ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

GİRİŞ Bir araştırma raporunun yazılması, araştırma raporunun bir parçası olarak düşünülmelidir. Raporu yazılmamış bir araştırmaya bitmiş gözüyle bakılamayacağı gibi araştırmanın güzel ve mükemmel olması onun yazılmamış olması nedeniyle bir anlam ifade etmez. Bilim adamının görevlerinden biri bulgularını meslektaşlarının bilgisine ve milletin hizmetine sunmaktır. Bu nedenle, araştırmalara verilecek değer onların sağladığı yararla doğru orantılıdır (Kaptan,1993:225).

Araştırma raporunun yazılması, herhangi bir yazının veya alışılmış olan yazı biçimlerinden çok farklıdır. Bu nedenle bilimsel nitelikli araştırma raporlarını belirli kurallara göre yazılması kaçınılmazdır. Araştırma raporunu yazılmasına daha araştırmanın planlanması aşamasındayken başlanmalı ve araştırma süresince buna devam edilmelidir. Bunun araştırmacıya olan kolaylığı zaman kazanma bakımından olduğu gibi planlanmanın da olgunlaşmasına ve eksiklerin görülmesine yardımcı olmasıdır (Kaptan,1993:225).

TEMEL KAVRAMLAR HİPOTEZ: Ortaya çıkmış veya çıkacak belirli davranışlar, olaylar ve olgular hakkında varsayım niteliğindeki açıklamalardır. Hipotez, araştırmacının araştırma problemindeki değişkenler arasında ne tür bir ilişkinin olduğuna dair beklentilerini ve yargılarını ifade eder. Diğer bir deyişle hipotezler, araştırmacının değişkenler arasında var olduğunu düşündüğü ilişkilere dair önsezisidir.

TÜMEVARIM VE TÜMDEN GELİM Tümevarım: Sınırlı sayıda örnekten yola çıkarak genel hakkında yargıda bulunmak veya fikir yürütmektir. Tümdengelim: genelden yola çıkarak özel hakkında yargıda bulunmak veya fikir yürütmektir.

ARAŞTIRMADA İZLENECEK AŞAMALAR Bir araştırmanın yapılmasında izlenecek sistematik adımları sıralamak şu şekilde mümkündür. Konunun Seçilmesi Konuyu Sınırlandırma Hipotez Kurma Geçici Plan (İçindekiler) Kaynakların Toplanması Okuma ve Not Alma Raporun Yazılması

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Araştırma konusunun (probleminin) seçimi ve araştırma önerisinin oluşturulması Araştırma stratejisinin ve hipotezlerin belirlenmesi Ana kütlenin (evrenin/örnek kütlenin) belirlenmesi Veri toplama Verilerin analizi Araştırma sonuçlarının ve bulgularının açıklanması süreçlerinden oluşur.

Konu seçiminde dikkate alınması gereken noktalar (Seyidoğlu, 1993:45) a. ilgi Araştırmacı üzerinde çalışacağı konuya karşı ilgi duymalıdır. Konu üzerinde uzun süre çalışacağından ilgi yokluğu, yorgunluk ve bıkkınlık yaratarak araştırmanın başarısız olmasına neden olur. b. Özgünlük (Orjinallik) Araştırma bilinenlerin tekrarı durumunda olmayıp bir yenilik getirmelidir. Bu nedenledir ki bilimsel gelişme bilgi birikiminin sonucudur ve dolayısıyla araştırmanın bilime katkıda bulunabilmesi için bilinmeyenlere çözüm getirici, bilinenleri ise geliştirici nitelikte olmalıdır.

c. Önem Seçilecek konu araştırmaya değecek önemde olmalıdır. Ancak önem subjectif bir kavram olduğundan, konunun önemi için o daldaki yetkili kişilerin görüşlerine başvurulması doğru olur. Genellikle yenilik getiren bilgilerimizi geliştiren, kişi veya toplum refahını yükseltici nitelik taşıyan araştırmalar önemli sayılır. d. Bilimsel Yeterlik Araştırmacının bilgisi, eğitimi ve bilimsel kapasitesi konuyu incelemeye uygun olmalıdır.

e. Birincil ve İkincil Kaynaklar   Araştırma konunun niteliğine ve araştırmacının ilgisine göre olayların doğrudan doğruya gözlenmesine dayanan alan araştırmaları ile yürütülebileceği gibi ki bunlar birincil kaynaklardır, kütüphane/internet araştırmasına dayalı hazır bilgilerden yararlanma yolu ile de (ikincil kaynaklarla) yürütülebilir. f. Kaynak Bulma Konuyla ilgili yeteri kadar kaynak bulunabilmelidir. Araştırmacı konu seçiminde bu kaynakları elde edip edemeyeceğini düşünmek durumundadır.

