BÖLÜM 5: SİGORTACILIĞIN TARİHİ Bölüm Yazarı: Fatih KAHYA Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi Sigortacılık, İtalyanca “sicurtà” sözcüğünden dilimize geçmiştir. Tarihsel süreçte ticaretle zenginleşen ülkelerde bu zenginlikleri koruma düşüncesi, muhtemel kayıplara ve risklere karşı güven arayışı sigorta kavramı ve kurumlarını gündeme getirmiştir. Başta nakliye, yangın, hayat olmak üzere çeşitli branşları olan sigorta özellikle ticari malların bir yerden başka bir yere taşınması sırasında doğan risklere karşı güvence arama ihtiyacı ile doğmuştur. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi İlk Çağda Sigortacılık: M.Ö. 2000’li yıllarda, Babilli tüccarın mal bedellerini korumak için geliştirdikleri güvence sistemi sigorta sisteminin başlangıcı olarak görülmektedir. Eski Yunan’da, tefeciler uzun yolda mal taşıyan gemicilere borç verir ve bu borca bedel gemiyi rehin alırlardı. Burada da birinin riskinin diğerine geçmesi söz konusuydu. Eski Roma’da, savaşlar ve fırtına sebebiyle deniz taşımacılığının uğradığı zararlar karşısında sigorta uygulamalarına başvurulmuş ve devlet sigortası oluşturulmuştur. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi Batı’da Sigortacılık Batı’da Deniz sigortacılığında prim esasına dayalı ilk uygulamanın 13.yy’da Venedik, Pisa ve Floransa’da ortaya çıktığı düşünülmektedir. Tespit edilebilen ilk sigorta poliçesi 1318 tarihinde İtalya Cagliari Limanı’nda yazılmıştır. Sigorta anlaşmaları kahvehanelerde veya Kraliyet Borsası önündeki bireysel risk üstlenicilerce yapılırdı. Sadece ticari malların naklinde değil, hırsızlık ve ölüm başta olmak üzere çeşitli alanlarda da bu sözleşmeler yapıldı . Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi Batıda Deniz Sigortacılığı Edward Lloyd 1687 yılında Towers Street’te bir kahvehane açtı. Bu kahvehane Londra rıhtımına demirleyen gemilerin mürettebatı için gözde bir mekândı. Gemilerin kalkış-varışları, dış ülkeler ve denizlere dair bilgileri içeren Lloyd’s List’i uygulamaya koydu. Zamanla popülaritesi artan Lloyd 1691 yılında Lombard Street’te çok daha lüks ve büyük bir binaya taşındı. Lloyd 1696 yılında duyurularını daha rahat yapabilmek için bir gazete bastırdı. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi 1771’de Lloyd’un kahvesinde iş yapan 79 kişilik bir komite oluşturularak sadece sigortacılık yapacak bir merkez oluşturmak için görevlendirildi. Lloyd’un kahvesinde iş yapan bu 79 sigortacı 100’er sterlin koyarak, Lloyd’s Topluluğu’nu oluşturdular. Sigortacılık dünyada gelişimini 18. ve 19. yüzyılda tamamladı. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi Batıda Yangın Sigortacılığı Yangın sigortasına karşı ilgi 1666 Londra yangını ile İngiltere’de başladı. Bu yangında 13.000’den fazla evin harab olması yangın sigortasına olan ihtiyacı ortaya çıkardı. İngiltere’de 1684’te kurulan Friendly Society Fire Office ve 1696’da Amical Society şirketleri ilkler arasında yerini aldı. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi Batı’da Hayat Sigortası Hayat sigortasının ilk izlerine Romalılar döneminde rastlanmaktadır. Günümüzde tatbik edilen hayat sigortası uygulaması İngiltere’de 16. yüzyıldan itibaren görülmüş ancak asıl gelişimini sanayileşme ve kentleşme ile birlikte 19. yüzyılda sağlamıştır . Ömür boyu yıllık gelir poliçesi kavramıyla ilgili ilk kayıt Romalı hukukçu Ulpianus’un M.S. 225’te geliştirdiği bir dizi ömür beklentisi tablosudur. Ömür/ölüm tabloları 1660 yılında kilise tarafından tutulan ölüm kayıtlarının geliştirilmesi sonucu oluşturulmuştur. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi İslam Dünyası’nda Sigorta, Hz. Muhammed devrinde ilk olarak “Ma’akıl” adı altında vücut buldu. Hz. Muhammed döneminde fidye-i necat veyahut kan diyeti olan içtimai sigorta müesseseleri kuruldu. Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye Hicreti’nden sonra ilan edilen Medine Vesikası’nda bu müesseseler ele alınmıştı. Genele bakıldığında İslam’da sigorta karşılıklılık esasına dayanır, tek taraflı risk esasına dayanmaz. İslam devletlerinde karşılıklı risk esasına dayalı sigorta sistemleri ya da devletleştirilmiş sigortalar Hz. Muhammed tarafından kurulmuş ve teşkilatlandırılmıştır. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

1) Dünyada Sigortacılığın Tarihsel Gelişimi Sigorta benzeri uygulamalara Osmanlı Devleti’nden önce kurulmuş diğer Türk devletlerinde de rastlanır ancak bu yardımlaşma esasına dayanır. Anadolu Selçuklu Devleti’nde yağmaya uğrayan kervanların zararları devlet hazinesi ve savaşlardan elde edilen ganimetlerle tazmin ediliyordu. Sigorta benzeri kurum ve uygulama olarak avarız vakıfları ve loncalar anılabilir. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Türkiye’de 18. yüzyılın son çeyreğinde ilk uygulamaları görülen modern sigortacılık faaliyetleri 19. yüzyılda Osmanlı ekonomisinin dışa daha açık bir sosyo-ekonomik yapıya kavuşması ve yaşam tarzının değişimi ile gelişmeye başlamıştır. Ticaretin gelişmesi nedeniyle Osmanlı’da nakliye ve deniz sigortacılığı yaygındı. Beyoğlu’nda çıkan 1870’teki büyük yangından, görece zengin bir nüfus tabakasının etkilenmesi yangın sigortası talebine yol açtı ve Osmanlı Devleti’nde nakliye dışında bir alanda da yabancı sigorta şirketleri faaliyete geçti. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Osmanlı Dönemi’nde İlk Sigorta Uygulamaları Osmanlı Dönemi’ne ait bir çok kaynakta sigorta ile ilgili bilgilere rastlansa da, sigortacılığın ilk görüldüğü tarihe dair net bir bilgi yoktur. 1872’de Bank Hanson adlı bir İngiliz bankasının önderliğinde Sun, Northern ve North British adlı sigorta şirketleri, 1880’de Fransız şirketi La Foncière Osmanlı topraklarında faaliyete başlamışlardır. 19. yüzyılda nakliye sigortacılığı ile piyasada etkili olmaya başlayan sigorta şirketleri zamanla yangın, hayat, kaza vs. alanlarda da rol aldılar. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Osmanlı Sigorta Piyasasının Gelişimi Osmanlı piyasasına sigorta fikrini kalıcı olarak getiren 1870 yılındaki Pera yangını ile yangın sigortaları olmuştur. 1880 sonrası Duyun-u Umumiye İdaresi’nin faaliyete geçmesi sigortacılığı olumlu etkiledi. 1892’de İstanbul’da 440.000 Osmanlı lirası sermaye ile Osmanlı Sigorta Şirket-i Umumiyesi kuruldu. Başlarda çoğunlukla İstanbul, İzmir ve Trabzon’da faaliyet gösteren sigorta şirketleri, zamanla Anadolu’nun çeşitli yerlerinde de faaliyet göstermeye başlamıştır. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Poliçelerin Düzenlenmesi Poliçe, İtalyanca da vaat ya da üstlenme, söz verme anlamına gelen “polizza” kelimesinden türemiştir. Sigortacının ve sigortalının adı-soyadı veya ticaret unvanı, ikametgâhları, sigortanın konusu, sigortanın başlangıç ve son bulduğu tarih, sigorta bedeli, primin tutarı ile ödeme zamanı ve yeri, sigortacının üzerine aldığı rizikoların gerçek nitelikleri, tanzim tarihi bir sigorta poliçesinde yer alması gereken temel hususlardır. Osmanlı ülkesinde yabancı sigorta şirketleri poliçelerini kendi dillerinde düzenliyordu. Sigortalı ile ihtilaf halinde dava mercii olarak Londra mahkemeleri veya şirketin bağlı bulunduğu ülke mahkemeleri gösteriliyordu. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Sigortacılar 19. yüzyılda Osmanlı limanlarında dış ticareti yürütenler, genellikle Avrupalı tüccarlar yada Osmanlı vatandaşı olan gayrimüslimlerdir. Yabancı sigorta şirketlerinin temsilcileri de genelde Osmanlı tebaasından olan gayrimüslimlerdendi. 1908-1913 yıllarında kurulan şirketlerde Osmanlı yönetiminden birkaç eski nazır ya da paşa idare meclislerinde yer almıştı. İlk Türk sigortacılarından Nail Moralı 1917 yılında kendisine verilen prodüktörlükle sigortacılığa başlamıştır. Bu dönemlerden itibaren Müslüman Türkler de sigorta şirketlerinde görev almaya başlamışlardır. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Osmanlı Piyasasında Sigorta Rekabeti Osmanlı piyasasına görece geç giren sigorta şirketlerinin sayısı kısa sürede hızla arttı. Piyasanın denetimsizliği, kazanç imkânlarının çok görülmesi yabancı sigorta şirketlerini piyasaya çekti. Osmanlı piyasasında yabancı sigorta şirketlerinin çoğalması rekabeti de getirdi. Osmanlı piyasasında yangından nedeniyle zorunlu olarak yüksek tutulan primler zaman içinde şirketler arası rekabetin hareket noktası oldu ve zamanla inmeye başladı. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Sigorta Şirketleri ve Yangın Teşkilatı 1870 yılındaki yangınlarda tulumbacıların yetersiz kalması ve hasarların yüksek olması, yeni bir teşkilat kurulması gerekliliğini gündeme getirdi. Etkin bir teşkilata sahip Budapeşte’den, bu teşkilatın kurucusu getirildi. 1874’te başlayıp, kısa sürede çoğu Avrupa başkentindekine eşit bir teşkilat kuruldu. Sigorta Şirketlerinin oluşturduğu birlik, kaynak sağlanamayan itfaiye teşkilatlarının masraflarını karşılamaya başladı. 1880’lerden itibaren İstanbul’da kurulmuş su şirketi Beyoğlu ve İstanbul yakasının çeşitli yerlerine su muslukları inşa ettirdi. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Yangın/Sigorta Haritaları Sigortalanacak mülkün, çevresinde yangın riski yaratan faktörlerin ne olduğu, tehlike anında yapılacak müdahalenin ne kadar süratle yapılacağı, Ahşap yapılardan kurulu dar sokaklarda bulunan, su kaynaklarına uzak mülklerin riskli olması, Gibi nedenlerle Sigorta Şirketleri Sendikası tarafından 1904-1906’da yangın sigortaları haritası yaptırıldı. Bu haritalardan binaların inşa teknikleri, yapı tarzları ve kullanılan malzemeleri anlamak mümkündür. Bu haritalarda merkezi iş bölgelerine öncelik verilmiştir. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Osmanlı Sigorta Piyasasındaki Sorunlar ve Düzenleme Çalışmaları Piyasayı düzenleyecek geniş kapsamlı ve etkin bir nizamname yoktur. Anlaşmazlıklar, genellikle sigorta şirketlerinin mevcut koşulları kendi lehlerine çevirmek istemelerinden kaynaklanıyordu. Şirketlerin artması, memleketi iyi tanımayan yabancı şirket temsilciliklerinin ahlakı zayıf bazı kişilerde olması gayrı meşru rekabete ve ekspertiz suiistimallerine yol açtı. Sigorta hesaplarının karışık olması, kolayca anlaşılamaması şirketlerle halk arasında mukavelelere aracılık yapan gayrimüslim simsarların hileleri de halkın zararlarını artırmıştır. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Osmanlı Devleti’nde Sigortacılığın Sağlıklı Bir Zeminde Gelişmesini Engelleyen Etkenler Yeterli sermaye birikiminin olmaması Osmanlı Devleti’nde sigortacılığın gecikmesinde etkili olan temel sebeplerdendir. Sigorta konusunda çekingen vaziyette olan Müslümanlar sigortanın İslam’ın esasına ters olduğuna inanmaktaydı. Denetimin olmayışı ve sigorta şirketlerinin tutumları, piyasaya olan güveni sarsmış ve gelişimini baltalamıştır. Sigorta şirketleri arasında mesleki dayanışmanın olmaması da olumsuzlukları artırmıştır. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

