BACİLLUSLAR

B. anthracis B. cereus B. pumilus B. subtilis (insanda hastalık oluştururlar) B. popilliae B. lentimorbus B. thuringiensis B. entomocidus (artropodlar ile mücadelede kullanılır)

B. polymyxa B. pumilis sümüksü madde yaparlar (ekmek) B. coagulans B. stearothermophilus konserveleri gaz yapmadan bozar ve otoklavların biyolojik kontrolünde kullanılır

MORFOLOJİ ve BOYANMA ÖZELLİKLERİ Kenarları birbirine paralel, uçları düz, 0.2-1.5 mikrometre en ve 2.5-10 µm boyunda kalın basiller Katalaz testi (+) , Poli D glutamik asit yapısında kapsüllü bakteriler B. antracis ,B. mycoides dışında tüm bakteriler hareketlidir Endosporları oval, yuvarlak veya böbrek şeklinde olup, santral terminal veya subterminal Genellikle hareketli Bazen zincirler oluştururlar

B.antracis Anthrax, şarbon, çoban çıbanı adı verilen hastalığın etkeni 3-8µm eninde, 1-1.5µm boyunda büyük kenarları birbirine paralel çomakçıklar Bakteriyolojik boyalarla kolay boyanır Boyalı preparatlarda uç uca duran bakterilerde iç bükeyleşme bambu kamışı görüntüsü verir Kültürlerde uzun zincirler oluşturur Kanlı agar, nutrient agar gibi üretim besiyerlerinde ürer, R tipi gri, kuru, mat, kenarları düzensiz, granüllü yüzeyli koloni yaparlar

Ondüla saç görünümü (medusa başı) karakteristiktir. Yumuşak dik jelozda ekim çizgisinde tersine çam ağacı görünümü Jelatini eriterek aynı görüntüyü verirler. Hemoliz oluşturmazlar, hareketsiz Penisiline duyarlıdır H2s yapmazlar, Amonyak oluşturur

Gram (+), çoğu doğada yaygın Havada Suda Tozlarda Dışkıda Toprakta bulunurlar Aerop ortamda spor oluşturur

ANTİJENİK YAPISI ve TOKSİNLER 1- Hücresel Antijen ( Hücre duvarının poisakkarit yapısı ve poly D glutamik asit yapısında antijenik kapsül) 2- Ekzotoksin fraksiyonları ( 3 immunojenik protein içerir) a- Protein yapısında koruyucu antijen( PA) b- Ödem faktör (EF) adenilat siklaz sıvının hücre içinden hücre dışına atılmasına neden olur ve ödem oluşturur c- Zehirleyici faktör (LF) fosfokinazı yaran bir proteazdır. Fosfokinazın yarılması hücre üremesini inhibe eder

Kültür süzüntülerinden filtrasyon ve kromatografi yöntemleri ile Bunlar tek başlarına az etkin olmakla birlikte 1,2,3 faktör karışımlarının hayvanlar üzerine toksik Üç faktör karışımına antraks toksini beyinde solunum merkezini etkileyerek solunum felci

B. antracis ve benzer bakterilerin özellikleri B.cereus B.myoides B.thuringiensis Kapsül oluşumu + - Hareket Lesitinaz Beta hemoliz Hücreden geniş spor Nitrat redüksiyonu Penisilin duyarlılığı Duyarlı Dirençli

YAPTIĞI HASTALIKLAR Şarbon hastalığı öncelikle koyun ,keçi ,sığır daha az olmak üzere beygir gibi ot yiyen hayvanların antraks sporlarını zedelenmiş deri, mukozalar ve seyrek olarak solunum yoluyla akciğerlerden organizmaya girmeleri Sporlar girdikleri yerde açılır ve vejetatif basiller ortaya çıkar ve ürerler B.anthracis’ler bulundukları yerden lenfa yolları ile kana yayılma ve orada çoğalma eğilimindedir

İnsanlarda görülen şarbon iki yolla bulaşır İnfekte hayvandan Hastalıklı hayvanın işlenmiş ürünlerinden(tüy, kıl, post,deri, kıkırdak ve kemik) Klinik Tablo Deri Şarbonu Bağırsak Şarbonu Akciğer Şarbonu Şarbon Septisemisi

Giriş kapısı deri Derideki sıyrık ve yaralardan Enfeksiyon kaynağı B.anthracis ile bulaşmış hayvan derileri, etleri, kılları, salgıları ve bazen sinekler Deri şarbonu insanda en sık görülen Vücudun el, kol, boyun, ense, yüz gibi kısımlarında iki klinik görünüm

Kötü (habis) sivilce (çoban çıbanı, kara kabarcık, püstül malign) Basil veya sporların deriye girmelerinden 12-36 saat kuluçka döneminden sonra önce makül şeklinde bir lezyon Kaşıntı ve yanma, Papül, vezikül ve püstül Püstül açılarak ülseratif bir lezyon lezyonun üstü siyah kösele gibi sert bir kabukla örtülmüştür.

