Mantık tasdikat

4.BÖLÜM 1-TASDİKAT TÜRLERİ 2-TASAVVURAT TÜRLERİ 3-ÖNERMELERİN DELİLLERİN PARÇALARI OLMALARI AÇISINDAN KISIMLARI 4-BEDİHİYAT TÜRLERİ 5-BEŞ SANAT 6-MANTIK YANLIŞLARI

TASDİKAT TÜRLERİ Tasdikat türleri 2-Zan 3-Taklit 1-Kesin bilgi(Yakin) 4-Cehl-İ Mürekkep 2-Zan

1-KESİN BİLGİ(YAKİN):İki ihtimalden birisi tam imkansızken diğerinin doğruluğu kesin ise bu bilgiye yakin denir.Mesela;alemin sonradan olduğunun delillerle ispat edenlerin bilgileri kesin bilgidir. 2-ZAN:Akıl bir tarafı tercih ederken diğer tarafı tercih etmeyi uygun görüyorsa zan söz konusudur.Sokağa çıkma yasağında geç vakitte dışarda gezenin hırsız zannedilmesi zandır. 3-TAKLİT:İki ihtimalden birisi kesin seçilir,diğeri kesin değilse taklit söz konusudur.Delile dayanmadan sadece alimlerden duyduklarından alemin sonradan olmasını tasdik taklittir. 4-CEHL-İ MÜREKKEP:Akıl iki ihtimalden birini seçmede kararlı seçilen taraf gerçeğe uymuyorsa cehl-I mürekkep söz konusudur.Filozofların alemin başlangıcını kabul etmemeleri cehl-I mürekkeptir.

TASAVVURAT TÜRLERİ ŞÜPHE HAYAL DOĞRU OLMASI VE OLMAMASI BİRBİRİNE EŞİT OLAN ŞEYDİR.KUR’AN’IN İNANÇSIZLAR İÇİN BİR RAHMETİ ‘AHİRET YOKTUR’DAN ‘BELKİ DE AHİRET VARDIR’DERECESİNE YÜKSELTMESİDİR(ŞEKK). HAYAL KESİN OLARAK KABUL EDİLMİŞ BİLGİNİN ZITTINI KABUL ETMEK TAHAYYÜLDÜR..ALEMİN SONRADAN OLDUĞUNU KABUL EDENLERE GÖRE ALEMİN BAŞLANGICININ OLMADIĞINI DÜŞÜNMEK HAYALDİR. KURUNTU ZAN İLE ELDE EDİLEN BİLGİYİ DEĞİL DİĞER İHTİMALİ TERCİH ETMEK VEHM DİR.ZAN İLE GECE SOKAKTAKİ KİŞİNİN HIRSIZ DEĞİL,BAŞKA SEBEPLE DOLAŞTIĞINI SÖYLEMEK KURUNTUDUR.

ÖNERMELERİN DELİLLERİN PARÇALARI OLMALARI AÇISINDAN KISIMLARI 1-KESİN BİLGİYE DAYANANLAR(YAKİNİYAT) 2--MEŞHURAT 3-MÜSELLEMAT 4-MAKBULAT 5-ZANNİYAT 6-MUHAYYELAT 7-VEHMİYAT

KESİN BİLGİYE DAYANANLAR(YAKİNİYAT) BU ÖNERMEDE İNSAN BEYNİ BİR TARAFI KESİNLİKLE SEÇER VE BU ÖNERME GERÇEKLERE UYGUNDUR. NAZARİ VE APAÇIK(BEDİHİ) DİYE İKİYE AYRILIR. NAZAR:BİLİNMEYEN BİR ŞEYİ ÖĞRENMEK İÇİN BİLİNENLERİ KULLANARAK FİKİR YÜRÜTME VE DÜŞÜNMEDİR.NAZARİ ÖNERMELERŞN AKILCA KESİN KABUL EDİLMELERİ İÇİN DELİL GEREKİR -ALEM DEĞİŞKENDİR=>HER DEĞİŞKEN SONRADAN OLMADIR.O HALDE ALEM SONRADAN OLMADIR. APAÇIK(BEDİHİ):KABUL EDİLMELERİ İÇİN DELİLE İHTİYAÇ OLMAYAN ÖNERMELER.’BÜTÜN PARÇADAN BÜYÜKTÜR.’ÖNERMESİ BÖYLEDİR. MEŞHURAT:İNSANLAR ARASINDA MEŞHUR OLAN HERKESİN KABUL ETTİĞİ BİLGİDİR.’ADALET GÜZELDİR’ ZULÜM KÖTÜDÜR’GİBİ.

