Borçlar Hukuku

SÖZLEŞMENİN KURULMASI TBK m.1- Sözleşme tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirlerine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur. Yasanın öngördüğü tarzda bir öneri ve kabulün olmaması yokluk anlamına gelmektedir. Her zaman öneri ve kabulün olması tek başına yetmez. Yasa bazı başka şartlar da arayabilir. TKHK m.48/2- öneri ve kabulün yanı sıra mesafeli sözleşmelerde Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca çıkarılacak tebliğle belirlenen bilgilerin satıcı/sağlayıcı tarafından tüketiciye bildirilmesi şartını aramıştır.

ÖNERİ (İCAP) Öneri, bir sözleşmeyi meydana getirmek amacı ile bir şahsın teklifini içeren ve karşı tarafa yöneltilen irade beyanıdır. Sözleşmenin kurulması için gerekli irade beyanlarından zaman itibariyle önce yapılandır. Öneri, kural olarak belirli bir veya bir kaç kişiye yöneltilir. TBK m. 8/2 Bana şu malını bağışla diye yapılan teklif ya da malımı sana bağışlamak istiyorum.

ÖNERİ (İCAP) İrade beyanının öneri sayılabilmesi için onu yapanın karşı tarafın kabulü üzerine sözleşmenin kurulmasını arzu ettiğini açıklaması gerekir. Şayet bir irade beyanı sadece bir müzekereye girişmek amacını açıklıyorsa, bu irade beyanı bir öneri değil, bir “öneriye davet”tir.

ÖNERİ(İCAP) Öneride bulunan irade beyanı ile bağlıdır ve karşı tarafın irade beyanı( kabul) sözleşmeyi meydana getirir. Öneriye davette ise, bunu yapan kimse hiçbir şekilde kendini bağlı hissetmeyecek ve karşı tarafın cevabı üzerine –ki öneriyi teşkil edebilir- sözleşmeyi yapıp yapmamakta serbest olacaktır. Örneğin, bir kitapçı dükkanına girerek bir yazarın şu kitabı var mı sorusunu soran kimse bir öneride bulunmuş olmaz, zira henüz karşı tarafın cevabı ile sözleşmenin kurulmasını arzu eder durumda değildir.

Öneri mi? Öneriye Davet mi? Bir beyanın sözleşmenin kurulmasını sağlayan öneri mi, yoksa bir öneriye davet mi olduğunu tespit her zaman kolay değildir. Güven teorisi ışığında gerek beyanda bulunanın beyanının içeriğine, gerekse beyanın yapıldığı hal ve şartlara bakılarak bir sonuca varılmak gerekir. TBK. md.8 TBK m.8/2- “aksi açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça”

Buna karşılık, TBK m. 7 eleştirilmiş. Alıcı aleyhine bir düzenleme Buna karşılık, TBK m.7 eleştirilmiş. Alıcı aleyhine bir düzenleme. Alıcı sözleşme kurmak isterse bu öneri sayılmayacağından satıcının fiyatı değiştirme olasılığı var. Ancak malın fiyatı gösterilerek sergilenmesini genele yapılmış öneri saymakta, bir malın kendisini değil de resmini, filmini, modelini fiyat göstererek genele sergilemek öneri sayılamaz. Bunların öneri sayılması için, özel olarak belli bir kişiye veya kişilere gönderilmesi gerekmektedir. Geçerlilik şekline bağlı sözleşmeler için fiyatı gösterilerek mal sergilenmesi de öneri sayılmaz. Evin penceresine satış fiyatının yapıştırılması

İSTİSNA İSTİSNA: TKHK kapsamına giren sözleşmeler- TKHK m.6 /1-3

TBK’da TBK m. 9 dışında genele yapılmış bir ilanı öneri sayan bir hüküm yoktur. Bir gazetede, bir televizyon yayınında veya bir internet sitesinde bedeli belirtilse dahi yapılan satım yahut hizmet ilanları ancak öneriye davet sayılabilir. Bu ilanlara cevap vererek yahut web sitesinde kabul kutusunu tıklayarak sözleşme kurulmuş olmaz. Bu davranışlar bir öneridir. Istisna program download etmek. (bedeli gösterilerek mal sergilenmesi)

