Uluslararası ekonomi politik: Ana akım yaklaşımlar

Merkantilizm I Klasik merkantilizm (16.-19.yy) Modern devletin doğuşu, sömürgecilik Devlet müdahalesiyle ulusal ekonomik çıkarların gözetilmesi Devletin gücünü artırmak kamu refahını artırmanın en iyi yoludur Zenginlik: hazinedeki altın ya da gümüş miktarı Dünya serveti (altın veya gümüş stoku) sabittir. O nedenle dış ticaret yapan ülkelerin arasında daima bir çelişki vardır. Ticaretten bir taraf kârlı çıkarken diğer taraf aynı ölçüde zarara uğrarEkonomik-politik mücadele: sıfır toplamlı oyun Amaç: içeride devlet gelirini artırma, dışarıda korumacılık ve dış ticaret dengesinde sürekli fazla verilmesi yoluyla değerli madenlerin ülke içine çekilmesi İhracatın artırılmasını, ithalatın kısıtlanmasını öngörür.

Merkantilizm II İlk merkantilist düşünürler: İngiltere:Thomas Mun (East India Company yöneticisi) “England’s Treasure by Foreign Trade” (1664) 1) ihracat her zaman ithalattan fazla olmalı 2) ihraç edilen ürünler hammadde değil, işlenmiş (mamul) madde olmalı Fransa: Jean-Baptiste Colbert (Maliye bakanı) Colbertizm (Fransız merkantilizmi) Merkantilist düşünürlerin çoğu fizyokrat Merkantilizm 18.yüzyıldan itibaren liberalizm karşısında popülerliğini kaybetmeye başladı. İngiltere’de son örnek: James Stuart, Principles of Political Economy (1767)

Merkantilizm III Smith ve Ricardo gibi liberalllerin eleştirileri 1840’larda popülerlik kazandı, İngilitere 1840’dan 1870’lere kadar serbest ticaret politikalarını benimsedi (1870’ler: giderek artan Avrupa ve Amerika rekabetine karşı tekrar korumacılık) Bu dönemde İngilterenin agresif serbest ticaret politikalarına karşı Alexander Hamilton (Amerikalı) ve Freidrich List (Alman) merkantilizmi savundu Hamilton, ABD’nin tarımsal üretimde uzmanlaşmasına karşı çıktı ve merkantilizmi 19. yüzyılda ABD’nin gecikmiş sanayileşme koşulları içinde revize etti, yeni doğmakta olan endüstriler (infant industries) daha önceden gelişmiş endüstrilerle büyüklük açısından rekabet edemeyeceği için önce korumacılık yoluyla geliştirilmesi gerektiğini ileri sürdü, belirli ürünlere ihracat teşviklerini savundu List, aynı tezleri savundu: Avrupa ve ABD, İngiltereye yetişene dek korumacı olmalı, teknolojisini geliştirmeli, Alman birliği sağlanmalı

Merkantilizm IV Korumacı politikalar bütün Avrupada ve ABD’de uygulandı Bütün devletler korumacı politikalar uyguladığında”beggar-thy-neighbor” (making a beggar out of neighboring nations)1929 kriziII.Dünya Savaşı II. Dünya Savaşından sonra Keynes’in etkisiyle liberal bir dış ticaret rejimine geçildi (GATT) Amaç: Sovyet Bloğuna karşı ABD ve müttefiklerini, yani Avrupa ve Japonyayı korumak, onların korumacılıkla toparlanmasına izin vermek Gelişmekte olan ülkeler korumacı politikalar benimsedi

Neo-merkantilizm 1970’lerde dünya ekonomik sisteminin değişim ile ortaya çıktı 1973 krizinden sonra soru: düzen nasıl yeniden tesis edilebilir? Robert Gilpin: hegemonik istikrar teorisi Güvenlikten çok uluslararası ekonomik süreçleri, özellikle ABD çokuluslu şirketlerini inceledi Uluslararası sistemde işbirliği ve rızanın sağlanmasında çokuluslu şirketlerin uluslararası çapta kurdukları bağlantılar önemli bu istikrarın özü ABD hegemonyası, ABD dış politikası Liberal ve istikrarlı bir dünya ekonomik sistemi için hegemonik ulus devletler şart

Liberalizm Adam Smith, Ulusların Zenginliği İnsan doğuştan bencildir ve kendi işine yaramayan şeyi başkalarının kendisi için yararlı şeyleriyle değiş tokuş etme eğilimine sahiptir işbölümüuzmanlaşmaverimlilikbüyüme Merkantilistlere eleştiri: zenginliğin kaynağı değerli madenler değil, onunla satın alınan şeylerüretim toplam dünya serveti sabit değildir. Dış ticaret, uluslararası uzmanlaşma ve işbölümü doğurarak dünya kaynaklarının verimliliğini artırır. İki ülke bu şekilde daha yüksek üretim ve tüketim düzeylerine ulaşarak yaşam standartlarını artırırlar.

