Çağ Üniversitesi Yrd. Doç.Dr. Sami Doğru

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Tanımı En geniş anlamda, uluslararası düzeyde faaliyet gösteren ticari amaç taşımayan her türlü birleşme anlaşılmaktadır: - Hükümetler arası uluslararası örgütler - Hükümetler dışı uluslararası örgütler

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Tanımı - Hükümetler arası uluslararası örgütler Devletlerarası oluşturulan fakat kendilerini oluşturan devletlerden ayrı ve sürekli bir iradeye sahip olan ve devlet niteliği taşımayan birleşmelerdir (BM, NATO vb). «Uluslararası örgüt» denildiği ve herhangi bir başka sıfat eklenmediği zaman yalnızca bu hükümetler arası uluslararası örgütler kastedilmektedir. İnceleme konumuz bu tür uluslararası örgütler olacaktır.   

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Tanımı   - Hükümetler dışı uluslararası örgütler Değişik uyruktan özel yada kamu kişilerinin birleşmesi sonucu oluşan hiçbir devletlerarası anlaşma konusunu oluşturmayan ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren örgütlenmeleri belirtmektedir (UEFA, FIFA vb.).

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütleri Devletlerden Ayıran Özellikleri: Bir devletin sahip olduğu birtakım öğelere sahip değildir. Bununla birlikte ortak bazı özellikleri vardır: - Ülkesi ve kendisine uyrukluk bağı ile bağlı bir insan topluluğu yoktur. - Imperium denilen buyruk verme ve bunlara uymayanları zorlama yetkilerine sahip değildir. - Yaptırımlar üye devletler aracılığı ile uygulanır.

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütleri Devletlerden Ayıran Özellikleri: - Bir uluslararası örgütün doğması, ancak üye devletlerin bu yönde kesin bir irade açıklamaları (andlaşma, ortak bildiri vb.) ile gerçekleşmektedir. - Her bir örgüte göre değişen işlevsel (fonctionnelle) bir kişilikleri vardır.

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Sınıflandırılması: - Evrensel yada bölgesel olma: Bütün devletlerin üyeliğine açık olan örgütler evrensel örgütlerdir. Buna karşın, sadece bir bölgenin devletlerine açık olan örgütlere bölgesel örgütler denir. - Genel (siyasal) kapsamlı yada belirli bir konu ile ilgili olma: Ya amaçları bakımından herhangi bir sınırlandırmaya tabi tutulmayan ya da belirtilen amaçları aslında çok geniş kapsamlı olan uluslar arası örgütlerdir. Belirli bir alanda faaliyet göstermek maksadıyla kurulmuş örgütler de uzmanlaşmış ya da teknik uluslararası örgütlerdir.

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Sınıflandırılması: - Genel (siyasal) kapsamlı yada belirli bir konu ile ilgili olma: Bunlarda kendi içinde alt bölümlere ayrılır: - Ekonomik ve ticari (OECD-), - Askeri (NATO), - Kültürel ve bilimsel (UNESCO), - Teknik hizmetler (Dünya Posta Birliği), - Sağlık (Dünya Sağlık Örgütü), - Çalışma (ILO) vb.

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Yapısı - Çoğunlukla devletler ve - İstisna olarak, devlet niteliği kazanmamış topluluklar. * MC Sözleşmesi m.1/2 “kendisini serbestçe yöneten dominyon ya da sömürge” statüsündeki topluluklarının da MC üyesi olabileceğini kabul eder: • O dönem henüz bağımsız birer devlet olmayan İngiliz Uluslar Topluluğu üyeleri Kanada, Avustralya, Güney Afrika Birliği, Yeni Zelanda ve Hindistan bu örgüte tam üye olmuşlardır. • Yine, Ukrayna ve Beyaz Rusya, SSCB’den bağımsız-lıklarını kazanana kadar, federe devlet statülerine rağmen, BM üyesi sıfatını taşımışlardır.