MÜSELLEMAT:KARŞI TARAFIN DA KABUL ETTİĞİ BİLGİDİR MÜSELLEMAT:KARŞI TARAFIN DA KABUL ETTİĞİ BİLGİDİR.MESELA,MİRACA İNANMAYAN BİR HRİSTİYANA HZ.İSA’NIN GÖĞE ÇIKARILMASI ÖRNEĞİNİ VERMEK GİBİ. MAKBULAT:ALİMLERİN ANLATTIĞI NASİHATLERDİR.BÜYÜK ZATLARIN DELİL GÖSTERMEDEN SÖYLEDİKLERİ SÖZLER MAKBULATTIR.KESİN BİLGİ DEĞİL FAKAT DOĞRULUĞU KUVVETLİDİR. ZANNİYAT:ZANNA DAYANILARAK VERİLEN HÜKÜMLERDİR.BU TİP ÖNERMELER ALDATICIDIR. MUHAYYELAT:DOĞRU OLMADIKLARI BELLİ SIRF NEŞE VERMEK VEYA NEFRET ETTİRMEK İÇİN HAYAL EDİLEREK VERİLEN HÜKÜMLER BÖYLEDİR. VEHMİYAT:KURUNTU İLE VERİLEN HÜKÜMLERDİR.İDRAK EDİLEN CİSİMLERE KIYASLA,HER VARLIK MEKAN KAPLAR,HÜKMÜ BÖYLEDİR.

BEDİHİYAT TÜRLERİ EVVELİYAT FITRİYYAT MÜŞAHEDAT HADSİYYAT MÜCERREBAT MÜTEVATİRAT MÜTEVATİRAT

EVVELİYAT:AKL-I SELİMŞN HİÇBİR DELİLE İHTİYAÇ DUYMADAN KABUL ETTİĞİ ŞEYDİR.GECE GÜNDÜZ DEĞİLDİR GİBİ.ZITTININ TASAVVUR EDİLMESİ İMKANSIZDIR. FITRİYYAT:AKLIN İNSAN BEYNİNDEKİ HAZIR BİLGİYİ HEMEN KABUL ETTİĞİ ŞEYDİR.DÖRT ÇİFT SAYIDIR. MÜŞAHEDAT:DUYU ORGANLARIYLA ELDE EDİLEN BİLGİ.ATEŞ YAKICIDIR GİBİ. HADSİYYAT :BİR ANDA AKLA GELEN,ZİHİNDE HASIL OLAN BİLGİDİR.AY IŞIĞININ GÜNEŞTEN OLDUĞUNU BİLMEK. MÜCERREBAT: TEKRARLANAN DENEYLERLE AKLIN KABUL ETTİĞİ BİLGİ.ECRÜBEYLE KABUL EDİLİR. MÜTEVATİRAT:YALAN ÜZERİNE OLMASI İMKANSIZ OLAN TOPLULUK TARAFINDAN VERİLEN BİLGİ.MESELA;GÖRMEDİĞİMİZ HALDE MELEKLERİN VARLIĞINI KABUL ETMEMİZ.YA DA MEKKE’Yİ GÖRMEDİĞİMİZ HALDE VARLIĞINI KABUL ETMEMİZ.

BEŞ SANAT BURHAN CEDEL HİTABET(EMARE) SAFSATA ŞİİR

BEŞ SANAT ŞEKLİNDE İLK SINIFLANDIRAN FARABİDİR. İSLAM MANTIKÇILARI BEŞ SANATI KIYASIN UYGULAMA ALANI OLARAK GÖSTERİRLER. BEŞ SANATIN HEPSİNDE ZİHİN KIYASI KULLANIR. ARALARINDAKİ FARK KIYASI OLUŞTURAN İÇERİK VE BİLGİNİN FARKLI OLMASINDAN. HER SANATTAKİ ÖNERMELER İÇERDİKLERİ BİLGİNİN DOĞRULUK DERECESİ OLARAK 7 YE AYIRMIŞTIR(YAKİNİYAT,MEŞHURAT,MÜSELLEMAT,MAK BULAT,ZANNİYAT,MUHAYYELAT VE VEHMİYATTIR)

BURHANİÇERİK DEĞERİ EN KUVVETLİ YAKİNİYAT TÜRÜ ÖNERMELERLE CEDELMEŞHURAT VE MÜSELLEMAT İLE HİTABETMAKBULAT VE ZANNİYAT İLE ŞİİRMUHAYYELAT İLE MUGALATAVEHMİYAT İLE KURULUR.