Kabuğun altında bir çukurluk, burada kanlı bir seröz ile bulunur. En sık rastlanan şarbon formu Hiçbir tedavi uygulanmamasına rağmen iyileşme ile sonuçlanabileceği gibi septisemik tabloyla da ölüm

Malign ödem (kötü, habis) Giriş kapısı ve bulaşma şekli aynı farklı olarak belirgin bir ülserasyon yok Giriş yerinde belirsiz bir püstül Enfeksiyon bağ dokusu, boyun, göğüs ve göz kapakları, deri altı dokusunda ve mukozalar altında yayılma Yaygın bir ödem Ödem yumuşaktır ve basıldığında parmak izi kalmaz.

Genel durum biraz daha ağır Özellikle lezyonu ağız mukozası altında larinkse yayılması ile soluk zorluğu ve tıkanıkla ölüm Sağaltımsız iyileşebildiği gibi kana karışarak sepsis ve akciğer şarbonu şekline dönerlerse 7 günde ölüm

Akciğer şarbonu Nadir görülür ve çoğunlukla öldürücü Özellikle hayvan yünleri ve kılları ile uğraşan kimselerde bu kıllarda bulunan B.anthracis sporlarının solunması sonucunda sporların alveollerde açılması ile oluşur Klinik bulgular ağır bir bronkopnömoni şeklinde olup genel durum bozuktur. Hastalarda ateş ve ateşe bağlı semptomlar, genel durumda bozulma, soluk alamama hali ve ölüm

Bağırsak şarbonu Kontamine etlerin tüketimi sonucu ateş ve ateşe bağlı semptomlar, şiddetli GI tablosu Ölüm oranı oldukça yüksek Şarbon septisemisi B.anthracis lenf yolundan kana karışması sonucu oluşan öldürücü bir klinik şekli

TANI Deri şarbonunda klinik görünüm karakteristik Yaralardaki siyah, kuru, sert kabuk tanıda önemli Deri şarbonunda kanama oluşturmadan materyal alınır (pamuklu silgiç ile eksüdan alınır). Septisemik tabloda BOS Akciğer şarbonunda balgam, sepsiste kan ekimler sonunda granüllü , beyaz, mat, kenarları girintili, çıkıntılı, ondüle sac görünümünde B.anthracis kolonileri

Deney hayvanları yöntemi de kullanılır. Fare ve kobayların deri altına ve periton içine enjekte edilir. 2-3 gün içinde ölüm Enfeksiyon bölgesinde kanamalar, dalak, böbrek ve karaciğerde kanamalar Organlardan yapılan preparatlarda Gram (+), kapsüllü, zincir oluşturmuş bakteri görülmesi ile teşhise gidilir. Şarbondan ölmüş bir hayvanın etinden de hastalığın teşhisine gidilebilir.

Ascoli testi Termopresipitasyon testi Kuşkulu hayvanın kan, dalak gibi iç organları 10 kat SF ile karıştırılır 2ˈkaynatılıp filtreden süzülür Süzüntü yüksek titreli bir şarbon serumu ile bir tabaka yapacak şekilde kılcal tüpte karıştırılır Birleşme sınırında presipitasyon halkasının olması olumlu kabul edilir.

TEDAVİ B.antracis penisiline duyarlıdır. 6 saatte bir 2 milyon IU 2-4 gün kullanılır. gentamisin ,eritromisin, kloramfenikol, siprofloksasin, doksisiline duyarlıdır.

KORUNMA Şarbon için risk altında olan kişilerin, kontamine materyallerin infektif olduğunun farkında olmaları korunma için esastır Şarbon sporları ile şüpheli bulaş düşünüldüğünde  zaman geçirmeden sağlık yetkilileri haberdar edilmelidir Deri sanayi, yün işleyen teksitil sanayi, yem sanayi ( hayvan kemiklerini ve diğer hayvansal atıkaları işleyen) gibi kuruluşların infeksiyon kontrol programları olmalıdır. 

Şarbon yönünden risk altında olanların eğitimi, kontamine materyellerin dekontaminasyonu, endüstriyel alanda hayvansal ürünleri işleyen, şarbon bakterisi sporları ile bulaş olasılığı olan ekipmanların düzenli temizliğinin sağlanması, işçilerin iş elbisesi kullanmaları ve el yıkama alışkanlığının yerleştirilmesini kapsamalıdır .

Şarbon sporları toprakta uzun süre canlılığını ve  hastalık oluşturma yeteneğini korur Bu nedenle tarımsal alanda, şarbonun  hastalığının bulunduğu bölgelerde korunmada en etkili yöntem hayvanların aşılanmasıdır. Ayrıca hastalıktan ölen hayvanların etinin yenilmemesi ve çevreyi yeniden infekte etmemesi içinde, karkasın toprağa derin gömülmesinin  sağlanması gerekir. Hayvanların  aşılanmasında  şarbon spor aşısı kullanılmaktadır. Bu aşı insanlarda kullanılmaz.

Neden Şarbon Sporları Biyolojik Silah Etkeni veya Biyoterörizmde  Deneniyor ? a. Üretimi kolay ve maliyeti ucuz, b. şarbon bakterisi  sporları   çevre  koşullarına  dayanıklı ve kolay taşınabilir, c.       Şarbon sporları solunum ile alındığında akciğer şarbonu , bazen de beyine gider   menenjit yapar. Her iki durumda öldürücüdür. d.      Su ve gıdalarla  şarbon sporları alındığında öldürücü sindirim sistemi şarbonu yapar, e.        Toprak ve çevreye şarbon sporları bulaştığında,  insan ve ot yiyen hayvanlar için uzun süre (40 yıl ve daha uzun) hastalık riski oluşturur.

Şarbonda, insanlarda  profilaktik antibiyotik kullanımının yeri aşağıdaki iki durum hariç yok  Hayvanlar için hazırlanan canlı spor aşısının yanlışlıkla enjekte edilen kişilere ve kontamine et yiyen kişilerde profilaktik penisilin verilmeli Profilaktik amaçla 5-7 gün penisilin verilmesi ve şahsın 10 gün gözlenmesi gerekir

Şarbon sporlarını soluduğu  tespit edilen kişilere, doksisiklin 100 mg, günde iki defa  veya siprofloksasin 250-750 mg, günde iki defa 60 gün süreyle verilmesi önerilmekte Ayrıca bunlara insan için kullanılan  şarbon aşısı  yapılmalı  İnsan için kullanılan şarbon  aşısı  henüz Türkiye’de üretilmemekte Dünyada, Amerika, İngiltere, Rusya ve Çin’de bulunmaktadır  

B.subtilis Gram (+) Sporları doğada çok yaygın Toz, toprak, gübre, bitki ve hayvanlar ile süt ve sularda 1,5-3 µm eninde tek tek, bazen zincirler yapan, çomakçık şeklinde Peritrichia kirpikleri ile hareketli olup sporları oval veya subterminal Bakterinin kalınlığını aşmaz, hücre şeklini bozmaz ,Kapsülü yoktur,

Bakteriler saprofit olmakla beraber, doğrudan doğruya doku ve göz içine girmesi sonucunda panoftalmi, iridosiklit gibi göz yangıları Kültür süzüntülerinden subtilin adı verilen bir kısım bakterilere karşı inhibitör etki gösteren bir madde elde edilmiş

Aerop olup, adi besiyerinde, oda ısısında bile üreyebilir Buyonda hafif bulanıklık, yüzeyde buruşuk zar Jelozda kirli beyaz, gri, mat, kenarları pürtüklü R tipi koloniler Jelatinde yapılan batırma kültüründe, batırma çizgisi boyunca jelatini sütun ya da kase biçiminde eritir

Bacillus cereus toprakta, suda yaygın olarak bulunan kapsülsüz, hareketli, sporlu, Gram (+) basil Toprak kökenli olması nedeni ile toz ve toprak ve su ile yayılım bahçe ürünlerine rahatlıkla bulaşabilir sporları nedeni ile et ve süt ürünlerinde Besin zehirlenmesi yaptığı için önemli Sadece B.cereus’a bağlı besin zehirlenmelerinde 3 gün sonra dışkı inceleniyorsa polimiksinli nutrient veya triptozlu buyyon gibi zenginleştirici besiyeri kullanılır.

B.cereus’un enterotoksin kompleksi sürgün yaptıran kusturan toksin olarak iki komplementten B.cereus insanlarda besin zehirlenmesi dışında infeksiyon oluşturmaz. İki klinik şekil görülür. Diyareli tip (sürgün): Karın ağrısı ve diyare Et, sebze, tatlı, pasta, kek, sos ve süt gibi çeşitli gıdaların alınmasından 8-16 saat sonra sürgün başlar.

Emetik tip (bulantı ve kusma): Gıdanın alınmasından 1,5 saat sonra bulantı ve kusma sporlarla kirlenen gıdalar çoğunlukla pirinç ürünleri ve sütlü gıdalardır (pastörize krema, puding, pasta, v.b.) normal pişirme işlemi sırasında B.cereus sporlarının canlı kalması pişirildikten sonra uygun olmayan şartlarda, oda ısısında uzun süre bekletilen besinlerde sporların açılarak vejetatif şekle dönmesi ile enfeksiyon

Fırsatçı patojen olarak abseler, selülit, göz enfeksiyonları, menenjit, endokardit, osteomyelit, idrar yolları enfeksiyonları gibi hastalıklara yol açar

Bacillus cereus Bacillus anthracis Arasındaki farklar Hareketli Kapsülsüz Pencillin (10µ/ml) Ürer Kanlı agarda hemoliz yapar Gama fajlara duyarlı Turnusollu sütü 72 h peptonlaştırır Farelerde enfeksiyon oluşturmaz Hareketsiz Kapsülü Pencillin (10µ/ml) Üremez Kanlı agarda hemoliz yapmaz Gama fajlara duyarsız Turnusollu sütü 72 h peptonlaştırmaz Farelerde enfeksiyon oluşturur