ARAŞTIRMA KONUSUNUN BELİRLENMESİ Bir araştırma konusu belirlenirken iki aşamalı süreç izlenir. Konuyu belirleme Konuyu daraltma ARAŞTIRMA KONUSUNUN BELİRLENMESİ 1) Kuram/teori ve uygulamalardan yola çıkarak 2) Güçlü ve zayıf yönleri belirleyerek 3) Daha önce yapılan tez/makale/çalışmaları inceleyerek 4)Tartışarak 5) Kaynakları inceleyerek

Konuyu Daraltma/Sınırlandırma Araştırmanın başarılı olabilmesi için konu seçimi kadar konunun sınırlarının da iyi belirlenmesi gerekir. Konu içinden çıkılmayacak kadar geniş ya da araştırmayı anlamsız kılacak kadar dar olmalıdır. Konunun genişliği onun özelliğini, dar tutulması onun derinlemesine incelenebilmesine olanak sağlar (Seyidoğlu, 1993:46).

Yaygın konu daraltma yöntemleri aşağıdadır: Genel sektör ayrımı (imalat, hizmet gibi) Alt sektör ayrımı (Hizmet:bankacılık, sağlık, turizm gibi) Konunun kapsamı (maliyetler-yiy-iç maliyetleri) Coğrafi alan daraltma (Marmara Bölgesi-Balıkesir Örneği) Zaman daraltma (2000-2012 Yılları) Yaş (çocuk, genç, orta yaş, yaşlı) Yaşanan yer (Kent merkezi, kırsal alan, kıyı şeridi) Çalışanlar (memur, işçi, emekli, ev hanımı, işsiz, tüccar)

Konu Belirlerken Dikkat Edilecek Noktalar Konu hakkındaki kaynak ve veriler yeterli olmalıdır Konu özgün olmalı, literatüre katkı sağlamalıdır Araştırmacının bilgisi,eğitimi, yeteneği ve olanakları konu ile uyumlu olmalıdır Konu değerlendirmecilerin beklentilerini karşılayabilmelidir

Konu Belirlemede Süreç Kontrolü Konu hakkında yeterli kaynak var mı? Konu ilginizi çekiyor mu? Bilginiz, eğitiminiz, yetenekleriniz ve olanaklarınız yeterli mi? Finansal kaynaklarınız yeterli mi? Gerekli verileri toplayıp analiz edebilecek misiniz? Araştırmanın hedefi, konusu ve problemi açık ve kesin mi? Konu jüri/hoca/değerlendirmecinin beklentilerini karşılıyor mu?

Bir araştırma önerisinin içeriği Başlık Araştırma problemi/amaçları Yöntem (literatür tarama, anket, veri) Zaman (araştırmanın süresi) Maddi kaynak Kaynakça

Kaynak İnceleme Bir konu hakkında bilgi elde edebilmek için kaynak taramasının yapılmasıdır. Kaynak tarama araştırmanın amacı, problemi ve hipotezleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Mümkün olduğunca farklı kaynaklar taranmalıdır Konu ile ilgili yazındaki çalışmaların uyuşan ve çatışan yönleri belirlenmelidir Konumuz ile ilgili diğer çalışmalardaki fikirler, veriler ve araştırma bulguları ayrıntılı olarak incelenmelidir Eleştirel bir yaklaşımla konumuz ile ilgili çok sayıda fikir üretilmeli ve içlerinden en iyisi araştırma konusu olarak seçilmelidir.