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Yapısı - İstisna olarak, devlet niteliği kazanmamış topluluklar. • Ayrıca, o dönemde henüz hukuksal olarak bağımsız devlet statüsünü kazanmamış Hindistan ve Filipinler gibi birimlerin de BM’ye kabul edilmiştir. • Bunu nedeni, BM’nin kurucu andlaşmasının hazırlandığı San Fransisco Konferansı’na siyasal nedenlerle çağrılı olmasından doğmuştur. • Öte yandan Kurtuluş Hareketlerinin bile bazı örgütlere tam üye olarak kabul edildiği görülmektedir. Ör: Filistin Kurtuluş Örgütü’nün Arap Birliğine üye olması gibi.

Uluslararası Örgütler Uluslararası Örgütlerin Yapısı - Gözlemci Uluslararası örgütün çalışmalarına üye olmayan devletlerin ve öteki birimlerin oy hakkı olmadan katılmasını belirtmektedir. Örgütlere göre, bazen gözlemcilerin söz haklarının bulunduğu kabul edilmektedir. Şu durumlarda gözlemci statüsü kabul edilir: - Henüz devlet olarak tanınmamış devlet iddiasındaki topluluklar, - Uluslar arası örgütler, - Bazı ulusal bağımsızlık hareketleri,

Uluslararası Örgütler Üyelik Üyeliğe kabul edilme, gerek örgütün gerekse üyeliğe başvuran devletin isteğine bağlıdır. Bununla birlikte, BM gibi bazı uluslararası örgütler “genel nitelikli bir takım koşulları” yerine getiren bir devleti üye olarak kabul etme yoluna gitmektedir. Bu durumda yapılan incelemeler ve oylama, ilke olarak, sadece aranan genel koşulların yerine gelip gelmediği ile ilgilidir. Bunlara “açık uluslararası örgütler” denmektedir. Buna karşılık, bir takım uluslar arası örgütler sadece belirli bir durum ve konumdaki devletleri üye olarak kabul etmektedir. NATO gibi bu tür örgütlere “kapalı uluslararası örgütler” denilmektedir.

Uluslararası Örgütler Üyelik Açık uluslar arası örgütlere yeni üye kabulü genellikle “oyçokluğu” ile gerçekleştirilir. Kapalı uluslar arası örgütlere yeni üye kabulü yalnızca “oybirliği” ile gerçekleşebilmektedir. Uluslararası hukuk uluslararası örgüt üyelerini iki gruba ayırmaktadır: - Asli Üyeler: Örgütün kurucu üyeleridir. - Sonradan kabul edilen üyeler

Uluslararası Örgütler Üyelik Üyeler ilke olarak eşittir. Bu her üyenin bir oy hakkına sahip olması ile kendini gösterir. Ancak bu eşitlik, her üyenin bütün organlarda yer alacağı anlamına gelmez. Buradaki eşitlik, özellikle örgütlerin yürütme organlarına seçme ve seçilme açısından eşit haklara sahip olma biçiminde ortaya çıkmaktadır.

Uluslararası Örgütler Üyelik Kuraldışılıklar: - Her üyeye bir oy hakkı tanınmakla birlikte, kimi üyelerin oylarının olumsuz olmasının karar alınmasına engel oluşturması durumu olmaktadır. “Veto” hakkı: Ör: BMGK “sürekli üyelerin” durumudur. - Bazı parasal örgütlerdeki üye devletlere, fonlara katkıları oranında oy hakkı tanındığı görülmektedir: “Ağırlıklı oy hakkı” denilen bu tür düzenlemelere Dünya Bankası ve IMF gibi örgütlerde rastlanmaktadır.

Uluslararası Örgütler Üyelik Temsil “hükümet temsilcileri” tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu da genellikle “diplomasi temsilcileri” aracılığı ile yapılmaktadır. Ancak, ender olarak, bazı “hükümet dışı kurumların (ILO)” ve hatta halkın temsilcileri olan “milletvekillerinin” (Avrupa Konseyi’nin bir organı olan Parlamenter Meclis ile AB’nin organı olan Avrupa Parlamentosu) devletleri adına çalışmalara katıldıkları görülmektedir.

Uluslararası Örgütler Üyeliğin sona ermesi; - Çekilme, - Çıkarılma şeklinde olmaktadır.

