Bölüm 2 İşletmenin Amaçları ve Sınıflandırılması

1. İşletmenin amaçları

1.1. İşletmelerin Genel Amaçları Uzun vadede kâr elde etmek Varlığını sürdürmek ve büyümek Topluma hizmet etmek ve sosyal sorumluluk

1.1. İşletmelerin Genel Amaçları Bu amaçlar normatif olarak adlandırılabilir. Yani işletmelerin benimsemesi gereken amaçlardır. Uzun vadede kâr elde etmek: İşletmelerin, Tüm yaşamları boyunca kâr elde edebilir olması gereklidir Kısa vadede kâr etmek için yola çıkan ve sağlıklı bir iş planı olmayan işletmeler yaşamını sürdürememektdir

1.1. İşletmelerin Genel Amaçları Topluma hizmet etmek ve sosyal sorumluluk işlevini yerine getirmek: İşletme felsefesinde ihtiyaçları karşılamak yatar. İhtiyaçları karşılayabilen bir işletme toplumda daha fazla değer üretilmesini sağlar. Daha fazla değer üretilen bir toplum daha müreffehtir. Günümüzde işletmeler, yalnızca ürün ve değer üreterek değil toplumun sosyal değerlerini yükselterek de fayda sağlamaktadırlar. Dış çevresine olan yükünü azaltması da beklenmektedir. Varlığını sürdürmek ve büyümek: İşletmeler, Ekonomik ortamın bir birimidir Ekonomik süreç devam ettikçe yaşamını sürdürmek ve Ekonomik büyümeden pay almak ister

1.2. İşletmenin Özel Amaçları Müşterilere daha kaliteli ürünler sunmak Müşterilere daha ucuz ürünler sunmak İşgörenlere iyi ücret vermek ve iş koşullarını iyileştirmek İşgörenleri eğiterek, kendilerini geliştirme ve meslekte ilerleme olanağı sağlamak İşgörenlerine istikrar içerisinde sürekli istihdam sağlamak Rekabet yaratmak 

2. İşletmenin Ekonomi İçerisindeki Yeri ve Çevresi

İşletmelerin ekonomi içerisindeki yeri Mal ve hizmet pazarı ve/veya Üretim faktörleri pazarında bulunabilir Her iki şekilde de ekonomik ortamın bir parçasıdır - hem tüketicisi hem de üreticisidir Bu nedenle ekonomik ortamdan etkilenir ve - üreteceği ürünler ve tüketeceği üretim faktörleri Ekonomik ortamı etkiler - ürettiği ürünler ve tükettiği üretim faktörleri Ekonomide cevapları aranan üç soru: Hangi ürünler - tüketici zevk ve tercihleri Ne miktarda - bu ürünlere ayrılan satın alma gücü Nasıl üretilecek - üretim faktörlerinin maliyeti (emek veya sermaye)

İşletmelerin çevresi Dış Çevre Yakın çevre İç çevre

İşletmelerin çevresi İç çevre: Yakın çevre: Dış çevre: Pay sahipleri - işletme sahibi veya sahipleri Çalışanlar ve yöneticiler (iç müşteriler) Yakın çevre: Müşteriler Tedarikçiler Rakipler Borç verenler Sendikalar Meslek örgütleri Dış çevre: Devlet Sivil toplum kuruluşları Medya Uluslararası rakipler Çıkar sahipleri

3. İşletmelerin sınıflandırılması

3.1. Alıcı türüne göre işletmeler Başka işletmeler için üretim yapanlar Tüketiciler için üretim yapanlar Hem tüketiciler hem de başka işletmeler için üretim yapanlar

3.2. Ürettikleri mal ve hizmet türüne göre işletmeler Mal çeşitleri ve işletmeler Dayanıksız mallar: Bir defalık veya kısa bir süre için fayda sağlanabilen mallar. Dayanıklı mallar: Kullanım ömrü boyunca fayda alınabilen mallar Hizmetlerin faydası üretildikleri anda tük tilir. İşletmeler örgütlerini ve faaliyetlerini ürettikleri ürün türüne göre yapılandırırlar.