Hipotezin Özellikleri Hipotezler “kaynak tarama” aşamasından hemen sonra “veri toplama ve analiz etme” aşamalarından önce oluşturulur. Hipotezler: Önceden yapılan çalışmaların sonuçları ile uyumlu olmalıdır Rasyonel (akılcı) olmalıdır Açık ve anlaşılır olmalıdır Sınanabilir olmalıdır H1=Gelir düzeyi ile dışarıda yemek yeme alışkanlığı arasında olumlu bir ilişki vardır gibi…

İfade edilme biçimlerine göre hipotezler, araştırma ve istatistiksel hipotezler olmak üzere ikiye ayrılır Araştırma Hipotezi: Araştırmacının veri toplayıp bu verileri analiz ettikten sonra, doğrulamayı umduğu ilişkileri ifade etmesidir. Bunlar yön belirten ve yön belirtmeyen araştırma hipotezleri olmak üzere ikiye ayrılır . Yön belirten araştırma hipotezi: Değişkenler arasındaki ilişki veya farkların yanında, bu ilişki veya farkların yönünü de belirtir. Örnek: 5 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi 4 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesinden daha yüksektir. . Yön belirtmeyen hipotezler: Sadece değişkenler arasındaki ilişki veya farkın ne olduğunu belirtir. Örnek: 5 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi ile 4 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi arasında anlamlı bir fark vardır.

İstatistiksel hipotezler (farksızlık-NULL), değişkenler arasında bir ilişki veya fark olmadığını, varsa bile bunun tamamen şans eseri ortaya çıktığını ve gerçek olmadığını varsayar. Bu yaklaşımla bir hipotez; “HO= 5 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi ile 4 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi arasında anlamlı bir fark yoktur” biçiminde oluşturulabilir. İstatistiksel hipotezlerin alternatif hipotezi (H1) de olmalı ve bu (HO) ifadesinin tersi olmalıdır. Örnek →H1= 5 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi ile 4 yıldızlı otellerde sunulan hizmetin kalitesi arasında anlamlı bir fark vardır.

Araştırma Stratejisinin Belirlenmesi Araştırma stratejisi, araştırmacının araştırma sorularına nasıl cevap bulacağına dair plan yapmasıdır. Araştırma stratejisi belirlenirken öncelikle hangi araştırma yaklaşımının kullanılacağı belirlenmelidir. Kullanılan Araştırma Yöntemlerine Göre Sınıflandırma a. Deneysel araştırmalar b. Anket araştırmaları c. Örnek olay çalışması

2. Kullanılan Araştırma Yöntemine Göre Sınıflandırma 2.1. Deneysel Araştırmalar: Deneysel araştırmalarda araştırmacının en azından bir bağımsız değişkeni kontrol edebilmesi (istediği değeri verebilmesi) mümkündür. Daha çok bağımlı değişken üzerindeki etkilerini belirlemeye çalışır. Kontrol deneysel araştırmalarda önemli bir rol oynar. Deneysel araştırma süreci aşamaları aşağıdadır: Hipotezin oluşturulması Deneklerin seçilmesi Deneklerin farklı deneysel gruplara bölünmesi Değişkenlerdeki değişimin izlenmesi Önemli değişkenlerin ölçülmesi Diğer değişkenlerin kontrol edilmesi

2.2. Anket Araştırmaları Anket araştırmalarında çok sayıdaki verinin daha kolay ve daha ekonomik olarak elde edilebilmesi mümkündür. Veri elde etmede standartlara uyulması veri analizini kolaylaştırmaktadır. Yöntem, araştırmacının araştırma süreci üzerindeki hakimiyetini arttırır. Anket formunun hazırlanması ve uygulanması zaman alır. Verilerin SPSS’e girilmesi ve analiz edilmesi de zaman alır. Bu nedenle araştırmacının zaman kullanımını iyi planlaması ve son ana sıkıştırmaması gerekir. Anket çalışmalarında veri elde etmek için yazılı soru formlarının yanında gözlem ve mülakat formları da kullanılabilir.

2.3. Örnek Olay (Vaka) Çalışması Örnek olay, birbiriyle ilgili bir ya da birkaç olay/denek üzerinde yapılan ayrıntılı çalışmadır. Derinlemesine yapılan inceleme ile olay, topluluk, grup, birey veya firma hakkında ayrıntılı veri elde edilir. Bu yolla araştırılan olayı/deneği etki eden faktörler ve bu faktörler arasındaki ilişkiler belirlenmeye çalışılır. Bu tür çalışmalarda gözlem, mülakat, anket, doküman ve arşiv verileri kullanılabilir. Araştırmacı yöntemin uygulanmasında önyargılı olabilir. Araştırma bulgularının ve sonuçların genelleştirilmesi hatalara neden olabilir.

