BİTKİLER Kendi besinin kendi üretebilen çok hücreli canlılara bitki denir. Bitkiler Güneş ışığı ile fotosentez yaparlar ve besin üretirler. Bitkiler üreme şekillerine göre; çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olmak üzere iki bölüme ayrılır. ÇİÇEKLİ BİTKİLER : Çiçekli bitkiler kök, gövde, yaprak ve çiçekten oluşur. Kök, gövde ve yaprak bitkinin beslenme organları, çiçek ise bitkinin üreme organıdır. Çiçekli bitkilerin büyük çoğunluğu karada yaşarken, nilüfer gibi bazı bitkiler de suda yaşar.

KÖK Bitkiyi toprağa bağlayan organdır. Tohumun çimlenmesiyle oluşan ilk kısmıdır. Kökün görevleri: -Bitkiyi toprağa bağlamak -Bitkinin dik olarak büyümesini sağlamak -Topraktaki su ve mineralleri gövdeye iletmek Kök, ana kök, yan kök ve emici tüylerden oluşur.

Kök Kısımları Ana Kök : Tohumun çimlenmesiyle oluşan ilk kısımdır. Bitkiyi toprağa bağlar. Toprağın derinliklerine doğru uzayarak, bitkinin toprağa bağlanmasını sağlar. Yerçekimi doğrultusunda büyür. Yan Kök : Toprakta kökün yayılmasını sağlayan ana köke bağlı uzantılardır. Kökün toprağa bağlanmasını sağlar. Emici Tüyler : Yan kökün üzerinde bulunan kıl gibi ince uzantılardır. Kökün topraktaki temas yüzeyini arttırır. Emici tüyler, topraktaki su ve mineralleri emip gövdeye iletir.

BİTKİLERDE KÖK ÇEŞİTLERİ Bitkiler kökün yapısına göre üç temel bölümde incelenir. Bunlar kazık kök, saçak kök ve depo köktür. Kazık Kök : Köklerden biri çok gelişmiş ve kalınlaşmış, diğerleri uzantılar ana kökün yanından çıkmışsa bu kök tipine kazık kök denir. Kökten çok sayıda kazık kök çıkar. Ağaç, fasulye, biber, lahana, gelincik, sardunya, domates gibi bitkilerin kökleri kazık köktür. Saçak Kök : Ana kök iyi gelişmemiştir. Bitkinin bütün kökleri toprağın altında saçak gibi dağılıyorsa, bu kök tipine saçak kök denir. Pırasa, soğan, arpa, buğday, mısır, ayçiçeği, gibi bitkilerin kökleri saçak köktür.

BİTKİLERDE KÖK ÇEŞİTLERİ Depo Kök : Ana kökün gelişerek besin depo etmesiyle oluşan köklerdir.Havuç, turp, şeker pancarı, bu gruba örnek olarak verilebilir. Bazı bitkilerde özel görevler yapan farklılaşmış kök çeşitleri de bulunur. Tutunma Kökü : Bitki gövdesinin duvara ve ağaçlara tutunarak güneşe doğru uzamasın sağlar. Örnek : Sarmaşık bitkisi Solunum Kökü : Bitki köklerinin topraktan yeterli havayı alamadığı bataklık gibi yerlerde görülür. Kökler toprak yüzeyine çıkarak gaz iletimini sağlar. Örnek : Bataklık bitkileri Sömürme Kökü : Başka bitkiler üzerinde yaşarlar. Üzerinde yaşadıkları bitkinin besinini emerler. Örnek : Ökse otu

GÖVDE Bitkilerin toprak üstünde kalan organlarına gövde denir. Yapısında iletim boruları (odunsu boru, soymuk borusu), dallar, tomurcuk, yaprak, çiçek ve meyve bulunur. Gövdenin Görevleri : -Bitkinin dik durmasını ve şekil kazanmasını sağlamak. -Yeni yaprak ve çiçekleri oluşturmak. -İçindeki odun ve soymuk boruları ile, kök ve yaprak arasında su mineral ve besin iletimi yapmak. -Yedek besin depo etmek.

BİTKİLERDE GÖVDE ÇEŞİTLERİ Otsu Gövde : Bir veya iki yıllık otsu bitkilerin gövdeleridir.İnce, zayıf ve yeşil renklidir. Örnek : ot, arpa,buğday. Odunsu Gövde: Ağaçlar gibi çok yıllık bitkilerin gövdeleridir.Sert ve sağlam yapılıdır. Örnek: Gül, elma, çınar, çam, kavak. Yumru Gövde : Yer altında gelişip yapısında besin depo eden gövdelerdir. Örnek: Patates, yer elması. Yassı Gövde: Gövde incelip, yassılaşmış ve genişlemiştir. Örnek : Soğan, sarımsak, lale, marul. Depo Gövde : Kurak ve sıcak bölgelerde bazı bitkiler gövdelerinde su depolarlar. Yaprakları su kaybını önlemek için diken şeklindedir. Örnek : Kaktüs. Sarılıcı Gövde : Gövdesi ince, zayıf ve uzundur. Tutunma kökleriyle bir desteğe sarılarak güneşe doğru büyürler.Örnek : Sarmaşık, fasulye, asma. Sürünücü Gövde : Toprak üzerinde yatay olarak uzanan otsu bitkilerin gövdeleridir. Örnek : Çilek,kavun, karpuz, kabak, salatalık. Yer Altı Gövdesi : Toprak altında yüzeye paralel uzanan gövdelerdir. Örnek : Manisa lalesi, ayrık otu süsen.

YAPRAK Gövdenin yan tomurcuklarından gelişen, çoğunlukla yassı ve yeşil organlarıdır. Üzerinde stomalar(gözenekler) bulunur.Yaprağın yapısında yaprak sapı, damarlar, stomalar ve yaprak ayası bulunur Bitkinin solunum ve besin yapmakla görevli organı yapraklardır. Yaprağın geniş ve yassı kısmına “yaprak ayası”, dala veya gövdeye bağlandığı kısmına “yaprak sapı”, yaprak sapının biraz genişleyerek gövde veya dala bağlanan ucuna “yaprak kını” , yaprak kını ile dal arasındaki kısma “tomurcuk” , yaprak ayasında iletimi sağlayan iletim borularına “damarlar” denir.

Yaprağın Görevleri 1. Fotosentez yoluyla besin yapar. 2.      Alt kısımlarındaki gözeneklerden (stoma) solunum yapar. 3.      Terleme yoluyla fazla suyu dışarı atar. 4.      Yaprak dökülmesi sayesinde zararlı maddelerin dışarı atılmasını sağlar.

Yaprak Çeşitleri Yaprak ayası tek parçalı olan yapraklara “basit yaprak”, yaprak ayası çok parçalı olan yapraklara ise “bileşik yaprak” denir.      Yapraklar ayalarına göre; oval (kayısı), yuvarlak (ayva), iğne (çam), şerit (buğday, mısır), spatül (söğüt) ve el ayası (asma, çınar)      Yapraklar kenarlarına göre; düz kenarlı, dişli kenarlı, bölümlü kenarlı ve parçalı kenarlı      Yapraklar damarlarına göre; telek damarlı, el tarağı damarlı ve paralel damarlı      Yapraklar dizilişlerine göre; sarmal, karşılıklı ve halkalı

ÇİÇEK       Çiçekli bitkilerin üreme organları çiçektir. Çiçek, tohumlar vasıtasıyla yeni bireylerin oluşmasını ve bitkinin devamını sağlar.           Tam bir çiçekte; çiçek sapı, çiçek tablası, çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organlar vardır. Çiçek sapı çiçeği dala bağlar, çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organlar dıştan içe doğru sırayla dört halka şeklinde çiçek tablası üzerine dizilirler.

Çiçekteki üreme organları Erkek organ, ipçik denilen bir sap ile başçık denilen şişkin bir kısımdan meydana gelmiştir. Başçıkta, içinde erkek üreme hücreleri (polen) bulunan çiçek tozu keseleri bulunur. Polenler olgunlaşınca keseler çatlar ve polenler etrafa yayılır.           Dişi organ, yumurtalık, dişicik borusu ve tepecik olmak üzere üç kısımdan oluşur. Yumurtalıkta çok sayıda dişi üreme hücresi (yumurta) bulunur. Dişicik borusu, tepeciği yumurtalığa bağlayan dar kısımdır. Tepecikte çiçek tozlarının yapışmasını sağlayan yapışkan bir sıvı bulunur.      

Tozlaşma ve döllenme Erkek organın başçığındaki polenlerin dişi organın tepeciğine taşınması olayına “tozlaşma” denir. Polenlerin rüzgar, su, böcekler ve kuşlar  vasıtasıyla taşınması sonucu oluşan tozlaşmaya “doğal tozlaşma” , insan eliyle yapılan tozlaşmaya da “yapay tozlaşma” denir. Tozlaşma sonucu dişi organın tepeciğine gelen erkek üreme hücreleri buraya yapışarak dişicik borusu boyunca uzantı oluşturur. Bu uzantı içindeki hücrelerden biri aşağı yumurtalık içine düşerek dişi üreme hücresi ile birleşir. Bu olaya “döllenme” denir. Döllenmiş yumurtaya “zigot” denir. Döllenmiş yumurta bölünerek “embriyo” yu meydana getirir. Zamanla embriyonun etrafında besince zengin canlı çenekler oluşur. Bu çeneklere “tohum” denir. Tohumun gelişerek etli ve sulu bir hal almasıyla “meyve” meydana gelir. Döllenmeden sonra tohum taslağı tohumu, yumurtalık olgunlaşarak meyveyi oluşturur.Tohumu çevreleyen kısmına meyve adı verilir. Bir meyvenin yapısına çiçek tablası hatta çiçek sapı dahi katılır. Örneğin eriğin yediğimiz kısmı meyvedir.

Çimlenme             Tohum içinde embriyo ve besin maddesi bulunan yapıdır. Tohumdan bitki kökünün, gövdesinin ve yaprak ve çiçeklerin oluşmasına çimlenme denir. Tohum çimlenirken gerekli besini çeneklerden alır. Tohumun çimlenebilmesi için uygun sıcaklık ve hava gerekir. Buğday ve mısır gibi bitkilerin bir tana çeneği bulunur bunlara “tek çenekli bitkiler”, fasulye ve nohut gibi bitkilerde iki tane çenek yer alır bunlara da “iki çenekli bitkiler” denir. Çimlenme esnasında tohumun yapısındaki besin kullanılır ve böylece yeni bir bitki oluşur.