Uluslararası Örgütler Organlar - Ana organlar genellikle kurucu andlaşma ile kurulmaktadır. Ancak gerektiğinde yeni bir andlaşmayla yapılmaktadır. - Yardımcı organlar, kurucu andlaşmaların ana organlara tanıdığı yetki çerçevesinde kurulan organlardır. Ör: BM Andlaşmasının 22. maddesi Genel Kurul’a görevlerini yapabilmesi için bu nitelikte yardımcı organları kurma yetkisi verdiği görülmektedir. Bu tür yetki veren hüküm yoksa, üstü kapalı yetkilere dayalı olarak, bu tür organları kurabilir.

Uluslararası Örgütler Görevliler Uluslar arası örgütlerin görevlerini yerlerine getirmeleri için çeşitli düzeylerde yetki ve dokunul-mazlıklarla donatılmış görevlilerin hizmetlerinden yararlanmaları gerekir. Bunlara uluslararası örgüt görevlileri adı verilir. Bu görevliler; - Bağımsız kişiler, - Devlet temsilcisi, - Birey olabilir. Ama genelde çoğunluk, bu örgüte hizmet sözleşmesi ile bağlı “uluslararası memurlar”dan oluşmaktadır.”

Uluslararası Örgütler Görevliler Bu memurların statüsüleri: - Hizmetleri süreklilik ve genellik arz ederler - Sadece örgütün buyruğundadır, devletlerden bağımsızdır. - Hukuksal sorunları bu amaçla kurulmuş özel başvuru komisyonlarına ya da varsa örgütlerin yönetim mahkemelerine götürülür. - Memurlar görevleriyle ilgili dokunulmazlık, bağışıklık ve ayrıcalıklardan yararlanır.

Birleşmiş Milletler Dünya ülkeleri arasında barış ve işbirliği sağlamak amacıyla daha önce de çeşitli girişimler yapılmıştı. İki savaş arası dönemde bu amaca yönelik “Milletler Cemiyeti” adlı bir örgüt kurulmuştu. Birleşmiş Milletler'in temeli sayılabilecek bu organizasyon, I. Dünya Savaşı'nın ardından İsviçre’de 1919'da "Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti)” adıyla kuruldu.

Milletler Cemiyeti Amacı: ülkeler arasındaki sorunları barışçı yollarla çözmek. Örgüt II. Dünya Savaşı'nın ardından dağıldı. Cemiyet-i Akvam, 6 Temmuz 1932'de Türkiye'yi üyeliğe davet etmiş, 9 Temmuz'da TBMM Türkiye’nin Milletler Cemiyeti'ne giriş davetini onaylamış ve 18 Temmuz 1932'de Türkiye Milletler Cemiyetine katılmıştı.

Milletler Cemiyeti Amacı, savaşı önlemek ve uyuşmazlıkların barış yollarıyla çözümünü sağlamak olan MC, bu amacı, hiç bir zaman gerçekleştiremeyerek II. Dünya Savaşının çıkmasını önleyememiştir. Genel Kurul, 1946’da son toplantısını Cenevre’de yaparak cemiyetin feshi kararını almıştır.

Birleşmiş Milletler Kuruluşu BM örgütünün kurulması çalışmaları II. Dünya Savaşı sırasında, dönemin ABD Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Churchil’in 14 Ağustos 1941 tarihli Atlantik Bildirisi ile başlamıştır. 1 Ocak 1942’de Sovyet, Amerikan ve İngiliz liderleri, Washington’da “Birleşmiş Milletler Bildirisi”ni imzalamışlardır. 1 Kasım 1943’de Moskova Bildirisi’nin ABD, SSCB, Çin, İngiltere tarafından imzalanmasını müteakip 3-11 Şubat 1943 Yalta Konferansı ile kuruluş süreci tamamlanmıştır.

Birleşmiş Milletler Kuruluşu BM’nin nihai kuruluş imzası, 25 Nisan 1945’te San Francisco’da, 50 ülkenin katılımıyla saptanan ilkeler tartışıldı ve BM Ana Sözleşmesi 26 Haziran 1945’de imzalandı. Ana Sözleşmenin katılan ülkelerin parlamentolarınca benimsenmesinden sonra BM Andlaşması 24 Ekim 1945’de yürürlüğe girmiştir. Her yıl 24 Ekim günü, üye ülkelerde Birleşmiş Milletler Günü olarak kutlanmaktadır.

Birleşmiş Milletler Kuruluşu BM kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş global bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası İlişkilerde, kuvvet kullanılmasını ilk olarak evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma BM Sözleşmesi'dir.