BURHAN BERRAKLAŞTIRMAK,AÇIKLIĞA KAVUŞTURMAK,DELİL GETİRMEK ANLAMLARINA GELİR KUR’AN’ DA İSE ‘’HAK İLE BATILI BİRBİRİNDEN AYIRAN KESİN DELİL’’ANLAMINDA KULLANILIR. AYRICA KUR’AN’IN DİĞER BİR ADI BURHAN’DIR. ÖNCÜLLERİ İLK OLAN YANİ VASITASIZ VE İSPATA GEREK DUYULMAYAN ÖNERMELERDEN SEÇİLMİŞTİR. DOĞRULUĞU DEVAMLI,DEĞİŞİKLİĞE UĞRAMASI İMKANSIZ BULUNAN VE KESİN BİLGİ İÇEREN DELİLDİR BURHANIN GAYESİ KESİN BİLGİYİ ELDE ETMEKTİR.

BURHAN TÜRLERİ BURHAN-I LİMMİ BURHAN-I İNNİ BURHAN-I MÜSTAKİM BURHAN-I GAYRI MÜSTAKİM BURHAN-I NAZARİ BURHAN-I TECRÜBİ BURHAN-I MAHLUT BURHAN-I RİYAZİ

CEDEL BİR GÖRÜŞÜ SAVUNMA VEYA ÇÜRÜTME İLE İLGİLİ DELİL GETİRME TEKNİKLERİNİ KONU EDEN İLİMDİR. FARABİ,CEDELİN GAYESİNİN’’İNSANA BİR ŞEYİ DERİNLİĞİNE ARAŞTIRMA,SORUŞTURMA GÜCÜNÜ KAZANDIRMA,ONUN ZİHNİNİN FELSEFENİN TEMEL PRENSİPLERİNE VE TEMEL HEDEFLERİNE HAZIRLAMA OLDUĞUNU BELİRTİR. İBNİ SİNA İSE CEDELİN GAYESİNİN TARTIŞMADA KARŞI TARAFI İKNA ETME VE DELİLLERLE SUSTURMA OLARAK SÖYLER. İSLAM MANTIKÇILARI CEDLİN GAYESİNİ BURHANI İDRAKTEN ACİZ OLANI İKNA ETME VE SUSTURMA ŞEKLİNDE İFADE ETMİŞLER.

‘ADALET İYİ ZULÜM KÖTÜDÜR,HER ZULÜM KÖTÜDÜR’GİBİ ÖNERMELERDE GÖRÜŞE YA DA FİKRE NE KADAR ÇOK İNSAN İŞTİRAK EDİYOR VE ONDA UZLAŞIYORSA ONUN DEĞERİ O KADAR ARTMAKTADIR. MEŞHURAT ÖNERMELERİ ZAMANA,MEKANA,ÜLKEYE,MESLEK GRUPLARINA GÖRE DEĞİŞEBİLİR. HER TOPLUMUN İNANÇ,ADET VE TERBİYE ANLAYIŞINA GÖRE MEŞHURATI VARDIR.

HİTABET (EMARE) GÜZEL SÖZ SÖYLEME SANATIDIR. BATI DİLLERİNE HİTABETTE RETORİK DENİLMEKTEDİR. BU SANATIN KURUCUSU ARİSTO BUNA RETORİKA DEMİŞ VE BELLİ BİR DURUMDA ELDE VAR OLAN İNANDIRMA YOLLARINI KULLANMA KABİLİYETİ OLARAK TANIMLAMIŞTIR. MANTIKTA İSE,MAKBULAT VE ZANNİYATTAN YAPILAN KIYASTIR.

SAFSATA VEHMİYATTAN OLAN KIYASTIR. YANLIŞ OLDUĞU BİLİNEREK YAPILIRSA MUGALATA OLUR. MUHATABI ALDATMAK,HAKSIZ BİR ŞEKİLDE ONA KARŞI GALİP GELMEK,DİL YANLIŞLARIYLA VEYA BAŞKA YOLLARLA ONU YANILTMAK VE ŞAŞIRMAK MUGALATADIR. MUGALATAYI İLK TESBİT EDEN ARİSTODUR.

MESELA;DUVARDAKİ ASLAN RESMİNE BAKIP ‘BU ASLANDIR HER ASLAN KÜKRER O HALDE BU ASLAN KÜKRER ‘BU KIYASTA İLK ÖNERMEDEKİ ASLAN RESİM İKEN 2.ÖNERMEDE HAKİKİ ASLANDIR. MUGALATA İLE SAFSATA ARASINDAKİ FARK NİYET FARKIDIR.MUGALATADA ALDATMA NİYETİ VARKEN,SAFSATADA BU NİYET YER ALMAZ

ŞİİR MUHAYYELATTAN YAPILAN KIYASTIR. ŞİİRDE YAKİNİYET,MEŞHURAT,MÜSELLEMAT,MAKB ULAT GİBİ MUHAYYELAT DIŞI DELİLLER DE KULLANILABİLİR. BU DURUMDA ŞİİRİN BİLGİ DEĞERİ ÇOK KUVVETLİ OLABİLMEKTEDİR.