedavi edici, güvenli doz sınırlarında mıdır?

30 mg x 3= 90 mg (tedavi edici alt sınır) 30 mg x 5= 150 mg(tedavi edici üst sınır) Prospektüse göre 90-150 mg/gün ilaç alabilir. Ancak istenilen miktar 2 x 100 mg olduğundan dr.ile iletişime geçilmelidir.

Örnek 4 Alfoksil süspansiyon 3 x 125 mg p.o istem edilmiştir. Firma önerisi 20-40 mg/kg/gün ve 8 saatte bir verilmesi şeklindedir. Çocuk 18 kg dır. Bu çocuk için güvenli doz sınırları nedir?

Prospektüse göre güvenli doz aralığı; 18 X 20 mg = 360mg/gün (alt sınır) 18 X 40 mg= 720 mg/ gün(üst sınır) Çocuk için istenen miktar; 3x125 mg= 375 mg (çocuk için güvenli doz aralığındadır)

Örnek 5 Benadril 2 X60 mg/gün P.O. İstenmiştir. Firma önerisi 150-200 mg /m²/ gün dür. Çocuğun m²’si 0.65’tir. İstem edilen doz güvenli doz aralığında mıdır?

Prospektüse göre; 150 mg x0.65= 97.5 mg/gün 200 mg x0.65= 130 mg/gün Çocuk için istenen miktar; 2 x60 mg= 120 mg/gün (güvenli doz aralığındadır).

Toz Hacim Hesaplaması Bazı ilaçların kuru toz hacmi flakona eklenen sıvı miktarını artırabilir. Toz ilacı sulandırmak için eklenen sıvı miktarı ile son elde edilen sıvı miktarı arasındaki farka toz hacmi denir.

Toz Hacim Hesaplaması Çocuklar için istem edilen dozlar hesaplanırken kuru toz hacmi dikkate alınmazsa hazırlanan ilaç dozu istem edilen dozdan daha az olmaktadır ve doz hatasına yol açabilir. Bir ilacın kaç ml steril su ile sulandırılacağı ve toz hacmine bağlı artış olup olmadığı, ne kadar artış olduğu flakon üzerinde ya da prospektüse yazabilir.

Örnek Duobaktam 4x250 mg IV istem edilmiştir. 1 gr Duobaktam flk 4 cc ile sulandırıldığında elde edilen miktar 5 cc’dir. (Toz hami 1 cc). Çocuğun saat 10:00 daki ilacını vermek için enjektöre kaç cc ilaç çekilmelidir?

Cevap 5 cc 1000 mg ise 1 cc x 1cc =200 mg Enjektöre çekilecek miktar; 1 cc 200 mg ise X 250 mg X= 1.25 cc

Örnek Çocuğa 3x275 mg Maksipime istem edilmiştir. 1 flk Maksipime 500 mg dır. 5 cc ile sulandırıldığında toplam hacim 5.6 cc olmaktadır (toz hacmi 0.6 cc dir). Hastaya kaç ml ilaç verilmelidir?

5.6 cc 500 mg ise X 275 mg X= 3.08 cc ya da flk iine 4.4 cc verilerek 55 cc elde edilir. 5 cc 500 mg ise X 275 mg X= 2.75 cc

TEŞEKKÜRLER