Arttırma- Eksiltme Bunu yapan kimsenin buna teşebbüsü öneri midir? Öneriye davet mi? TBK m. 275

Önerinin Bağlayıcılığı Öneri karşı tarafa sözleşmeyi kurma imkanı verir ve öneren buna engel olamaz. Önerinin hukuki işlemlerde aranan geçerlilik şartlarını (ehliyet vs.) taşıması ve sözleşmenin esaslı unsurlarını içermesi gerekir. Kira sözleşmesinde kiralanan şeyin ve kira bedelinin belirtilmesi gerekmektedir. Kanun veya tarafların anlaşması ile yapılacak sözleşme için bir şekil öngörülmüş olmadıkça öneri bir şekle tabi değildir.

Geçerli bir önerinin karşı tarafa sözleşmeyi kurmak imkan ve yetkisini vermesine ve öneriyi yapanın buna engel olmamasına önerinin öneride bulunanı bağlaması denir ve bu bağlılığın iki yönü vardır. Karşı tarafın kabul beyanı ile sözleşme kurulur. Öneren önerisinden dönerek karşı tarafın sözleşmeyi kurmasına engel olamaz.

Ankara’daki (A), İstanbul’daki (B)’ye değerli bir tablo satmak için öneride bulunuyor. (B) henüz bu öneriyi öğrenmeden veya öğrenip de henüz kabul beyanını göndermeden (A)’ya bir sanat meraklısı olan ( C) başvurup daha yüksek bir fiyat teklif ediyor. Acaba (A) bu teklifi kabul edip (B)‘ye önerisinden döndüğünü bildirerek (B)‘nin sözleşmeyi kurmasını önleyebilir mi?

Önerinin Geri Alınabileceği Haller A) Öneri hazır bir kimseye yapılmış ise, o şahıs öneriyi hemen öğrenmiş olur. Öneriyi bu durumda geri almak mümkün değildir. Şayet öneriyi yapan karşı tarafa süre tanımışsa Öneriyi yapan bir süre tanımamışsa

B) Öneri hazır olmayan bir şahsa süre tayin olunarak ya da olunmadan yapılmışsa TBK m.10 E-mail örneği *Öneri bir şekle tabi olsa bile geri alma beyanının bir şekle tabi olmayacağı kabul edilmektedir.

C) Öneriyi yapan kabul haberi kendisine ulaşıncaya kadar önerisinden dönebilme hakkını saklı tutarak öneri yapmışsa, kabul haberi kendisine ulaşıncaya kadar önerisinden dönebilir.

Bağlayıcı Olmayan Öneriler A) TBK m. 8/1 Bağlayıcı etkiden yoksun olan bir beyan, öneri değil, öneriye davettir. B) Öneren gerçekte bir öneride bulunmakla beraber kabul beyanı kendisine ulaşıncaya kadar önerisinden dönebilme hakkını saklı tutmuş ise veya bu husus durumun veya işin özelliğinden anlaşılıyorsa önerinin bağlayıcılığı tam değildir.

Önerinin Bağlayıcılığının Sona Ermesi 1) Önerinin reddedilmesi Açıkça yapılabileceği gibi zımnen de olabilir. Öneriye cevap verilmemesi zımni red teşkil eder. Önerinin reddedilmesi üzerine önerinin hükmü sona erer, öneren öneri ile bağlı olmaktan kurtulur. 2)Kabul zamanının geçmesi 3) Önerenin veya karşı tarafın önerinin yapılmasından sonra ehliyetini kaybetmesi veya ölmesi