Merkantilistler ve Liberaller   ULUSAL ZENGİNLİK = ALTIN + GÜMÜŞ İHRACAT > İTHALAT DÜNYA EKONOMİSİ STATİK  DÜNYA ZENGİNLİĞİ SABİT  EN İYİ POLİTİKA = İTHALATI KISIP, İHRACATI ARTIRMAK LİBERALLER  TOPLAM DÜNYA ZENGİNLİĞİ SABİT DEĞİL  SERBEST TİCARET ÜLKELERİN ZENGİNLİĞİNİ, DOLAYISIYLA DÜNYA ZENGİNLİĞİNİ ARTIRIR.  UZMANLAŞMA + İŞBÖLÜMÜ VERİMLİLİK DÜNYA ÜRETİMİNDE ARTIŞ

Adam Smith, Mutlak Üstünlük Teorisi Adam Smith'e göre bir ülke, öteki ülkelere göre daha ucuza mal edebildiği ürünlerin yapımında uzmanlaşmalı, öteki ürünleri diğer ülkelere bırakmalıdır. Her ülke bu şekilde davranırsa, her mal mümkün olan en ucuz maliyetle üretilmiş olur. Üstelik her ülke bundan kazançlı çıkar. Çünkü başkalarına göre ucuza yapabildiğini üretir ve onlara satar. Onlardan da, kendisinin daha pahalıya üretebildiği malları daha ucuza alabilme olanağına kavuşur. Bu teoriye göre uluslararası ticarete girip kazançlı çıkabilmek için bir ülkenin ötekilerden daha ucuza üretebildiği bir malın ya da malların olması gerekir. Ricardo'ya göre bu şart değildir.

David Ricardo, Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi Bir ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu malın üretiminde uzmanlaşıp ötekilerİ dışarıdan satın alması, dış ticaretten kazançlı çıkabilmesi için yeterlidir. Sözgelimi Türkiye ABD'ye kıyasla hem tekstil ürünlerini, hem de bilgisayarları daha pahalıya üretiyor olsun. Bu durumda Adam Smith'e göre, dış ticaretin açılmasından Türkiye'nin bir kazancı olamaz. Oysa Ricardo'ya göre, Türkiye bunlardan hangisinde karşılaştırmalı üstünlüğe sahipse onun üretiminde uzmanlaşmalı ve diğer malı ABD‘den almalıdır. Bu durumda dış ticaretten her iki ülke de kazançlı çıkacaktır. Sözgelimi Türkiye'nin karşılaştırmalı üstünlüğü tekstillerde olsun. Yani tekstildeki maliyet farkı bilgisayarlardan daha az olsun. Bu durumda Türkiye dış ticarete girmeyip, her iki malı da kendisi üretmeye kalkışacağına, tekstil üretiminde uzmanlaşarak bunları ABD'ye satarsa, (ABD de bilgisayarda uzmanlaşacaktır) ve bilgisayarı ABD'den alırsa sonuçta kazançlı çıkacaktır.

KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ ÖRNEK Bir İşgünü ile üretilebilen mal miktarı Kumaş (metre) Şarap(litre) İngiltere 80 40 Portekiz 10 20 Her iki malda da İngiltere mutlak üstünlüğe sahiptir. İngiltere’nin kumaş üretimindeki üstünlüğü 8 kat, şarap üretimindeki üstünlüğü 2 kattır. İngiltere kumaş, Portekiz şarap üretiminde uzmanlaşmaya gitmelidir. İngiltere’nin ucuza hammadde alıp pahalıya işlenmiş madde satmasını meşrulaştırıyor Serbest ticaretdünya barışı 11

Tahıl Yasaları (Corn Laws), 1815 İngiliz Parlamentosu tahıl ithalatını kısıtladı (parlamentoda toprak sahipleri egemendi) Ricardo karşı çıktı: -İçeride tahıl fiyatı artışıücret artışı kâr düşüşü -mamul mal ihracatının düşüşü 1846’da iptal edildi

Liberalizmin Modern Versiyonu Robert Keohane ve Joseph Nye: Karşılıklı bağımlılık ekolü 1970’lerde ortaya çıktı Ulusal ekonomiler arasında giderek derinleşen ticaret, yatırım ve finans ilişkileri işbirliği gerektiriyor ekonomik dönüşümler yeni bir politika gerektiriyor, artık dünya devlet-merkezli değil, uluslararası aktörler çeşitleniyor, daha çoğulcu bir yapı var ABD 2.Dünya Savaşı sonrasında uluslararası düzeni biçimlendirirken ekonomik işbirliğini ve örgütlenmeyi ön plana çıkardı (uluslararası para sistemi ve ticaret sistemi ABD’nin gücü azalsa bile istikrar mümkün (hegemonyasız istikrar)