Anket Uygulama Süreci Problemin (sorunun) ifade edilmesi Örnek: Bu anket …. tarafından “otel işletmelerinde müşteri şikayetleri ve bu şikayetlerin giderilmesine yönelik alınan önlemleri” belirlemek amacıyla yapılmaktadır. Deneklerin seçimi Soru formunun hazırlanması Soru formunun geçerliliğinin sorgulanması Anket kapak sayfasının hazırlanması (tercihli) Anketin uygulanması Anket uygulamasının izlenmesi

Anket İçeriğinin Oluşturulması Anket Türleri Geleneksel Anket Türleri a) Cevaplayıcının Yönettiği Anketler: Postayla, faksla, elden bırakıp alma b) Araştırmacının Yönettiği Anketler: Telefonla, görüşme ile doldurulanlar Modern Anket Türleri a) E-posta : anket formunun deneğe gönderilmesi b) internet anketleri: Web veya online anketler Anket İçeriğinin Oluşturulması . Kaynak incelemesi . Hipotez ve soruları belirleme . Soru formunun hazırlanması

Ankette Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Cevaplayıcının özellikleri Analiz için gerekli denek sayısı Elde edilmesi düşünülen verilere uygun doğru soru biçimi Gerekli soru sayısı Anket Formunun Düzenlenmesi 1. Soru Türleri 1.1. Kategorik sorular: Yaşınız, cinsiyetiniz, eğitiminiz, geliriniz nedir? 1.2. Nicelik Soruları: Kaç yıldır çalışıyorsunuz, kaç kişi çalışıyor? 1.3. Liste soruları: Aşağıdaki yeteneklerden hangilerine sahipsiniz? Hobileriniz nelerdir? Hangi spor türlerini yaparsınız? 1.4. Sıralama soruları: Aşağıdakileri önem derecesine göre sıralayınız. Örnek: Aşağıdaki işletme faaliyetlerinden en fazla hangi alanlarda sorun yaşıyorsunuz? Lütfen önem derecesine göre sıralayınız. ( )Üretim ( )Finansman ( )Yönetim ( )Personel ( )Pazarlama 1.5. Ölçekli sorular: Yaygın olarak 5’li LİKERT ölçeği ( )Tam. katılıyorum ( )Kat. ( )Kararsızım ( )K.mıyorum ( )Hiç K.mıyorum 1.6. Açık uçlu sorular: ………………… konusundaki düşünceniz nedir?

4. Anketin amacı iyi açıklanmalıdır. 2. Sorularda Kelime Seçimi Sorularda kullanılan dil ve seçilen kelimeler cevaplayıcıyı rahatsız etmemelidir. Bu nedenle soru sorarken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir. Belirsizlik olmamalıdır: Okulu ne zaman terk ettiniz? Hatırlamayı güçleştirmemelidir: Hangi gün işe girdiniz? (Oysa yıl sorulmalı) Genel bilgisi zorlanmamalıdır: Küreselleşme hakkında ne biliyorsunuz? Çift amaçlı soru sorulmamalı: Sizce otelin yemekleri ve odaları kaliteli mi? Yönlendirici soru sorulmamalıdır: Yemeklerden memnunsunuz değil mi? Muhasebeciler kayıtlarda sahtekarlık yapıyor. Değil mi? Varsayımsal soru sorulmamalıdır: Sizce bu ülkenin hali ne olur? Rahatsız edici, hassas ve farklılıkları kışkırtan konulardan kaçınılmalıdır: Bayanlar için yaş; erkekler için geliri; inancı, etnik kökeni, oy verdiği parti, mezhebi vs. 3. Anketin Yapısı Ve Görünüşü: Sorular okunabilir olmalı, tasarım iyi yapılmalıdır 4. Anketin amacı iyi açıklanmalıdır. 5. Pilot uygulama yapılmalıdır. Bu yolla anketin uygulanmasındaki olası sorunlar önceden belirlenebilmektedir. Eleştiriler alınır, anket yeniden düzenlenir.

Verilerin İnandırıcılığı Verilerin inandırıcılığı geçerlilik ve güvenilirlik testleri ile ölçülür. Geçerlilik Testi: Bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen veriyi/olguyu ölçme derecesidir. Güvenilirlik Testi: Bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen veriyi tutarlı ve istikrarlı bir şekilde ölçme derecesidir.

Örnekleme İlişkin Temel Kavramlar Evren: Araştırmacının çalışma alanını oluşturan, örneğini seçtiği ve edindiği sonuçları genelleştirdiği gruptur. Belli sınırlamalar getirilerek her türlü grubu evrene dönüştürmek mümkündür. Örnek: Türkiye’deki oteller evren olarak tanımlandığında bu otellerde çalışan (servis, mutfak, önbüro, kat, güvenlik, teknik servis) veya konaklayan herkes bu evren içinde yer alır. Bir sınırlama getirilerek yeni bir evren de oluşturulabilir. Örnek: Türkiye’deki Tüm oteller İdeal Evren: Grubun tümü Gerçekçi Evren: Sınırlandırılmış (Balıkesir’deki oteller) Örnekleme: Bir çalışma için seçildikleri büyük grubu (evreni) temsil edebilecek şekilde, grup içinde belli sayıdaki elemandan (denekten) oluşan, alt bir denek grubu oluşturulmasıdır.

1.Olasılığa Dayalı Örnekleme Yöntemleri 1.1. Basit Tesadüfi Örnekleme: Evreni oluşturan her deneğin eşit seçilme şansına sahip olmasıdır. 1.2. Tabakalı (Zümrelere Göre) Örnekleme: Belli bir değişken dikkate alınarak, bu değişkene ilişkin evrende var olan özelliklerin, örnekte de aynı oranda temsil edilmesidir. Örnek; Okuldaki turizm öğrencisinin toplama oranı %5 ise, ankette de %5 olması gerekir. 1.3. Kümelere Göre Örnekleme: Denekler yerine grupların rastlantısal olarak seçildikleri örnekleme türüdür. Deneklerin grubun bir üyesi olabilmesi için ortak özelliklere sahip olmaları gerekir. Sözgelimi coğrafi bölgele-şehirler,bir üniversitedeki okullar veya bir okuldaki bölümler, bir yöredeki halk-işletmeler vs. Zaman ve para tasarrufu sağlaması açısından bu tür bölümleme oldukça kullanışlıdır. 1.4. Sistematik Örnekleme: Denekleri her birinin katlarına rastlantısal olarak karşı gelen örnekleme türüdür. Örnek: Turizm bölümü öğrenci sayısı 200 olsun. Örneklem kütlede 50 olsun. 200/50=4. Katsayı=4. Bu durumda 4 ve katlarına tesadüf eden her öğrenci örnekleme dahil edilir.

Veri Hazırlama Süreci Alan araştırmalarında (çalışmalarında) toplanan ham verilerin analize hazır hale getirilmesi amacıyla yapılan işlemler dizisine veri hazırlama süreci adı verilir. Bu süreç: Anketlerin kontrol edilmesi Düzenleme Kodlama Verilerin SPSS’e aktarılması Veri temizleme İstatistiksel düzenlemeler Uygun analiz stratejisinin seçimi süreçlerinden oluşmaktadır. Veri analiz teknikleri de: (1)Değişken sayısına göre, (2)Veri özelliklerine göre, ve (3)Amaçlara göre sınıflandırılmaktadır.

KAYNAKÇA   ATAÖV, Türkkaya. (1989). Bilimsel Araştırma El Kitabı, 2.b., Ankara: Savaş Yayınları. GÖKÇE, Birsen. (1992). Toplumsal Bilimlerde Araştırma, 2.b., Ankara: Savaş Yayınları. KAPTAN, Saim. (1977). Bilimsel Araştırma Teknikleri, 2.b., Ankara: Tekışık Matbaası ve Rehber Yayınevi. KAPTAN, Saim. (1993). Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri, Ankara: Rehber Yayınevi. KARASAR, Niyazi. (1976). Araştırmalarda Rapor Hazırlama Yöntemi: Kavramlar, İlkeler ve Teknikler, Ankara: Pars Matbaacılık. BAILEY, Jr. Edward P., POWEL, Philip A. Ve SHUTTLEWORTH, Jack M. (1994). Bilimsel Makaleleri Hazırlama ve Yazma Tekniği, Çev. EDİS, Kaan ve di., İstanbul: Birsen Yayınevi. SEYİDOĞLU, Halil. (1993). Bilimsel Araştırma ve Yazma El Kitabı, 5.b., İstanbul: Güzem Yayınları.