Birleşmiş Milletler Kuruluşu Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibariyle 193'e ulaşmıştır. Türkiye kurucu üyeler arasında yer almaktadır. Örgütün yönetimi New York’ta bulunan genel merkezinden yürütülür. Her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir.

Birleşmiş Milletler BM Andlaşmasının İçeriği Giriş ve I. Bölümü - Savaş belasından, insan haklarından, adalet ve sosyal ilerlemeden, barış ve güvenliğin öneminden söz edilmektedir. - Uluslararası barış ve güvenliği korumak, uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözmeğe yardımcı olmak, ulusların hak ve eşitliğine ve self determinasyon hakkına saygı gösterilerek, devletler arasında dostça ilişkileri geliştirmek, - Ekonomik, sosyal, düşünsel ve insancıl nitelikteki sorunlar üzerinde işbirliğini gerçekleştirmek ve bu doğrultudaki çabaları uyumlu kılmak gibi amaçlar gütmektedir.

Birleşmiş Milletler BM Andlaşmasının İçeriği II. Bölüm Üyelikle ilgilidir. Bu kapsamda; - Yasadaki yükümlülükleri yerine getirmeğe hazır her devletin, Güvenlik Konseyinin tavsiyesi üzerine Genel Kurul Kararıyla üye olabilmesi, - İsteyenin üyelikten ayrılabilmesi, - Gerektiğinde bir üyenin üyelik hak ve yetkilerini kullanmasının yasaklanabilmesi, - Hatta örgütten çıkarılabilmesi öngörülmüştür.

Birleşmiş Milletler BM Andlaşmasının İçeriği III. Bölüm BM organları sıralanmaktadır. IV. Bölümde Genel Kurulun bileşimi, görev ve yetkileri, kurulda oylama ve yöntem işleri düzenlenmiştir. V. Bölüm Güvenlik Konseyinin bileşimi görev ve yetkileri oy ve yöntem işleri ile ilgilidir.

Birleşmiş Milletler BM Andlaşmasının İçeriği Diğer bölümlerde - Uyuşmazlıkların Barışçı yoldan çözümü yöntemlerinin düzenlenmesi, - Ekonomik ve sosyal konseyin çalışması, - Uluslararası Vesayet Rejimi gibi konular yer almaktadır.

Birleşmiş Milletler Amaçlar, İlkeleri ve Faaliyetleri BM Andlaşmasının 1. m.’ne göre örgütün amacı; - Uluslararası barış ve güvenliği sağlamak, - Ülkelerarası dostça ilişkiler geliştirmek, - Uluslararası iş birliğini sağlamak, - İnsanlık sorunların çözüm bulduğu bir merkez olmak.

Birleşmiş Milletler Amaçlar, İlkeleri ve Faaliyetleri İlkeler:(Md.2): - Örgüt, tüm üyelerinin egemen eşitliği ilkesi üzerine kurulmuştur. - Tüm üyeler yükümlülükleri iyi niyetle yerine getirirler. - Tüm üyeler, uyuşmazlıklarını barışçı yollarla çözerler. - Tüm üyeler, gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığına karşı, gerek BM‘nin amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar.

Birleşmiş Milletler Amaçlar, İlkeleri ve Faaliyetleri - Tüm üyeler, örgütün işbu Antlaşma gereği giriştiği tüm eylem ve kararına her türlü yardımı yaparlar. - Örgüt, BM üyesi olmayan devletlerin de, uluslararası barış ve güvenliğin korunmasının gerektirdiği ölçüde bu ilkelere uygun biçimde hareket etmesini sağlar. - Örgüt, üye devletlerin ulusal yetkisine giren konulara karışmaz; ancak, bu ilke, VII. Bölüm'de öngörülmüş olan zorlayıcı önlemlerin uygulanmasını hiçbir biçimde engellemez.

Birleşmiş Milletler Amaçlar, İlkeleri ve Faaliyetleri Belirtilen bu amaç ve ilkeler çerçevesinde BM’nin şu konularda geniş faaliyetlerde bulunduğu gözlenmektedir: - Uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması , - Ekonomik ve toplumsal kalkınmada uluslararası işbirliği, - İnsan haklarının uluslararası alanda korunması, - Uluslararası hukukun yerleştirilmesi ve geliştirilmesi, - Teknik gelişmelerden insanlığın en iyi biçimde yararlanmasının sağlanması.