Sektörlerine göre işletmeler Tarım, orman ve balıkçılık işletmeleri Madencilik işletmeleri İmalat (sanayi) işletmeleri İnşaat (yapı) işletmeleri Altyapı ve sağlık işletmeleri Ticaret işletmeleri Taşıma ve depolama işletmeleri Hizmet işletmeleri

3.3. Sermaye Mülkiyetine Göre İşletmeler Özel işletmeler Sermayesi özel gerçek ve tüzel kişilerce sağlanmış işletmeler Kamu işletmeleri Sermayesi kamu tarafından sağlanmış işletmeler. Sosyal güvenlik kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri Karma işletmeler Özel sermayenin yanında kamunun da sermaye ortaklığı bulunan işletmeler. Petrol işletmeleri, telekomünikasyon işletmeleri Yabancı sermayeli işletmeler Sermayesi bir ülkenin vatandaşı olmayan gerçek veya tüzel kişilerce sağlanmış işletmeler.

3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler İşletmeler talep edilen ürün miktarı ve rekabet koşullarına göre varolan teknolojiye yatırım yaparlar. Yapılan yatırımın boyutu sermaye yatırımını artırırken kullanılan emek seviyesini azaltacaktır. Bunun sonucunda işletmenin sabit giderleri artarken değişken giderleri azalır. En uygun emek sermaye karması en yüksek kâr elde edilecek şekilde ayarlanır.

3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler Emek Sermaye Ürün Miktarı

3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler Örnek: kumaş üretimi 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler   Ürün miktarı Toplam Maliyet Birim maliyet Emek Yoğun 100 mt (Değişken)1000+(Sabit)10 10,10 TL/mt Sermaye Yoğun 10.000 mt (Değişken)100+ (Sabit)10.000 1,01 TL/mt

3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler Örnek: kumaş üretimi 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler Birim maliyet Sermaye Ürün Miktarı

3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler Kullanılan ölçüler: İşletmedeki işgören sayısı Sermaye büyüklüğü Belirli bir sürede yapılan satışların hacmi Belirli bir sürede işlenen hammadde miktarı ve üretim hacmi Kullanılan makine ve tezgahların sayısı Belirli bir sürede harcanan enerji miktarı Belirli bir dönemde işgörenlere ödenen ücretler toplamı İşletmenin kapladığı alan, sahip olunan bina sayısı Verebileceği hizmet hacmi

3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler Mikro işletmeler Senelik ortalama on kişiden az işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Özellikleri Mikro işletmelerin kimi büyüme amaçlı kurulur diğerleri ise kuruldukları şekilde kalırlar Ağırlıkla hizmet üretimi yaparlar

3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler Küçük işletmeler Senelik ortalama elli kişiden az işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu beş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Özellikleri Çoğu büyüme hedefine sahiptir Geçiş evrelerini başarıyla tamamlayabilenler

3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler Orta büyüklükteki işletmeler Senelik ortalama ikiyüzelli kişiden az işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Özellikleri Büyük işletmelere göre çalışanlar ve işletme arasında yakın bağlar vardır Dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları üretirler Esnek üretim yapıları bulunur

3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler Büyük işletmeler Senelik ortalama ikiyüzelli kişiden fazla işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşan işletmelerdir. Özellikleri Araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucu yeni ürünler ortaya çıkarır Ölçek ekonomisinden faydalanır

3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler Dev işletmeler Çalıştırdıkları işgören sayısı ikibinden fazla olan işletmelerdir. Özellikleri Büyük çaplı yatırımlar yaparlar Uluslararası çalışırlar

Küçük İşletmelerin Üstünlükleri Esnek yapıları bulunur Ekonomik dalgalanmalardan fazla etkilenmezler Pazar koşullarına kolayca uyum sağlarlar Yönetim sistemleri basittir Hızlı ve etkin karar alabilirler Tüketici istek ve tercihlerine kolay cevap verebilirler İç dayanışmaları yüksektir Sermaye yatırımları düşüktür Teknolojik değişimlerden fazla etkilenmezler Emek yoğun üretimleri nedeniyle büyük işletmelerin rekabetinden uzaktır Stok giderleri düşüktür

Küçük İşletmelerin Yetersizlikleri Düşük sermaye nedeniyle en uygun kapasiteyle çalışamayabilirler Kredi olanakları kısıtlıdır Ürün talebine yetişemeyebilirler Yönetim konusunda yetersiz kalabilmekteler Planlama Uygulama Denetim

