Ercan BİL Türkçe öğretmeni FİİLİMSİLER Ercan BİL Türkçe öğretmeni

Eylemlerden türediği halde isim, sıfat , zarf olan ve yan cümlecik kuran çift görevli sözcüklere FİİLİMSİ denir. FİİLİMSİLERİN ÇEŞİTLERİ:Görevleri ve anlamları bakımından Fiilimsiler üçe ayrılır: 1)İsim-fiil:Cümlede hem isim, hem fiil görevi olan; 2)Sıfat-fiil:Cümlede hem sıfat, hem fiil görevi olan; 3)Zarf-fiil:Cümlede hem zarf, hem eylem görevi olan sözcük.

FİİLİMSİLERİN ÖZELLİKLERİ 1- Eylem anlamı taşırlar ancak kişi ve zaman eki alamazlar. 2- Fiilimsilerle fiillerden türeyen kalıcı isimleri karıştırmamak için sonuna –me/-ma olumsuzluk eki getirilerek anlamda bozukluk olup olmadığına bakılır. 3- Yan cümlecikler kurarlar ve yan cümlelerin yüklemi görevini üstlenirler. 4- Eylemler gibi olumsuzluk eki alabilirler. 5- Eylemler gibi çatı özelliği taşıyabilirler.

İSİM-FİİLLER Cümlede hem isim görevini üstlenen hem de eylem anlamını koruyan sözcüklere denir. mek/ -mak me/-ma Iş/-iş eklerini alarak meydana gelirler. Örnek: düşünmek, çağdaşlaşma, direniş, uçuşu …vb.

Örnek: Çiviyi çakarken eline vurmamaya dikkat ediyordu İsim-fiiller eylemler gibi olumlu ya da olumsuz olarak kullanılabilirler. Örnek: Çiviyi çakarken eline vurmamaya dikkat ediyordu Onunla karşılaşmamayı umuyorduk. İsim-fiiller tıpkı isimler gibi isim durum eklerini alabilirler. Örnek: Sınavda başarılı olmayı çok istiyordu. Her akşam kitap okumaya zaman ayırıyordu. İsim-fiiller tamlama kurabilirler. Örnek: Uygun bir yerde konaklamanın zamanı gelmişti.

İsimler gibi çoğul eki alabilirler. Örnek: Toplantıda konuşmalar bir türlü bitmek bilmiyordu. İsim-fiiller cümlede her türlü öğe olarak kullanılabilirler. Örnek: Başkalarını dinlemeyi artık öğrenmeliyiz. (B.li Nesne) -İsim-fiil ekleri kalıcı isimler de yapabilirler. Bunları karıştırmamak için sözcüğe olumsuzluk eki getirilir. Olumsuzluk eki aldığında anlatım bozukluğu oluşuyorsa o kalıcı isimdir. İsim-fiil değildir. Örnek: kazma, kavurma, giriş, danışma …vb.

UYARI: “-ış/-iş” ekiyle yapılan isim-fiil (ad eylem) Sözcüğe “biçim, tarz” anlamı katar. Bu anlamı katmayan sözcükler KALICI AD olur. Örnek: Bu konudaki görüşümü açıkladım. Binanın girişi kapalı görünüyor. Benimle yürüyüşe gider misin?

UYARI: İsim fiiller yan cümle kurarak yan cümlenin herhangi bir ögesi veya isim cümlesi kurarak yüklemi olabilirler. Örnek: Sınıftaki çocuğun oturuşunu görmeliydin. (oturuşunu=nesne) Tek isteği başarılı olmaktı. (başarılı olmaktı=yüklem)

UYARI: İsim fiil yapım ekiyle türemiş bir sözcük bir sıfat tamlamasında tamlayan olarak kullanıla- bilir. Bu onun isim fiil olmasını etkilemez. Örnek: “süzme bal”, “kesme şeker” “Eserinde başkasından alınma sözlere yer vermiş. “alınma sözlere” sıfat tamlamasında “alınma” sıfat tamlamasının tamlayanı aynı zaman isim fiildir.

SIFAT-FİİLLER Varlıkları niteledikleri için sıfat; özne,nesne ve tümleç alarak yan Tümcecik kurdukları için de eylem gibi sayılan sözcüklere SIFAT-FİİL denir. Sıfat-fiiller,türlü eklerle fiil tabanlarından türemişlerdir.Sıfat-fiil türetmeye yarayan ekler şunlardır: “-an-ası-mez-ar-dik-ecek-miş”

ADLAŞMIŞ SIFAT Sıfat-fiillerle kurulan tamlamalarda, sıfattan sonra gelen ismin sonundaki çekim ekinin fiilin sonuna gelerek ismin düşmesi sonucu oluşan duruma adlaşmış sıfat denir. Örnek: Pazarda hiç tanıdık insana rastlamadım. (tanıdık insan-a) Pazarda hiç tanıdığa rastlamadım.

UYARI: -dık/-dik ve –acak/-ecek sıfat fiil ekleri ünsüz yumuşaması kuralına uyar. Çoğu zaman bu eklerden sonra iyelik eki de kullanılır. Örnek: Sevdiğim insanlar, tanıdığım adam, dikeceğimiz çiçek…

SIFAT-FİİLLERİN ÖZELLİKLERİ 1- Sıfat-fiillerde belli belirsiz bir zaman kavramı vardır. 2- Sıfat-fiiller tıpkı sıfatlar gibi çekim eki aldıklarında adlaşırlar ve buna adlaşmış sıfat denir. Örnek: Herkes gelenleri (insanları) kapıda karşılıyordu. Annesi yaramazı (çocuğu) nihayet uyuttu. 3- Bazı sıfat-fiiler sıfat-fiil eki aldıkları halde isim olarak kullanılabilir. Buna kalıcı isim denir. Örnek: Evde yakacak kalmamıştı. (kalıcı isim) 4- Eylemler gibi olumsuzluk eki alabilirler. Örnek: Evde kırılmamış bardak kalmamıştı. 5- Cümlede özne, nesne, dolaylı tümleç ve yüklem olabilirler.

SIFAT-FİİL EKLERİ GEÇMİŞ ZAMAN SIFAT-FİİLLERİ: mış/miş : geçmiş gün, okumuş adam vb… dık/dik : tanıdık insan, bildik şehir vb… GELECEK ZAMAN SIFAT-FİİLERİ: ecek/acak : yakacak odun, okuyacak çocuk vb… GENİŞ ZAMAN SIFAT-FİİLLERİ: an/en : koşan adam, yüzen çocuk… ()r : koşar adım, bakar kör…

ZARF-FİİLLER Fiil köklerinden zarf-fiil ekleriyle türeyen ve cümlede zarf olan sözcüklerdir. Zarf-fiiller görevlerine göre 3 şekilde sınıflandırılabilirler. 1- Durum Zarf-fiilleri (ulaçları): Yüklemi durum yönünden açıklayan zarf-fiillerdir. Eyleme “Nasıl?” sorusu sorularak bulunur. 2- Zaman Zarf-fiilleri: Eylemi zaman yönünden niteleyen zarf-fiillerdir. Eyleme “Ne zaman?” sorusu sorularak bulunur. 3- Bağlama Zarf-fiilleri (bağ-fiiler): Cümledeki temel yargıyı kendisinin oluşturduğu yan cümleciğe bağlamaya yarayan ulaçlardır. (-ıp/-ip eki)

ZARF-FİİL EKLERİ arak/erek: Çocuk koşarak uzaklaştı. ken : Televizyon izlerken uyumuş. (Ne zaman uyumuş?) madan, -meden : Adam bilmeden konuşuyor. (Nasıl konuşuyor?) ınca, -ince : Bunu gelince konuşuruz. (Ne zaman konuşuruz?) dıkça, -dikçe :Yürüdükçe yol tükenir. (Nasıl tükenir?)

alı, -eli : Buraya geleli huzurum kaçtı. (Huzurum ne zaman kaçtı?) ir, -mez :Gelir gelmez uyudu. (Ne zaman uyudu?) asıya, -esiye : Atları öldüresiye kırbaçladı? (Nasıl kırbaçladı?) a, -a : Koşa koşa gitti. (Nasıl gitti?) e, -a : Düşe kalka büyüdü. (Nasıl büyüdü?) e, -e : Güle güle gidin. (Nasıl gidin?) ıp/ip : Müdür sınıfa gelip duyuru yaptı.

Ercan BİL Türkçe Öğretmeni 2014