Birleşmiş Milletler Amaçlar, İlkeleri ve Faaliyetleri Belirtilen bu amaç ve ilkeler çerçevesinde BM’nin şu konularda geniş faaliyetlerde bulunduğu gözlenmektedir: - Uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması , - Ekonomik ve toplumsal kalkınmada uluslararası işbirliği, - İnsan haklarının uluslararası alanda korunması, - Uluslararası hukukun yerleştirilmesi ve geliştirilmesi, - Teknik gelişmelerden insanlığın en iyi biçimde yararlanmasının sağlanması.

Birleşmiş Milletler BM’nin Organları BM Yardımcı Ana Organlar Organlar Genel Kurul Güvenlik Konseyi Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet UAD Genel Sekreterlik

Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler Genel Kurul - Genel Kurul ana istişare organıdır. - Tüm üye ülkelerin birer oy hakkı bulunan temsilcilerinden oluşur. - Barış ve güvenlik, yeni üyelerin katılımı, bütçe gibi önemli konuları ilgilendiren kararlarda üçte iki (2/3) çoğunluk gereklidir. - Diğer konuları ilgilendiren kararlar salt çoğunlukla alınır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurul - Kararları tavsiye niteliğindedir, hükümetler üzerinde bağlayıcı bir etkisi yoktur. - Ancak dünya kamuoyunun gözündeki ülke değeri ve dünya düzeninin ahlaki etkileri, alınan kararları etkin kılmaktadır. - İlk birleşimi 10 Ocak 1946’da yapan Genel Kurul, düzenli olarak her yılın Eylül-Aralık aylarında olağan toplantısını yapar. - Ayrıca, Güvenlik Konseyi’nin ya da BM üyelerinin çoğunluğunun talebi üzerine Genel Sekreterin çağrısı aracılığıyla özel oturumla toplanabilir.

Birleşmiş Milletler Genel Kurul - Organlar arasında bir hiyerarşi yoktur. - Ancak Güvenlik Konseyi’nin bir sürekli üyesinin vetosu nedeniyle uluslar arası barışın korunmasına ilişkin bir karar alamaması durumunda, Genel Kurul bu konuda kendini yetkili görmekte ve Güvenlik Konseyi’nin yerine kararlar ve önlemler alabilmektedir. - Merkezi New York’ta olan Genel Kurul’un kullandığı resmi diller Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça’dır.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi İlk toplantısını 17 Ocak 1946’da yapan Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenlik konularında temel sorumluluğu yüklenmiş bir organdır. BM’nin tüm üyeleri Güvenlik Konseyi kararlarına uymakla yükümlüdürler. (Bağlayıcı ve Tavsiye)

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi BMGK, 15 üyeye sahiptir. Üyeler iki gruba ayrılır: Güvenlik Konseyi Sürekli Üyeler Geçici Üyeler - İngiltere, - Fransa, - ABD, - Çin ve - Rusya’dır. - 10 üyeden oluşur. 2 yıl için seçilir. Coğrafi dağılımı: *Afr.-Asya.: 5 * Doğu.Av. : 1 *Lat.Ame. :2 *Bat. Dev. :2

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Güvenlik Konseyi sürekli çalışma olanağına sahip bir organ olarak öngörülmüş olup, her üyenin 1 oyu vardır. Kararlar en az 9 üyenin olumlu oyu ile alınır. Ancak; - “Usul” konusunda herhangi 9 üyenin olumlu oyu yeterli olurken, - “Öteki konularda” 9 olumlu oy arasında sürekli üyelerin oylarının da yer alması ya da en azından çekimser kalması veya oylamaya katılmaması gerekmektedir. - Bu bu hak “veto hakkı” olarak adlandırılır.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Güvenlik Konseyinde 9/15 çoğunluk aranmayan durumlar da vardır. Örneğin, UAD’ye yargıç seçiminde oy çokluğu yeterlidir. BMGK asıl görevi, uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasıdır. Bu çerçevede iki türlü yetki ile donatılmıştır: - Bağlayıcı Karar: Andlaşmanın VII. Bölümünde düzenlenen, uluslar arası barış ve güvenliğin tehdit edilmesi, bozulması ve saldırı durumunda alacağı karar yetkisi, - Tavsiye Kararı: Andlaşmanın VI. Bölümünde düzenlenen, uyuşmazlıkların barışçı çözüm yolları konusunda vereceği karar yetkisi.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi - Güvenlik Konseyi, uluslararası barışa bir tehdit oluştuğunda öncelikle tarafların anlaşmazlığı barışçıl yollardan çözmelerini tavsiye eder. - Hatta bazı durumlarda BMGK kendisi arabuluculuk faaliyetlerini yürütür, bazen de bir arabulucu tayin eder. Ör: Kıbrıs

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi - Çatışma durumunda ilk önce bunu durdurmayı ve ateşkesi sağlamayı hedefler. - BM Barış Gücü’nü bu sorunlu bölgelere sevk edebilir.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi * Ekonomik ambargo, - BMGK, * Ekonomik ambargo, * Ticari ambargo veya * Kuvvet kullanımına karar verme yetkisine sahiptir. - Bu durumlarla karşılaşan bir üye ülke, * BMGK tarafından üyelikten doğan haklarını kullanamayacağı gibi, * Yükümlülükleri ihlal durumunda üyelikten atılır.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi - Türkiye bugüne kadar üç kez Güvenlik Konseyi üyeliğine seçilmiştir: * 1953-1955 * 1961-1963 * 2009-2010

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı BM’nin asıl yasal organıdır. Hollanda’da Hague’da faaliyet gösterir. Amacı; uluslararası hukuku egemen kılmaktır. Ülkeler arasındaki hukuki anlaşmazlıkları da çözmeyi hedefler.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı UAD, 9 yıllığına BM Genel Kurulu tarafından seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçların ülkelerinin en yüksek yargı organlarının üyesi olma koşulu vardır; uluslararası hukuku bilmeleri beklenir. UAD, uluslararası hukuk içtihadını da oluşturur. Bugüne dek 24 olayı çözmüştür.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yetkileri: - Uluslararası hukuki uyuşmazlıkların incelenip karara bağlanması (Yargı İşlevi). - Uluslar arası örgütlere danışma görüşü verilmesi (Danışma İşlevi).

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Danışma İşlevi Divandan danışma görüşü isteme imkanı devletlere tanınmamıştır, ancak bazı uluslararası örgütler danışma görüşü isteyebilir: - BM Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi, - Genel Kurulun verdiği yetki sonucu BM’nin öteki organları ve uzmanlık kurumlar. Danışma görüşü, soyut bir hukuki konuya ilişkin olmalıdır; somut uyuşmazlığa ilişkin görüş istenmez. Danışma görüşü bağlayıcı değildir, ama önemlidir.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi UAD Satatüsü Md. 38/I’e göre, UAD’nin temel görevi, devletlerce önüne getirilen uyuşmazlıkları uluslararası hukuka uygun olarak çözmektir. Ancak bu uyuşmazlığı Divan’ın önüne getiren tarafın devlet olması ve uyuşmazlığın uluslararası hukuk kaynaklı olması gerekir.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi Divan önündeki davalara yalnızca Divan Statüsüne taraf devletler taraf olabilmektedir (Statü Md. 34/1, 35/1). Yani BM Andlaşması Md. 93/1’e göre Divan Statüsünün otomatik bir biçimde tarafı olan BM üyesi devletler taraf olabilmektedir.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi BM üyesi olmayan Divan Statüsüne taraf devletlerin (BM Andlaşması Md. 93/2’deki devletlerin) Divan’da görülen davaya taraf olması, BM’nin Güvenlik Konseyin tavsiyesi üzerine Genel Kurulun kararına bırakılmıştır. Divan Statüsü’ne taraf olmayan devletlerin de Divan Statüsü’nün Md. 35/2’e göre BM Güvenlik Konseyince belirlenecek koşullar uyarınca Divan önündeki davalarda taraf olma hakları vardır.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi UAD önünde davalara taraf olma hakkına sahip bulunan devletler bakımından Divan’ın belli bir davaya ilişkin olarak yetkisi otomatik değildir. Devletler Divan’ı ayrıca yetkilendirmelidir. Devletler Divan’a bu etkiyi şu yöntemlerle tanıyabilirler: a. Uyuşmazlıktan önce yapılmış bir uluslararası andlaşmayla (UAD Statüsü Md. 36/1). Devletler önceden yaptıkları bir andlaşmada çıkacak uyuşmazlıkların çözümünde UAD’nin yetkili olacağını açıkça hükme bağlamışlarsa, bu andlaşmadan doğacak uyuşmazlığa UAD bakacaktır.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi b. UAD Statüsü’nün Md. 36/2 çerçevesinde, UAD’nin yargı yetkisini önceden kabul etme. Bu durumda, herhangi bir devlet, tek taraflı bir bildiri ile, uluslararası uyuşmazlıklarını, aynı yükümü kabul eden devletlere karşı Divan’ın yargı yetkisini tanıdığını bildirme hakkına sahiptir. Bu tanıma, süreli veya süresiz olabileceği gibi, bazı koşullara da dayandırılabilir.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi c. UAD Statüsü’nün Md. 36/1 çerçevesinde, devletler uyuşmazlıklarını özel bir andlaşma (Tahkinmame) ile Divan’nın önüne götürebilirler. Bu duruma, uyuşmazlığın doğmasından sonra başvurulmaktadır. Tahkimnamede uyuşmazlığın konusu ve taraflarının bildirilmesi zorunludur (Md. 40/1).