Büyük İşletmelerin Üstünlükleri İşbölümü ve uzmanlaşma sayesinde ölçek ekonomisinden faydalanır Çağdaş yönetim teknikleriyle yönetilir Yeterli sermaye sayesinde en uygun büyüklükte kurulur ve birim maliyetleri düşüktür Tüketici taleplerinin yüksek olduğu zamanlarda yüksek kârlar sağlayabilirler Küçük işletmelerin yapamadığı yatırımları yaparak eksik rekabet kârı elde edebilirler Finansman olanakları çeşitli ve derindir

Büyük İşletmelerin Yetersizlikleri Değişen tüketici tercihlerine uyum sağlamakta zorluk çekebilirler Sabit giderleri yüksekliği nedeniyle talep düşüşlerinden fazla etkilenirler Örgütün büyüklüğü nedeniyle koordinasyon güçlüğü yaşayabilirler Eksik rekabet kaynak israfına neden olarak ekonomi açısından zararlı olabilir Büyük örgütlerde birimler yozlaşabilir

3.6. Yasal Yapılarına Göre İşletmeler Tek kişi işletmeleri Şirketler Adi şirketler Şahıs şirketleri Sermaye şirketleri Kooperatifler Kar amacı gütmeyen işletmeler Vakıflar Dernekler

Tek kişi işletmeleri En basit ve en eski işletme türüdür İşletmenin sahibi ve karar vericisi, uygulayıcı ve denetleyicisi tek kişidir Tüm kâr ve risk tek kişide toplanır İşletmenin tüzel kişiliği yoktur Düşük sermaye ile kurulabilir Kuruluş ve tasfiye süreci kısadır Vergi avantajı sağlar

Vergi avantajı Ticari Kazanç Harcanan Kurumlar Vergisi Kalan 12.000 TL'ye kadar % 15 29.000 TL'nin 12.000 TL'si için 1.800 TL, fazlası % 20 66.000 TL'nin 29.000 TL'si için 5.200 TL, (ücret gelirlerinde 106.000 TL'nin 29.000 TL'si için 5.200 TL), fazlası % 27 66.000 TL'den fazlasının 66.000 TL'si için 15.190 TL, (ücret gelirlerinde 106.000 TL'den fazlasının 106.000 TL'si için 25.990 TL), fazlası % 35 Vergi avantajı Ticari Kazanç Harcanan Kurumlar Vergisi Kalan Gelir Vergisi Vergi Gideri Harcanabilir Gelir 60.000 TL Tamamı (Sermaye Şirketleri) 60.000 * %20 = 12.000 TL 48.000 TL 12.000 * %15 = 1800 TL 17.000 * %20 = 3400 TL 19000 * %27 = 5130 TL 1800 + 3400 + 5130 = 10.330 TL 22.330 TL 37.670 TL (Tek Kişi İşletmesi / Şahıs Şirketleri) 31.000 * %27 = 8370 TL 1800 + 3400 + 8370 = 13.570 TL 13.570 TL 46.430 TL 300.000 TL 300.000TL 37.000 * %27 = 9990 TL 234.000 * %35 = 81.900 TL 1800 + 3400 + 9990 + 81.900 = 97.090 TL 97.090 TL 202.910 TL 300.000 *%20 = 60.000 TL (Temettü) 73.570 TL

Şirketler Ortak amaçlar sonucu bir araya gelmiş birden çok kişinin emek ve sermaye birliğidir. Adi Şirketler Tüzel kişiliği yoktur Kararlar oy birliğiyle alınır

Şahıs Şirketleri Temelde gerçek kişilerin ortak olabildiği şirketlerdir. Ortakların sınırsız sorumluluğu bulunmaktadır Sermayeden çok kişiler ön planda bulunur. Vergi avantajı sağlarlar

Kollektif Şirketler Ortakların sınırsız sorumluluğu bulunur Tüzel kişiliği bulunur Şirket ömrü ortaklarla sınırlı olabilir Sermaye ortaklarla sınırlıdır

Komandit Şirketler Komandite ve komanditer olarak iki tür ortaklık türü bulunur Komandite ortağın/ortakların sınırsız sorumluluğu bulunur Şirketin yönetiminden komandite ortak/lar sorumludur Komanditer ortakların sorumluluğu sermaye ile sınırlıdır Komandite ortaklar yalnız gerçek kişi olabilir Komanditer ortak gerçek veya tüzel kişi olabilir