2.Kabul Zamanının Geçmesi A) Süreli ise TBK m.3/2 Kabul haberi bu süre dolduktan sonra gelirse sözleşme kurulmaz. Kural olarak kabul haberi kendisine zamanında yetişmezse, öneren sözleşmenin kurulmadığını karşı tarafa bildirmekle yükümlü değil. Istisna: MK m.2- culpa in contrahendo- tazminat yükümü

2. Kabul Zamanının Geçmesi B)Öneride kabul için süre tayin edilmemişse a) Öneri hazır olan bir kimseye yapılırsa Hazır deyiminden maksat öneriyi yapıldığı anda öğrenebilecek kimsedir. TBK m.4/1- Telefon, bilgisayar gibi iletişim araçları (E-mail hazır olmayanlar arasında) Tarafların yerine temsilcileri varsa öneri hazılarlar arasında yapılmış sayılır. “Hemen”- görüşme kesilip taraflar ayrılıncaya kadar.

2. Kabul Zamanının Geçmesi b. Öneri hazır olmayan bir kimseye yapılırsa TBK m. 5/1 1.Öneri geciktiği için kabul haberi gecikirse sözleşme kurulmaz; öneride bulunanın önerisi ile bağlılığı normal bekleme süresinin geçmesi ile sona erer. Kabul yeni bir öneri sayılır. TBK M. 5/2 Ancak öneren önersinin geciktiğini biliyorsa normal bekleme süresine önerinin ulaşmasındaki gecikme zamanını da eklemesi gerekir. 2.Öneri zamanında varmış ve kabul haberi de zamanında gönderilmiş olmakla beraber kabul haberi gecikerek ulaşmış ise TBK m. 5/3 hükmü uygulanır.

2. Kabul Zamanının Geçmesi C)Kanunun bağlayıcılığının ne zaman sona ereceğini düzenlediği öneriler TBK m. 197

3.Ehliyetin Kaybedilmesi veya Ölüm Önerenin veya mirasçılarının öneriyle bağlı olup olmadıkları ve karşı tarafın mirasçılarının bu öneriyi kabul haklarının bulunup bulunmadığı, yapılmak istenen sözleşmenin niteliğine ve önerinin güven kuramının ışığında tespit edilecek arzusuna göre tayin edilir. Ör: vekalet sözleşmesi/ alım satım sözleşmesi

KABUL Kabul, yapılan bir öneriye karşılık karşı tarafın önerene yönelttiği ve sözleşmeyi öneriye uygun olarak meydana getirme arzusunu kesin olarak ifade eden irade beyanıdır.

KABUL 1)Kabul, kendisine önerinin yöneltildiği şahıs tarafından yapılan bir beyandır. Kendisine öneri yöneltilmemiş olmayan bir kimsenin beyanı kabul niteliği taşımaz. 2) Kabul, karşı tarafın ÖNERENE yönelttiği irade beyanıdır. 3) Karşı tarafın beyanı, öneriye uygun olarak sözleşmeyi meydana getirme arzusunu kesin olarak ifade etmelidir.

Yapılacak sözleşme için bir şekil öngörülmüş olmadıkça ya da öneren kabul için bir şekle uyulmasını şart kılmış olmadıkça kabul beyanı bir şekle bağlı değildir. Sözleşme şekle bağlı ise, kabul geçerli, sözleşme kurulur ancak sözleşme geçerli olmaz. Öneren şekil şartı öngörmüşse, kabul geçersiz. Sözle, yazı ile veya kanaat verici bir davranışla yapılabilir. TBK m. 196/3

SUSMA? Susma bir örtülü kabul anlamına gelebilir mi? Kural olarak susma bir irade beyanı değildir ve öneriye karşı susan karşı taraf öneriyi kabul etmiş sayılmaz. Öneren önerisinin reddedildiği bildirilmezse karşı tarafın önerisini kabul etmiş sayacağını önerisinde belirtmişse sonuç değişmez. Istisna: kanunun öngördüğü haller- TBK m. 503 TBK m.6

Kabulün Hükmü 1) Kabulün hükmü sözleşmenin kurulmasıdır. Kabul yenilik doğuran bir hukuki işlemdir. 2) Kural olarak kabul beyanı ile akit kurulursa da, nasıl öneren önerisini belirli bir zamana kadar geri alarak önerisini hükümsüz kılabiliyorsa, karşı taraf da kabul beyanını geri alıp sözleşmenin kurulmasına engel olabilir.TBK m.10 3)kabul için tanınan süre içinde önerene ulaşmayan kabul beyanı sözleşmeyi kurmaz. TBK m.5/3 hükmü burada da uygulanır. 4) kabul beyanının gönderilmesinden sonra ve henüz önerene kabul haberi ulaşmadan önce önerenin veya karşı tarafın ölmesi veya hukuki işlem ehliyetini kaybetmesi

KARŞILIKLI İRADE BEYANLARININ BİRBİRİNE UYGUNLUĞU Eğer irade beyanlarının birbirine uygun olup olmadığı konusunda iki tarafın görüşü aynı ise açık uygunluk veya açık uygun olmama söz konusu olur ve sözleşmenin kurulup kurulmadığı aralarında bir uyuşmazlığa yol açmaz. Tarafların anlaştıklarını zannettikleri halde, irade beyanları birbirine uygun değilse, gizli uyuşmazlıktan söz edilir. Sözleşme gene kurulmaz.

Yoruma Başvurma ve Güven Teorisi İki tarafın beyanının birbirine uygun olup olmadığı uyuşmazlık konusu olduğu hallerde, irade beyanlarının güven teorisi çerçevesinde yorumu ile sonuca ulaşılır. Bir irade beyanı, beyanda bulunanın gerçek arzusunu yansıtmamasına rağmen , karşı tarafın gerçek arzuyu bildiği veya irade beyanında kullanılan deyimler yanlış kullanılmış olmasına rağmen tarafların her ikisinin bu deyimlere aynı anlamı verdikleri hallerde güven teorisine başvurmaksızın tarafların gerçek ve ortak arzusu esas alınır. TBK m.19 Irade beyanlarına taraflar ayrı anlamlar veriyorsa, beyanların anlamı ve sözleşmenin kurulmuş olup olmadığı güven teorisi uyarınca belirlenecektir.

Güven teorisine göre, bir şahsın davranışını dürüstlük uyarınca kendisine yapılmış bir irade beyanı saymakta haklı görünen kimseye karşı, sözü geçen davranış, bir irade beyanının unsurlarını ve özellikle hukuki sonuca yönelmiş arzuyu taşımasa dahi irade beyanı varmış gibi hukuki sonuç doğurur. Arzusuna uymayan bir beyanda bulunan kimse hata hükümlerine dayanabilir.

-Örnek- A bir sözleşme yapmak hususunda B’ye yazdığı teklif mektubunu yanlışlıkla Ü’ye gönderirse aslında Ü’ye yapılmış gerçek bir öneri yoktur. Fakat Ü bu mektubu kendine yapılmış bir öneri saymakta dürüstlük kuralı uyarınca haklı ise, sözü geçen mektup Ü’ye yapılmış bir öneri gibi sonuç doğurur. Ü bu öneriyi kabul ederse güven teorisi uyarınca A ile Ü arasında sözleşme kurulmuş olur. A yanılma hükümlerine dayanabilir.