2) Osmanlı Döneminde Sigortacılık Osmanlı Devleti’nde Yönetimin ve Halkın Sigortacılığa Bakışı Osmanlı döneminde devlet, askeri malzemeleri, devlet adına bir yerden başka bir yere gönderilen malları, kamu binalarını sigortalatmıştır. Çoğu devlet adamı, idareci sigortaya sıcak bakmaktaydı. Genel görünüme bakıldığında, sigorta gayrimüslimlerce daha çok tercih edilmektedir. Müslümanların sigortaya bakışı gayrimüslimlerle kıyaslandığında daha mesafelidir. Sigortaya müracaat eden Müslüman-Türk unsurun daha çok yönetici/elit kesimden olduğunu da belirtmek gereklidir. Ya Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

3) Cumhuriyet Döneminde Sigortacılık 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde ele alınan konulardan biri de sigortacılar sendikasının feshedilmesi oldu. 1924’te Sigortacılar Sendikası feshedildi ve yerine Sigortacılar Kulübü kuruldu. Kulüp 1960 yılında Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği’ne dönüştü. 20. yüzyılın ilk yirmi yılında ülkemizde faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin sayıları 120’yi aşmışken, 1920’lerde sigorta şirket sayısı 49’a indi. 1925 yılında yerli ve yabancı sermaye ortaklığı ile (Türkiye İş Bankası ile Ünyon grubu bünyesinde yer alan İttihad-ı Milli Sigorta Şirketi arasında yapılan ortaklık antlaşması sonucunda) 500.000 lira sermaye ile Anadolu Sigorta Şirketi kuruldu. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

3) Cumhuriyet Döneminde Sigortacılık Devletçilik ilkesinin giderek güç kazandığı dönemde, 1935 yılı ortalarında, yabancılara ihtiyaç duymadan bir sigortacılık anlayışı hedeflendi. Cumhuriyet Döneminde sigortacılık alanında ilk yasal düzenleme 1926’da çıkarılan Kara Ticareti Kanunu’nda “Mükerrer Sigorta” (Reasürans) konusunda gerçekleşti. 1927’de Murakabe Kanunu çıkarıldı. 1930 yılında yabancı sigorta şirketlerinin yazdıkları sigorta primleri Türk şirketlerine kıyasla iki misliydi. Ancak 1938’de Türk şirketleri yabancı şirketlere oranla % 20 daha fazla prim tahsil etti. 1950’lerde izlenen iktisat politikaları sigortacılığın gelişmesine ortam hazırladı. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

3) Cumhuriyet Döneminde Sigortacılık 1953’ten itibaren motorlu taşıt araçlarının zorunlu kaza sigortası kapsamına alınması sigortacılığın gelişmesine katkı sağladı. 1950’de İnan Sigorta, 1955’te Şeker Sigorta, 1957’de Güneş Sigorta, 1958’de Ray Sigorta, 1959’da Cihan Sigorta, Birlik Sigorta ve Başak Sigorta faaliyete geçti. 1959’da 7397 sayılı Sigorta Şirketlerinin Murakabesi Hakkında Kanun yürürlüğe girdi. 1963-1983 yılları arasında (Planlı Dönem) beş yıllık planlar yapıldı. Sektörün büyüme hızı 1980-1991 döneminde reel yıllık ortalama olarak % 15’lere yaklaşmış, 1991-1996 döneminde (1994 krizine rağmen) % 10’a yakın büyüme hızı yakalamıştır. Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

HAFTAYA GÖRÜŞMEK ÜZERE… Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.