Sermaye Şirketleri Sermayenin ön planda olduğu şirket türleri

Anonim Şirket Ortakların sorumlulukları koydukları sermaye ile sınırlıdır Ani ve tedrici olarak kurulabilir Ani kuruluşta tüm sermaye ortaklar tarafından taahhüt edilir Tedrici kuruluşta sermayenin bir kısmı kurucu tarafından taahhüt edilir geri kalan halka arz edilir Yönetimi genel kurul ve genel kurulun belirlediği yönetim kurulu tarafından gerçekleştirilir Yönetim kurulu yetki devri ile genel müdür belirleyebilir Yönetim kurulu kamu borçlarına karşı sınırsız sorumludur Kimi faaliyetler yalnızca anonim şirketler tarafından yürütülebilir (ör: banka…)

Limited Şirket Ortakların sorumlulukları koydukları sermaye ile sınırlıdır Ani olarak kurulur Halka açık olarak faaliyet gösteremez Ortaklar kurulu ve ortaklar kurulunun belirlediği şirket müdürü tarafından yönetilir Şirket müdürü belirlenmemişse ortaklar şirket müdürü olarak kabul edilir Şirket müdürü kamu borçlarına karşı sınırsız sorumludur En fazla 50 adet ortağı olabilir

Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket Komandit şirketler belirli şartlarla hisse senedi ihraç edebilirler Halka açılan komandit şirketler anonim şirket gibi yönetilmeye başlar

Kooperatifler Yardımlaşma ve dayanışma ruhuyla kurulan işletmelerdir En az 7 üyeyle kurulur Genel kurul ve genel kurul tarafından belirlenen yönetim kurulu ile yönetilirler Kooperatiflerde başkan ve başkan yardımcıları belirlenir Üyelik esasıyla çalışan kooperatiflerde her üyenin belirli hak ve yükümlülükleri bulunur Tüzel Kişiliği bulunur

Kooperatifler Kooperatif İlkeleri: Serbest giriş-çıkış ilkesi Demokratik yönetim ilkesi Sermayeye sınırlı faiz verilmesi ilkesi Risturn ilkesi - Gelir ve giderler arasındaki farkın ortaklara verilmesi Kooperatifçilik eğitiminin geliştirilmesi ilkesi Kooperatiflerle işbirliği ilkesi

4. İşletmelerde Büyüme

Fırsatlar Büyüme işletmelerin rekabet ortamında varlığını sürdürebilmesi için gerekli temel unsurdur. Uygun bir büyüme hızı işletme sahiplerinin varlığının hızlı bir şekilde artmasını sağlar. İşletmenin büyümesi çalışanlar için motivasyon oluşturur. Tehditler Büyüme hızlı gerçekleşirse kaynak bulma da zorluk çekilebilir Yönetim doğru yapılanmamışsa aksaklıklar doğabilir Yeterli insan kaynağı bulunamazsa motivasyon düşebilir

4.1. İç büyüme Mevcut faaliyetlerin genişletilmesi yoluyla gerçekleşir Organik büyüme olarak da adlandırılır

Yatay büyüme İşletmenin aynı üretim alanında kalarak faaliyet boyutlarını genişletmesi veya yaygınlaştırılması. Pazara nüfuz etme Mevcut üründe değişiklik yapmadan pazar payını arttırmak. Tanıtım yoluyla ürün tüketiminin artırılması Ürünün kullanım alanının genişletilmesi Daha fazla alımlarda fiyat indirimleri şeklinde yapılabilir Ürün farklılaştırılması Mevcut ürünün değişik özelliklerle pazara sunulması Ürün niteliklerinin değiştirilerek rakip ürünlerden farklılaştırılması yoluyla yapılabilir Pazar farklılaştırması Mevcut ürünün yeni pazarlarda kullanılmasını sağlamak. Yeni kullanım alanları oluşturarak ürünü daha önce kullanılmayan pazarlarda satışı yapılır.