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı İşlevi ç. Forum Prorogatum: Bu Divan’ın yetkisinin açık olmayan bir şekilde kabul edilmesidir. Bu durumda, davacı devlet, diğer tarafın Divan’ın yargı yetkisini kabul edip etmeyeceğini bilmeden Divan’a (Dilekçe ile) başvurmakta, karşı taraf yargılama esnasında Divan’ın yargı yetkisini Forum Prorogatum yoluyla, yani açık olmayan bir şekilde kabul etmektedir: * Açılan davaya vekil tayin ederek, * Divanın yargı yetkisini tartışmadan esasa ilişkin görüş beyan ederek, vb.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı Yargı Yetkisine Çekince Divanın yargı yetkisini kabul eden devletler çekinceler de koymaktadır. Statü Md. 36/3’de öngörülen çekinceler, - Karşılıklılık koşulu ve süre sınırlamasıdır. - Ayrıca, “ülkesel konular” gibi esasa ilişkin çekincelere de rastlanmaktadır.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı UAD’de Uygulanacak Kurallar UAD, Statünün Md. 38/1’e göre uyuşmazlıkları uluslar arası hukuka göre çözer. Bu uluslararası hukukun kaynakları ise; - Andlaşmalar, örf ve adet hukuku, hukukun genel ilkeleri Asıl Kaynak, - Mahkeme kararları (içtihat), yazarların görüşleri (doktrin) ise Yardımcı Kaynak olarak sayılmaktadır. - Statünün Md. 38/2, tarafların açık rızaları ile Divanın hakkaniyet ve nısfet ilkelerine göre (ex aeque et bono) karar verebileceğini öngörmektedir.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı İnceleme ve Karar - Kararlar sadece hukuki uyuşmazlıklara ilişkindir. - Ancak, hukuki ve siyasi uyuşmazlıkları her zaman birbirinden ayırmak kolay değildir. - Önce ilk itirazlar ele alınır. Ör: yargı yetkisi, başvuru yollarının tüketilip tüketilmediği gibi. - Yazılı aşamada taraflar karşılıklı iddialarını sunarlar. - Sözlü aşama açık duruşmalarda gerçekleşir. - Karar aleni duruşmada açıklanır: * İlk aşamada gerektiğinde ihtiyati tedbir kararı alınabilir. * Nihai karar bağlayıcı ve kesindir. Ancak icrai gücü yoktur. BMGK’den icrası talep edilebilir. Ama bugüne kadar olmamıştır.

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterlik BM Genel Merkezinde New York’ta çalışır. BM’nin günlük işlerini takip edip yürütür. Programların çalışmasını sağlar. BM Genel Kurulu tarafından tekrarlanabilir 5 yıllık dönem için seçilir. Uygulamada, hiçbir büyük gücün mensubu olmayan devletlerin uyruklarından seçilir. BM’nin ilgilendiği her konuyu takiple görevlidir. Antonio Guterres

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi