Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Son İktisadi Araştırmalar Bölümü İKTİSADİ ARAŞTIRMALAR BÖLÜMÜ Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler İzlem Erdem Bölüm Müdürü Türkiye İş Bankası A.Ş. İktisadi Araştırmalar Bölümü 23 Mart 2017

İçindekiler I. Uluslararası Piyasalardaki Son Gelişmeler II. Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler III. Makroekonomik Beklentiler

I. Uluslararası Piyasalardaki Son Gelişmeler

Küresel Ekonomi IMF Tahminleri Ocak Ayı Tahminleri Ekim Ayı   Ekim Ayı Tahminlerinden Farkı (%) 2016 2017 2018 Büyüme Dünya 3,1 3,4 3,6 0,0 Gelişmiş Ekonomiler 1,6 1,9 2,0 0,1 0,2 ABD 2,3 2,5 0,4 Euro Alanı 1,7 İngiltere 1,5 1,4 -0,3 Japonya 0,9 0,8 0,5 Gelişmekte Olan Ekonomiler 4,1 4,5 4,8 -0,1 Rusya -0,6 1,1 1,2 Çin 6,7 6,5 6,0 0,3 Brezilya -3,5 Türkiye* 2,7 2,9 3,3 Enflasyon Gelişmiş Ülkeler 0,7 Gelişmekte Olan Ülkeler 4,4 Dünya Ticaret Hacmi Artışı 3,8 (*) Türkiye için Ocak ayı tahminleri 4. madde gözden geçirme kapsamında yapılmıştır. Kaynak: IMF Ocak 2017 Küresel Ekonomik Görünüm Raporu

ABD Ekonomisi Kaynak: Datastream

+ - + - ABD Seçimleri Trump’ın Seçim Dönemindeki Politika Önerileri Beklenen Etkiler Kamu Maliyesi + - Büyümeye kısa vadede ivme kazandırabilir Büyümenin hızlanması halinde borçluluk göstergeleri bozulabilir Orta vadede dolara daha hızlı değer kazandırarak büyümeyi sınırlandırabilir Finans + Kredi arzı üzerindeki kısıtlar gevşetilerek büyümeye destek sağlanabilir Fed - Fed’in bağımsızlığına ilişkin olumsuz bir tablo ortaya çıkabilir ancak müdahaleci olunmayacağı düşünülüyor Dış Ticaret Küreselleşmeyi olumsuz etkileyebilir Küresel ekonomi için risk teşkil edebilir Dış Politika 70 yıldan beri ABD’nin öncülüğünde hüküm süren liberal dünya düzeni açısından farklı bir görünüm ortaya çıkabilir Göçmen Politikası Ülke içinde sosyal gerilime neden olurken, küresel ölçekte göçmen karşıtı eğilimleri güçlendirebilir

ABD’de Dış Ticaret (*) 2001 yılında ABD’nin en fazla dış ticaret açığı verdiği ilk 5 ülke sırasıyla Çin, Japonya, Kanada, Meksika ve Almanya’dır. Kaynak: Trademap

ABD Ekonomisi (*) Piyasa beklentisi Fed funds futures kullanılarak hesaplanmıştır. ABD seçimleri öncesi için 31 Ekim, seçim sonrası için 15 Kasım verileri dikkate alınmıştır. Kaynak: Datastream, Fed

Euro Alanı Gündemde Olan Başlıklar Olası Siyasi Sonuçları Sıkı maliye politikasının yarattığı memnuniyetsizlik Siyasi kutuplaşma Popülist siyasi akımlar AB ve Euro Alanı üyeliklerinin tartışmaya açılması Euro karşıtı ve milliyetçi akımların güçlenmesi Göçmen ve güvenlik sorunu AB Seçim Takvimi Fransa Başkanlık Seçimi Nisan-Mayıs 2017 Fransa Genel Seçimi Haziran 2017 Almanya Parlamento Seçimleri Ağustos-Ekim 2017 İspanya Katalanya bağımsızlık referandumu ihtimali Kaynak: Datastream, Reuters

Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkelerin Karneleri (endeks; maks=1, min=-1; yüksek değer daha olumlu) ABD Riskine Karşı Duyarlılık (endeks; maks=1, min=-1; düşük değer daha riskli) Çek Rus Kol Fil G.Kor Tay Pol Bre Hin Mac Mek Tür Mal G.Af End Ukr Şil Çin Arj Mıs Tur 0,6 0,5 0,4 0,2 0,1 0,0 -0,1 -0,2 -0,3 -0,4 -0,5 -0,6 1,0 0,8 -0,8 -1,0 Genel Puan Finansman İhtiyacı Rezervlerin Yeterliliği Kurumsal Kalite Varlık Fiyatları ABD Riskine Duyarlılık Doğrudan Yatırımlar(1) Doğrudan Yatırımlar(2) İhracat İthalat Dış Ticaret Dengesi Göçmen Geliri ABD Riskine Genel Duyarlılık Türkiye Türkiye Doğrudan Yatırımlar (1): ABD’nin toplam doğrudan yatırımları içinde ilgili ülkenin payı; Doğrudan Yatırımlar (2): ABD’nin ilgili ülkedeki doğrudan yatırımlarının ilgili ülkenin GSYH’sine oranı; İhracat: İlgili ülkenin toplam ihracatı içinde ABD’nin payı; İthalat: ABD’nin toplam ithalatı içinde ilgili ülkenin payı; Dış Ticaret Dengesi: İlgili ülkenin ABD ile arasındaki dış ticaret dengesi; Göçmen Geliri: İlgili ülkenin ABD kaynaklı elde ettiği göçmen gelirinin ilgili ülkenin GSYH’sine oranı Kaynak: IIF

Emtia Fiyatları Kaynak: Datastream

Ülkelerin Üretim Kısıntısı Konusunda Anlaşması Emtia Fiyatları Üretim Kısıntısı (Gerçekleşen/Taahhüt Edilen Kısıntı, %) (OPEC Ocak’ta taahhüt ettiği kısıntının %90’ını gerçekleştirdi) OPEC VEN GAB BAE IRA CEZ EKV KUV S. AR KAT ANG 0 20 40 60 80 100 120 140 160 OECD Ülkelerinde Petrol Stokları (milyon varil) 1.300 1.200 1.100 1.000 900 800 Oca.07 Oca.09 Oca.11 Oca.13 Oca.15 Oca.17 5 yıllık ortalama Aylık Stok Kasım 2016 Ülkelerin Üretim Kısıntısı Konusunda Anlaşması Kaynak: Bloomberg, Datastream, Dünya Bankası

II. Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler

Ekonomik Büyüme Yıllık Ort. 2009-2015 3,8 5,6 2012-2015 3,3 6,0 2009-2015 3,8 5,6 2012-2015 3,3 6,0 Kaynak: TÜİK

Öncü Göstergeler (*) Takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretim verilerine göre. Son veri Ocak 2017 dönemine aittir. Kaynak: TÜİK

Öncü Göstergeler Kaynak: OSD, TÜİK

İstihdam Kaynak: Datastream, TÜİK

İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) İstihdam Paketi Yeni istihdam paketinin 1,5 milyon kişiye istihdam sağlaması hedefleniyor. İşe alınan ilave bir işçi için işverene teşvik verilmesi planlanıyor. Paketin maliyetinin yaklaşık 12 milyar TL olması öngörülüyor. Bu tutarın 11 milyar TL’sinin işsizlik sigorta fonundan karşılanacağı açıklandı. Bu durumda 2017 yılında fonun elde edeceği net gelirin istihdam paketine aktarılacağı anlaşılıyor. İşsizlik Sigorta Fonu’nun yatırımları içinde Hazine tahvillerinin büyük bir ağırlığa sahip olduğu görülüyor. İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) (milyar TL) 2014 2015 2016 Şubat 2017 Toplam Gelir 15,3 18,3 22,3 2,0 Toplam Gider 4,3 6,6 12,1 0,9 Gelir/Gider Farkı 11,0 11,7 10,1 1,1 Toplam Fon Varlığı 81,4 93,1 103,2 105,4 Kaynak: İŞKUR

Alınan Diğer Tedbirler Proje bazında yatırımlara yeni teşvikler sağlanması Güney Doğu ve Doğu Anadolu Bölgesi için yeni yatırım paketinin açıklanması Vergi ve varlık barışına ilişkin adımlar atılması Bankacılık sektörünün ekonomik büyümeye katkısını artırmak amacıyla tüketici kredilerine ve kredi kartlarına ilişkin makro ihtiyati tedbirlerin esnetilmesi ve genel karşılık oranlarının düşürülmesi KOSGEB’e üye KOBİ’lere 12 ayı ödemesiz, 3 yıl vadeli, 3’er ayda bir taksit ödemeli 50 bin TL’ye kadar kredi verilmesi Kredi Garanti Fonu teminatıyla teorik olarak 250 milyar TL’lik yeni kredi hacmi yaratılması

Kamu Maliyesi Kaynak: TÜİK, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı

Kamu Maliyesi Not: Rakamlar yuvarlamalardan ötürü toplamı vermeyebilir. Kaynak: Maliye Bakanlığı

Ödemeler Dengesi Current account deficit to GDP ratio declined as low as to 4.5% in 2015 from 9.6% in 2011. The recovery in current account deficit in the recent years stemmed mainly from the improvement in foreign trade balance reflecting the fall in commodity prices and macro-prudential measures implemented by the policy makers. Financing quality of the current account deficit has also improved. In the past, Turkey was largely dependent on hot money, in other words, short-term funds. Portfolio inflows used to make a substantial contribution to the financing of the current account deficit. On the other hand, long-term loans and foreign direct investments now play bigger roles in financing of the deficit allowing for a lot healthier outlook. The debt roll-over ratios of both banking sector and non-bank sectors remained at high levels indicating that Turkish companies had no difficulty in accessing funds from abroad. 12-month cumulative current account deficit was realized as USD 28.9 billon as of July 2016. Against the improvement in foreign trade balance, weakness in tourism revenues is likely to exert upward pressure on current account deficit in the coming period. For the first seven months of the year, both the number of tourists and tourism revenues posted an annual decline of about 30%. Despite the recent positive developments in relations with Russia, it seems that it will take some time for tourism revenues to recover. In addition, the prospects that the energy prices remain flat and domestic demand picks up along with the measures taken lately by government emerge as major risk factors on the recovery trend of the current account deficit. We expect the current account deficit to GDP ratio to remain below 5% in the coming period despite the upward pressures on the deficit. Kaynak: TÜİK, TCMB, Datastream

Turizm Gelirleri Current account deficit to GDP ratio declined as low as to 4.5% in 2015 from 9.6% in 2011. The recovery in current account deficit in the recent years stemmed mainly from the improvement in foreign trade balance reflecting the fall in commodity prices and macro-prudential measures implemented by the policy makers. Financing quality of the current account deficit has also improved. In the past, Turkey was largely dependent on hot money, in other words, short-term funds. Portfolio inflows used to make a substantial contribution to the financing of the current account deficit. On the other hand, long-term loans and foreign direct investments now play bigger roles in financing of the deficit allowing for a lot healthier outlook. The debt roll-over ratios of both banking sector and non-bank sectors remained at high levels indicating that Turkish companies had no difficulty in accessing funds from abroad. 12-month cumulative current account deficit was realized as USD 28.9 billon as of July 2016. Against the improvement in foreign trade balance, weakness in tourism revenues is likely to exert upward pressure on current account deficit in the coming period. For the first seven months of the year, both the number of tourists and tourism revenues posted an annual decline of about 30%. Despite the recent positive developments in relations with Russia, it seems that it will take some time for tourism revenues to recover. In addition, the prospects that the energy prices remain flat and domestic demand picks up along with the measures taken lately by government emerge as major risk factors on the recovery trend of the current account deficit. We expect the current account deficit to GDP ratio to remain below 5% in the coming period despite the upward pressures on the deficit. Kaynak: TCMB, Turizm ve Kültür Bakanlığı

Reel Sektörün Net Döviz Pozisyonu Kaynak: TCMB

YP Kredi Büyüklüğü* – Vade Yapısı - Şirket Sayısı Reel Sektörün Döviz Yükümlülükleri YP Kredi Büyüklüğü* – Vade Yapısı - Şirket Sayısı Vade Dağılımı- % Pay (*) Türk Bankalarının aracılık ettiği firmaların yurt dışından kullandığı krediler dahil edilmiştir. Son veri: Eylül 2016 Kaynak: TCMB, BDDK

Dış Borç Stoku Ocak 2017 (*) (milyar USD) Pay (%) Merkez Bankası 0,8 0,5 Genel Yönetim 6,1 3,8 Bankalar 93,2 57,9 Krediler 49,9 31,0 Döviz Tevdiat Hesabı 13,2 8,2 Banka Mevduatı 18,0 11,2 Yurtdışı Şubeler ve İştirakler 8,4 5,2 TL Cinsinden Mevduat 12,2 7,6 5,8 3,6 Diğer Sektörler 60,9 37,8 Ticari Krediler 37,3 23,2 Diğer Krediler 23,6 14,7 Kamu 0,3 0,2 Özel 23,3 14,4 Toplam 161,1 100,0 (*) Orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalan dış borçları kapsamaktadır. (**) Son 12 aylık kümülatif verilere göre Kaynak: TCMB

Enflasyon Daha önce H ve I olarak açıklanan çekirdek enflasyon göstergelerinin kapsamı değiştirilmemiş ancak sırasıyla B ve C endeksleri olarak tanımlanmıştır. B:İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç, C:Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler, tütün ürünleri ve altın hariç D:İşlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün ürünleri hariç Kaynak: TÜİK

Para Politikası Kaynak: TCMB

TCMB Fonlama Kompozisyonu Kaynak: TCMB

Türkiye’nin Kredi Notu Yatırım yapılabilir (*) İlgili tarihlerde kredi notu görünümünde değişiklik yapılmıştır. Kaynak: Reuters

Finansal Piyasalar Alternatif 1: 45 gelişmekte olan ülkenin para biriminin USD karşısındaki performansı, bu ülkelerin GSYH büyüklükleri ile ağırlıklandırılarak İAB-GOÜ Para Birimi Endeksi oluşturulmuştur. Bu endeks, önde gelen gelişmekte olan ülkeler ile Türkiye enflasyonları arasındaki fark ile düzeltilmiş ve USD/TL’nin bu endekse benzer bir performans sergilediği varsayımı altında alternatif USD/TL hesaplanmıştır. Alternatif 1’e göre incelenen dönemde USD/TL’deki değer kaybı %4,0 olarak hesaplanmıştır. Alternatif 2: 19 gelişmiş ülke para biriminin USD karşısındaki performansı, bu ülkelerin GSYH büyüklüklerine göre ağırlıklandırılarak İAB-GÜ Para Birimi Endeksi oluşturulmuştur. Bu endeks, ABD ile Türkiye enflasyonları arasındaki fark ile düzeltilmiş, ve bu endekse göre oluşturulan alternatif USD/TL’nin incelenen dönemde kaydettiği artış %6,5 olmuştur. Kaynak: Datastream, İAB Hesaplamaları

Dünyada Varlık Fonları Finansal Piyasalar Kaynak: Datastream

III. Makroekonomik Beklentiler

Tahminlerimiz 2015 (G) 2016 2017 GSYH Büyümesi (%) 6,1 2,5 3,3 Cari Açık / GSYH (%) 3,7 3,8 4,2 AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku / GSYH (%) 27,5 27,7 27,4 Bankacılık Sektörü Toplam Aktifleri / GSYH (%) 100,9 104,3 103,3 TÜFE (%) 8,8 8,5(G) 9,0 (G) Gerçekleşme

ekonomi.isbank Ekonominin ana sayfası: «ekonomi.isbank»  https://ekonomi.isbank.com.tr