Dikey büyüme İşletme ana faaliyet alanını ileriye ya da geriye doğru genişletir. Geriye doğru entegrasyonun başarı şansı daha yüksektir. Geriye doğru dikey büyüme İşletmenin girdilerini üretmek üzere yaptığı faaliyet genişletmesini tarif eder. Ne zaman tercih edilir? Mevcut satıcıların, Satış fiyatları yüksekse, İşletmenin ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalıyorlarsa, Kârı yüksekse, Sayısı az ise Büyüklükleri fazla değilse Ne zaman tercih edilmez Girdi, Karmaşıksa Yatırımı yüksekse

Dikey büyüme İleriye doğru dikey büyüme İşletmenin nihai tüketiciye doğru büyümesi şeklinde gerçekleşir Ne zaman tercih edilir Dağıtım kanallarında sıkışıklık varsa Pazarlama kanalı uzunsa Pazarlama kanalında fiyat değişimleri yüksekse Dağıtımı özel bilgi ve uzmanlık gerektiren teknik bir ürün üretiyorsa Büyüyen bir sanayi dalında faaliyet gösteriyorsa Dağıtıcıların mevcut kalitesi rekabet üstünlüğü sağlamıyorsa Yeterli mali ve beşeri kaynağı bulunuyorsa Ne zaman tercih edilmez Dağıtım firmaları Çok sayıda müşteriye hizmet etmekte ve firmanın payı düşükse Yatırım yüksekse

Çapraz Büyüme (Kumkale, İlknur | Genel İşletme, 2010) İşletmenin mevcut faaliyet alanı dışına çıkarak yeni bir alana yaptığı yatırımları tarif eder. Yeni bir sektörde bulunmanın fırsatları Risk azalır Nakit akış düzeni çeşitlenir Yeni bir sektörde bulunmanın tehditleri Öğrenme eğrisi dikse başarısız olabilir Kendi sektöründeki büyüme fırsatlarını kaçırabilirler

4.2. Dış Büyüme Yurt içinde veya dışında başka işletmelerle birleşerek büyümesi. Amaçları: İşletmenin mevcut kaynak ve kabiliyetleriyle yapması mümkün olmayan işleri yapması Rekabet üstünlüğü kazanmak Pazar payını artırarak Yeni teknoloji edinerek Know-how edinerek İşgörenlere daha iyi fırsatlar ve hizmetler sunmak Büyüme sonucu finansman kaynaklarının çeşitlenmesi ve derinleşmesi Pazarda etkin rol oynamak

Dış Büyüme Yöntemleri Tam Birleşme İki veya daha fazla işletmenin kaynaklarını bir araya getirerek yeni bir işletme şeklinde faaliyetlerine devam etmeleridir. Nedenler: Büyük ölçekli olmanın faydaları Ölçek ekonomisi Pazardaki etkinin arttırılması Kredi olanakları Genel giderleri azaltarak kârlılığı arttırmak Rekabet karşısında yaşama ve gelişme şansı elde etmek

Dış Büyüme Yöntemleri Satın Alma Yöntemi Bir işletmenin başka bir işletmeyi kısmen veya tamamen satın almasıdır. Ortak Yatırım İki veya daha fazla işletmenin bir projeyi gerçekleştirmek için birlikte faaliyette bulunmasıdır Nedenler: İşletmeyi kalıcı olarak büyütmeden büyük işlerin kârını paylaşmak Çeşitli faaliyetleri kapsayan işleri başarmak Riski paylaşmak

5. İşletmeler arası anlaşmalar ve birlikler

Stratejik İttifaklar Bir sektörde bulunan işletmelerin aralarında kaynak, üretim veya dağıtım konularında ortak karar almalarıdır. Maliyetleri azaltır Rekabeti azaltması nedeniyle engellenebilir

Dış kaynakları kullanma - Outsourcing Hali hazırda faaliyette bulunan diğer işletmelerin hizmetlerinden faydalanmak Ortak tedarikçiler veya bayiler Taşeronlar Fason imalat

Diğerleri Kartel Tröst Konsorsiyum Holding Bir sektörde bulunan işletmelerin ortak kararlar alarak tekelleşmesidir. Tröst Bir sektörü ele geçirerek pratikte tekel olan işletme türüdür. Konsorsiyum Büyük projeleri gerçekleştirmek ve işletmek üzere kurulan işletme birlikleridir Holding Birden fazla sektörde faaliyet gösteren işletmeler