Uyuşmanın Kapsamı 1)Anlaşma sağlanan noktaların sözleşmenin meydana gelmesi için asgari unsurları kapsaması şarttır. Bu asgari unsurlara sözleşmenin objektif olarak esaslı noktaları adı verilir. Alım satım sözleşmesinde satılan şey ve satış bedeli esaslı noktalardır. 2)tarafların sözleşmenin ikinci derece nokta adı verilen diğer noktalarını hiç görüşmemiş olmaları veya bu noktalarda anlaşmayı ileri bırakmış olmaları sözleşmenin kurulmasına engel olmaz. 3)taraflar üzerinde durmadıkları veya düzenlemeyi ileri bıraktıkları ikinci derece noktalar için ileride anlaşmaya varırlarsa bu anlaşmaya uyulur.TBK m. 2/2-3

Sözleşmenin Kurulma Anı 1)Kabul beyanı hazır olana yöneltilmiş ise, sözleşme kabul beyanı yapıldığı anda kurulur ve normal olarak hükümleri de o anda yürürlüğe girer. Fakat sözleşmenin bir müddet sonra yürürlüğe girmesini kararlaştırabilirler. 2)Kabul beyanı hazır olmayan kimseye yöneltilirse, TBK m. 5’te sözleşmenin kabul haberinin önerene ulaştığı anda kurulacağı esası kabul edilmiştir. Önerene ulaşmaktan maksat hakimiyet alanına girmesidir. *TBK m. 11- kabul haberinin önerene ulaştığı anda kurulan sözleşmenin, kabul haberinin gönderildiği andan itibaren hükümlerini doğuracağı yani geriye etkili olarak kabul haberinin gönderildiği tarihte yürürlüğe gireceği esasını düzenlemiştir.

Sözleşmenin Kurulma Anı 3) Kanun sözleşmenin kurulmasında kabul haberinin öğrenilmesini değil, ulaşmasını aramıştır. Böylece, kabul haberi önerenin egemenlik alanına girmekle birlikte onun tarafından öğrenilmeden zayi olmuşsa sözleşme gene de kurulmuş sayılacaktır. 4) Açık bir kabule gerek bulunmayan hallerde sözleşme, red süresinin geçmesi veya kabul anlamına gelen davranışın icrası anında kurulur. Böyle bir sözleşmenin hükümleri önerinin karşı tarafa ulaştığı andan itibaren yürürlüğe girer.(TBK m.11/2)

Teyit Mektubunun Rolü Karşılıklı olarak sözle, telefonla, teleksle, telgrafla kurulmuş olan sözleşmelerin kurulduğunu veya hükümlerini bir tarafın diğerine yazılı olarak bildirmesine “teyit mektubu” denilmekte ve tacirler arasında bu usul sıkça kullanılmaktadır. İspat vasıtası Niteliği ve TTK ‘daki yeri itibariyle ancak tacirler arasında kullanılabilir. Teyit mektubunun, sözlü olarak telefonla veya telgrafla kurulan sözleşmeden farklı hükümlere yer vermesi halinde zamanında itiraz edilmemesi sözleşmeyi değiştirici etkiye sahiptir. TTK m. 21/3

SÖZLEŞMENİN GÖRÜŞME AŞAMASINDA TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ MK 2- Dürüstlük kuralına uygun davranmakla yükümlüdürler. Görüşme aşamasında dürüst davranma yükümlülüğü, sözleşmenin yapılması veya şartlarının tespiti hususundaki kararlara etki edecek hususlarda aldatıcı bulunmamayı, gerekli bilgileri karşı tarafa vermeyi kapsadığı gibi, karşı tarafın yanıldığını fark etme halinde onu uyarmayı da gerektirebilir. TKHK m. 10/3, 54, 55

Yükümlülüğe Aykırılığın Sonuçları Bir taraf sözleşmenin görüşülmesi aşamasındaki yükümlülüklerine aykırı davranırsa bu tutumu bazen sözleşmenin iptaline imkan verir, bazen de sözleşme kurulmuş olsun olmasın sözleşmenin görüşme safhasındaki kusurlu davranışla (culpa in contrahendo) karşı tarafa verilen zararın tazminini gerektirir. Aldatma sebebiyle sözleşmenin iptali birinci ihtimale, aldatma sebebiyle uğranılan zararın tazmini ikinci ihtimale örnektir. Bazen kanunda yaptırım açıkça öngörülmüştür. TBK m. 39/2