MAKRO İKTİSAT I BÖLÜM 6 EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Fiyat Endeksi Ekonomideki genel fiyat düzeyinde meydana gelen sürekli artışlar enflasyon olarak adlandırılır. Belirli dönemde(genellikle ay ve yıl) meydana gelen yüzde artışlar enflasyon haddini oluşturur.  

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Fiyat Endeksi Ekonomideki fiyatlar genel seviyesindeki % artışı ifade eden enflasyon haddinin düşmesi dezenflasyon nitelendirilir. **Enflasyon haddindeki düşüş genel fiyatlar seviyesindeki düşmeyi değil, genel fiyatlar seviyesindeki artış oranının düşmesi anlamına gelmektedir.

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Fiyat Endeksi Belirlenen mal sepetinde cari yıldaki fiyatıyla aynı mal sepetinin temel yıldaki fiyatı arasındaki oranının % değişimi anlamına gelmektedir. 0, 00000000000000000000 Belirli bir mal sepetinin cari yıldaki fiyat ile aynı sepetin temel yıldaki fiyatı arasındaki oran 100 ile çarpılarak fiyat endeksi elde edilir.  

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Fiyat Endeksi Sadece ekmek ve elmadan oluşan, bu iki malın üretildiği bir ekonomiyi varsayalım. 1000 adet ekmek ve 300 kg elma 1990 yılında sırasıyla 0.7 TL ve 2 TL fiyatlarına sahip olsunlar. 2013 yılında bu fiyatlar yine sırasıyla 1.2 TL ve 2.5 TL olsun. 2013 yılı için fiyat endeksi  

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ GDP Deflatörü Fiyat endeksini ülkede üretilen tüm nihai mallardan ve hizmetlerden oluşan bir sepet üzerinden hesaplamak için nominal GDP’yi reel GDP’ye bölüp ardından 100 ile çarpmak gerekir. GDP’nin dahil olduğu bu fiyat endeksi hesaplama türü GDP Deflatörü olarak adlandırılmaktadır.  

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Tüketici Fiyat Endeksi(CPI) Tüketim mallarından oluşan bir sepetin hesaplanan fiyat endeksi, tüketici fiyat endeksi(consumer price index)CPI adlandırılır. Bu endeks Türkiye’de Türkiye İstatistik Kurumu tarafından aylık olarak hesaplanmaktadır.  

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Tüketici Fiyat Endeksi(CPI) TÜİK tüketici fiyat endeksini hesaplarken düzenlediği tüketici anketleri vasıtasıyla, baz alınan sepeti oluşturan malların kapsamını ve sepetteki ağırlığını sürekli güncellemektedir. TÜİK’in düzenlediği sepette 432 adet mal ve hizmet vardır.

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Üretici Fiyat Endeksi(PPI) Bu fiyat endeksinin hesaplanmasında baz alınan sepette ara mallar, makine-teçhizat gibi yatırım mallarından oluşan mallar yer almaktadır. Üretim mallarından oluşan bu sepetin hesaplanan fiyat endeksi üretici fiyat endeksi(PPI) olarak adlandırılır.

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Üretici Fiyat Endeksi(PPI) Üretici fiyat endeksinin hesaplandığı sepette yer alan malların fiyatlarında meydana gelen artış, üretici fiyat enflasyonunu yükseltecektir. Üretici fiyat enflasyonundaki artış üretimlere ve dolayısıyla üretilen malların fiyatlarına yansıyacaktır. Kısaca üretici fiyat enflasyonunda bugün meydana gelen bir artış veya azalış, esasen tüketici fiyatlarında daha sonra meydana gelecek fiyat değişikliğinin habercisidir.

ENFLASYON VE NOMİNAL REEL BÜYÜKLÜKLER EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE NOMİNAL REEL BÜYÜKLÜKLER Herhangi bir X değişkeninin reel değerini elde etmek için, nominal değeri ile fiyat endeksi arasındaki oran 100 ile çarpılmaktadır.    

ENFLASYON VE NOMİNAL REEL BÜYÜKLÜKLER EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE NOMİNAL REEL BÜYÜKLÜKLER Yine reel değişkenimizde meydana gelen % değişmeyi elde etmek için, nominal ücretteki % değişmeden GDP deflatöründeki % değişmeyi çıkarmamız yeterlidir. Reel GDPt’deki % değişim = Nominal GDPt’deki % değişim – GDPt delatöründeki % değişim

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH Tüketici fiyatlarıyla enflasyon, çalışanların ve emeklilerin yani tüketicilerin bugünkü ve ilerideki tüketimlerini belirleyen en önemli enflasyon büyüklüğüdür. Fakat enflasyon, tüketicilerin refah düzeyinde meydana gelen olumsuz etkilerini doğru bir biçimde ölçemez. Bu doğru ölçememenin altında üç neden yatmaktadır.

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH Malların kalitelerinde zaman içinde gerçekleşen iyileşmeler hesaba katılmayabilir. Bu hesaba katılmama az önce saydığımız üç nedenin birincisi olarak kabul edilebilir. Bu olaya nitelik sapması da denilmektedir.

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH Tüketiciler, malların fiyatlarındaki değişmelere tepkilerini ikame mallar vasıtasıyla verirler. Enflasyonun tüketicilerin refah düzeylerinde bozulmayı ölçememesinin ikinci nedeni olarak yukarıda verdiğimiz örneği gösterebiliriz. Bu olay ikame sapması olarak adlandırılır.

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH Enflasyonun, tüketicilerin refah düzeylerindeki bozulmaları doğru biçimde ölçememesinin üçüncü ve son nedeni olarak hesaplanan sepette yeni tüketim mallarına yer verilmemesini ve sonrasında zaman içinde diğer mallarda meydana gelecek değişmeleri hesaba katmamasını gösterebiliriz. Bu olaya da yeni ürün sapması denilmektedir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON TÜRLERİ Enflasyon değerlerinin tek hanede kalmasına sürünen enflasyon denir.( 3%, 6%, 9%, 4%) Enflasyon değerinin tek haneden çift haneye çıkması durumunda oluşan enflasyona dört nala enflasyon denir. (25%, 80%) Aylık enflasyon haddinin bir yıl boyunca 50%’yi aştığı enflasyon oranı hiper enflasyondur. Ulusal para sisteminin çöktüğünün habercisidir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON TÜRLERİ Beklenen enflasyon, genel fiyatlar düzeyinde meydana gelecek olan beklenen artış olarak ifade edilir. Fiyat düzeyinde cari dönemde beklenen artış ile önceki dönem fiyat düzeyi arasındaki oranın 100 ile çarpımı ile bulunur.  

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON TÜRLERİ Fiili ve beklenen enflasyon değerlerinin birbirinden farklı olduğu durum beklenmeyen(sürpriz) enflasyon olarak nitelendirilmektedir. Beklenmeyen enflasyon, gerçekleşen ve beklenen enflasyon hadleri arasındaki farka eşittir.  

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON TÜRLERİ Eğer oluşan enflasyonun arkasında hükümet harcamaları ve para arzının arttırılması varsa talep düzeyinde artış var demektir ve buna da talep enflasyonu denir. Enflasyonun sebebi olarak girdi fiyatlarındaki artış ise maliyetlerde artış vardır. Buna da maliyet enflasyonu denilir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON TÜRLERİ Gıda ve enerji grupları hariç tutularak hesaplanan enflasyon değeri çekirdek enflasyon olarak adlandırılır. Aksine gıda ve enerji gruplarının dahil edildiği hesaplama türü manşet enflasyon olarak bilinir. Peki gıda ve enerji grupları enflasyon hesaplamalarına niçin dahil edilir veya edilmez?

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON TÜRLERİ Tarımsal ve enerji ürünlerinin fiyatları dünya piyasalarında arz ve talep koşullarının da etkisiyle geçici değişmelerden sık sık etkilenir. Fiyatların sürekli değişmesi, hesaplamaların güvenilirliğini sarsmakta ve gelecek ile ilgili sağlıklı değerlendirmeler yapmayı zorlaştırmaktadır. Bu sebepten dolayı gıda ürünleri ve enerji grupları dahil edilir veya edilmez.

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE FAİZ HADDİ Borç alanın borç verene ödemeyi taahhüt ettiği nominal getiri haddine nominal faiz haddi denir. Borçların hesaplanmasında faiz oranları da hesaba katılmalıdır. Borç verenlerin fonlarını çeşitli vade aralıkları ile değerlendirebilecekleri kısa ve uzun vadeli yatırım araçları mevcuttur. Bu yatırım araçlarının vadeleri ve geri ödenmeme riskleri farklıdır. Bu sebeple çok sayıda faiz haddi mevcuttur.

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE FAİZ HADDİ Gerçekleşen faiz haddi(reel)(ex post), borç alanın borç verene ödediği reel getiri haddidir. Reel faiz haddi, nominal faiz haddinden gerçekleşen enflasyonun çıkarılması ile elde edilir.  

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE FAİZ HADDİ Beklenen reel faiz haddi(ex ante),nominal faiz ile beklenen enflasyon arasındaki farka eşittir.(yaklaşık olarak)  

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE FAİZ HADDİ Gerçekleşen enflasyon haddi, beklenen enflasyon haddinden büyük ise gerçekleşen faiz haddi beklenen faiz haddinden küçük olur.   Beklenen enflasyon haddi, gerçekleşen enflasyon oranı ile eşit olduğunda gerçekleşen ve beklenen faizler birbirine eşit olur

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VE FAİZ HADDİ Gerçekleşen enflasyon haddi, beklenen enflasyon haddinden küçük olduğunda ise gerçekleşen faiz haddi beklenen faiz haddinden büyük olur.  

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN MALİYETİ Enflasyonun gerek hükümet gerekse birey ve firmalar tarafından istenmemesi veya arzulanmaması bilinen bir olgudur. Kişilerin enflasyona karşı çıkmalarının altında yatan temel sebep enflasyonun reel gelir düzeyini olumsuz etkilediğidir. Bir işçiyi ele alarak bir kişinin reel ücret artışını hesaplayalım. Reel Ücret Artışı = Nominal Ücret Artışı - Enflasyon Haddi 4% = 28% - 32%

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN MALİYETİ Fakat bu tarz düşünce doğru olmadığı kabul edilmelidir. Çünkü, bir ekonomide reel ücret hadlerinde oluşan değişmelerin . temelinde enflasyon hadlerindeki değişmelerin değil, sermaye birikimi ve teknolojilerin payı vardır. Enflasyonun bireylerin reel gelirlerini etkilediği sadece bir tek durum vardır.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYONUN MALİYETİ Bu durum sabit gelirlileri ilgilendirmektedir. Enflasyon, enflasyon ortamından nominal gelirleri sabit kalan veya enflasyon haddi kadar artmayan emekli gibi bireylerin, reel gelirlerini ve refah seviyelerini süreli düşürmektedir. Bu gibi sebeplerden dolayı enflasyon, sabit gelirlilerden alınan en adil olmayan vergi olarak da kimi zaman adlandırılmaktadır.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Bilindiği üzere beklenen ve fiili enflasyonun eşit olmadığı durumlarda beklenmeyen enflasyon ortaya çıkar. Bu enflasyon türünün en önemli maliyeti, gelir ve servetin gruplar arasında adil olmayan bir biçimde transferidir. Örnek olarak gelirin çalışanlardan firmalara veya firmalardan çalışanlara transferini verebiliriz.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Sendikaların 8% oranında nominal ücret artışı için toplu sözleşme imzaladığını ve beklenen enflasyonun 4% olduğunu varsayalım. Bu durumda; Bekle. Reel Ücr. Art. H.=Nominal Ücr. Art. H.-Beklenen Enflasyon H. 4% = 8% - 4% Yukarıda verilen durumda fiili enflasyon haddi beklenen enflasyon haddini geçerse(6%), gerçekleşen reel ücret artışı beklenen reel ücret artışından düşük olur(2%). Yani işçiler beklediklerinden 2% daha az reel ücret elde ederler ve firmalar da beklediklerinden 2% daha az reel ücret artışı yaparlar. Bu durum işçilerden firmalara gelir transferine yol açar.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Sendikaların 8% oranında nominal ücret artışı için toplu sözleşme imzaladığını ve beklenen enflasyonun 4% olduğunu varsayalım. Bu durumda; Bekle. Reel Ücr. Art. H.=Nominal Ücr. Art. H.-Beklenen Enflasyon H. 4% = 8% - 4% Yukarıda verilen durumda fiili enflasyon haddi beklenen enflasyon haddinin altında kalırsa(2%), gerçekleşen reel ücret artışı beklenen reel ücret artışından büyük olur(6%). Yani işçiler beklediklerinden 2% daha fazla reel ücret elde ederler ve firmalar da beklediklerinden 2% daha fazla reel ücret artışı yaparlar. Bu durum firmalardan işçilere gelir transferine yol açar.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Fiyat Sisteminde Parazit Piyasa mekanizması milyonlarca üretici ve tüketicinin davranışlarını fiyatlar vasıtasıyla kontrol eder. Enflasyon piyasa mekanizmasının üreticiler ve tüketiciler ile fiyatlar üzerinden kurduğu arz ve talebe dayalı ilişkiyi etkinsizleştirir.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Fiyat Sisteminde Parazit Enflasyon ortamında üreticilerin ve tüketicilerin fiyatlarda meydana gelen değişmelerin niteliğini yanlış kavramaları veya doğru bir biçimde hemen tepki göstermemelerine neden olarak etkinliği azaltır. Enflasyon piyasa mekanizmasının karar birimleri ile fiyatlar üzerinden kurduğu diyaloğun iyi anlaşılmamasına neden olur.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Vergi Bozulmaları Vergilerin nominal gelir üzerinden alınması ve nominal gelir arttıkça vergi oranlarının da artması durumunda, enflasyon kişilerin reel vergilerinin artmasına yol açar. Bu olay vergi bozulmaları olarak bilinir. Bu bozulmayı önlemenin yolu ise vergilerin reel gelir üzerinden alınmasından geçmektedir.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Vergi Bozulmaları Bu bozulmayı bir örnekle açıklayalım; 0 – 5000 TL gelir aralığında 20% vergi 5000 TL’yi aşan kısım için 30% vergi alındığını varsayalım. 2012 yılında 5000 TL si olan birey 20% vergi oranıyla 1000 TL vergi ödemektedir. 2012 yılında enflasyon haddinin 20% olduğunu varsayalım 2013 yılında bireyin geliri 20% artarak 6000 TL olduğunu varsayalım.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ Vergi Bozulmaları Bireyin nominal geliri artmasına rağmen reel geliri sabit kalmıştır. (Nominal Gelir artışı 20%=Enflasyon artışı 20%) Birey 1000 liralık artış için 30% ile 300 TL ek vergi ödemektedir. Toplamda 6000 TL için 1300 TL vergi ödeyen bireyin vergi yükü 20 %’den(1000/5000) 21.6%’ye(1300/6000) yükselir. Kişinin vergi öncesi reel geliri aynı iken(6000) vergi haddinin daha yüksek olması(21.6),vergi sonrası gelirin daha düşük olması demektir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON FİSHER ETKİSİ Yapılan gözlemler uzun dönemde nominal faiz haddinin enflasyonla aynı yönde ve birebir değiştiğini göstermektedir. Bu şu sıralamada açıklayabiliriz: Enflasyon haddinin yükselmesiyle borç verenlerin eline geçen reel faiz azalır. Borç verenler, enflasyondaki artış sebebiyle durumlarındaki bozulmayı borç alanlardan daha fazla nominal faiz talep ederek telafi etmeyi amaçlarlar.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON FİSHER ETKİSİ Borç alanlar bu talep karşısında enflasyondaki yükselme sebebiyle borç verenlere enflasyondaki yükselmenin etkisini telafi edecek kadar ilave nominal faiz ödemeye razı olurlar. Böylelikle enflasyondaki yükselmenin arkasından nominal faiz haddi enflasyon faiz haddi ile bire bir artar, reel faiz değişmez. Bu dengelenme süreci Fisher Etkisi olarak anılır. Nominal faiz haddi, gerçekleşen reel faiz haddi ile gerçekleşen enflasyon haddinin toplamı olarak ifade edilir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON ENFLASYON VERGİSİ Enflasyon kişilerin cüzdanlarında tuttukları paranın satın alma gücünü azaltır. Hükümetin para basarak yaptığı harcamaların bedelini, aslında cüzdanlarındaki paranın satın alma gücü azalan kişiler öder. Hükümet para basmak suretiyle yol açtığı enflasyon üzerinden kişilerden vergi almış gibi olur. Bu olay, hükümetin para basarak enflasyon üzerinden elde ettiği gelir, enflasyon vergisi diye nitelendirilir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON DEFLASYON Enflasyonun aksine fiyatlar genel düzeyindeki sürekli düşmeler deflasyon olarak adlandırılır. Enflasyonun tam tersi olan deflasyon eksi enflasyon olarak da bilinir. Deflasyon, deflasyon haddi ile ölçülür. 2012 yılında 1500 TL olan bir telefon, 2013 yılında 1200 TL’ye düşerse deflasyon haddi 20% olarak gerçekleşir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON DEFLASYON Deflasyonun Maliyeti Enflasyonda olduğu gibi deflasyonda da maliyetler de aynı şekilde gerçekleşir. Fiili ve beklenen deflasyon değerlerinin maliyetleri eşit olduğu zamanki maliyeti, enflasyonda olduğu gibi piyasa sisteminde parazit, yemek listesi maliyetleri ve vergi sisteminde bozulmalar olarak sıralanabilir. Aynı şekilde fiili ve beklenen deflasyon değerlerinin birbirinden farklı olduğu beklenmeyen deflasyonun en önemli sakıncası, enflasyonda olduğu gibi gelirin ve servetin gruplar arasında adil olmayan bir biçimde dağılmasıdır.

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler….