VARLIKLARIN İZLENMESİ Stoklar PROF. DR. METİN SABAN YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN

STOKLAR İşletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan konularda satılmak, üretimde kullanılmak veya diğer işletme faaliyetlerinde tüketilmek üzere elde tutulan varlıklar, stoklar olarak adlandırılmaktadır. a. İşin normal akışı içinde (olağan işletme faaliyetleri kapsamında) satılmak için elde tutulan; b. Satılmak üzere üretilmekte olan ya da c. Üretim sürecinde ya da hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler şeklinde bulunan varlıklardır.

STOKLAR GRUBU 150 İLK MADDE VE MALZEME HESABI 151 YARI MAMULLER-ÜRETİM HESABI 152 MAMULLER HESABI 153 TİCARİ MALLAR HESABI 157 DİĞER STOKLAR HESABI 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI 150 İlk Madde ve Malzeme; 151 Yarı Mamuller ve 152 Mamuller hesapları üretim işletmelerinde tarafından kullanılmakta olup bu hesaplarla ilgili ayrıntılı bilgiler Maliyet Muhasebesi içerisinde yer almaktadır.

İlk Madde ve Malzeme HS. Üretimde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere işletmede bulundurulan hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi, ambalaj malzemesi ve diğer malzemelerin izlendiği hesaptır. Yarı Mamuller – Üretim HS. Henüz tam mamul haline gelmemiş ancak direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden belli oranlarda pay almış üretim aşamasındaki mamullerin izlendiği hesaptır. Mamuller HS. Üretim çalışmaları sonunda elde edilen ve satışa hazır hale gelmiş bulunan mamullerin izlendiği hesaptır.

153 TİCARİ MALLAR HS. Herhangi bir değişikliğe tabi tutulmadan satmak amacı ile işletmeye alınan ticari mallar (emtia) ve benzeri kalemler bu hesapta yer alır.

TİCARİ MALLARIN MALİYET DEĞERİ Satın alınan ticari mallarda; satın alma bedeli, stokun işyerine getirilmesine kadar ödenen taşıma, yükleme, boşaltma, istifleme ve sigorta giderleri, ödenen alış komisyonları, stok edinilmesinde kullanılan kredilerin faizleri, ithal edilen stokların akreditif giderleri, gümrük vergileri, kur farkları vb. satın alınan stokun maliyet değerini oluşturur. Bir malın edilmesi aşamasında alışta ödenen Katma Değer Vergisi (KDV) malın maliyetine eklenmez.

ÖRNEK Ticari malın maliyeti kaç TL’dir? İşletmemiz, satmak amacıyla peşin fiyatı 70.000 TL olan beyaz eşyayı 75.000 TL + %10 KDV ile 10 ay vadeli olarak satın almıştır. Söz konusu malların işletmemizin deposuna taşınması için 2.000 TL + %10 KDV nakliye ücreti; yolda başına gelebilecek kazalara karşı 500TL sigorta ücreti nakit ödenmiştir. Mallar işletmemizin deposuna girdikten sonra oluşabilecek hasarlara karşılık 1.500 TL prim karşılığı işyeri sigorta ettirilmiştir. Ticari malın maliyeti kaç TL’dir?

TİCARİ MALLARIN KAYIT YÖNTEMLERİ İşletmelerin ticari mal alım ve satım işlemlerinin kaydedilmesinde kullanılan iki temel yöntem mevcuttur. Bunlar: 1 – Aralıklı Envanter Yöntemi 2 – Devamlı (Sürekli) Envanter Yöntemi

1 – ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ Aralıklı envanter yöntemi, işletmedeki mal mevcudunun bilinmesinin be-lirli aralarla yapılacak sayım ve değerlemeye bağlı olduğu yöntemdir. Küçük işletmeler başta olmak üzere, çok sayıda mal kalemi ile çalışan işletmeler açısından stoklarını takip etmek ve bu bilgileri muhasebe sistemine aktarmak için yapılacak ek harcamalar, bu bilgiye duyulan ihtiyaçtan daha fazla olabilmektedir. Bu tip işletmelere örnek olarak beyaz eşya mağazaları, marketler, tekstil ürünlerinin alım satımı ile uğraşan mağazalar verilebilir.

MAL HAREKETLERİNE İLİŞKİN KAYITLAR - ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ 1. Dönem başı ticari mal mevcudunu 153 Ticari Mallar hesabına kaydetmektedir. 2. Dönem içinde gerçekleştirilen mal alışları ve bu alışlara ilişkin katlanılan giderler, 153 Ticari Mallar hesabının borç tarafına kaydedilmektedir. 3. Yıl içerisinde alınan mallardan iade edilenler ve alınan mallara ilişkin işletmeye yapılan iskontolar ise gerçekleştiği anda 153 Ticari Mallar hesabının alacak tarafında muhasebeleştirilmektedir. 4. Satış nedeniyle mal çıkışları için dönem sonuna kadar herhangi bir çıkış kaydı yapılmamaktadır. 5.Dönem sonunda ise yıl içerisinde yapılan satışların toplam maliyeti hesaplanmakta ve tek muhasebe kaydı ile 153 Ticari Mallar hesabından alacak kaydı yapılarak düşülmektedir.

DÖNEM BAŞI STOK – ARALIKLI ENVANTER Geçen dönemin sonunda bilançoda yer alan ticari mallar stoku yeni dönemin başında açılış bilançosunda aynı tutarla yer almaktadır. Açılış maddesiyle birlikte büyük defterde yeni dönemin başlangıç stoku oluşturulmaktadır.

100 KASA HS. 153 TİCARİ MALLAR HS. 252 BİNALAR HS. 320 SATICILAR HS. BORÇ KASA HS. ALACAK 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 252 BORÇ BİNALAR HS. ALACAK 320 BORÇ SATICILAR HS. ALACAK 500 BORÇ SERMAYE HS. ALACAK

Ticari Mal Satın Alınması - ARALIKLI ENV. (ii) İşletmemiz 10.01.20X1 tarihinde 10.000 TL + %10 KDV değerinde ticari mal satın almıştır. İşletme, ilgili tutarın 4.000 TL’sini nakit olarak ödemiş; geriye kalan 6.000 TL’si için satıcı işletmeye 2 ay vadeli borçlanmıştır. 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 191 İNDİRİLECEK BORÇ KDV HS. ALACAK 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 320 BORÇ SATICILAR HS. ALACAK

Katma Değer Vergisi 191 – İndirilecek KDV: 391 – Hesaplanan KDV: Her türlü mal ve hizmetin satın alınması sırasında satıcılara ödenen KDV, 191 – İndirilecek KDV hesabının borcuna kaydedilir. 391 – Hesaplanan KDV: Teslim edilen veya satılan mal ve hizmet bedeli üzerinden hesaplanan KDV olup, 391 – Hesaplanan KDV hesabının alacağına kaydedilir.

Alış Giderleri – ARALIKLI ENV. (iii) İşletmemiz, 22.01.20X1 tarihinde 5.000 TL + %10 KDV değerinde ticari malı peşin olarak satın almıştır. Malların işletmemizin deposuna taşınması için 500 TL nakliye ücreti, 250 TL de hamaliye ücreti nakit olarak ödenmiştir. 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 191 İNDİRİLECEK BORÇ KDV HS. ALACAK 100 BORÇ KASA HS. ALACAK

Alınan Ticari Malın İade Edilmesi Alıştan İadeler – ARALIKLI ENV. (iv) İşletmemiz 10.01.20X1 tarihinde almış olduğu ticari malların 1.000 TL + %10 KDV değerindeki kısmını arızalı olması nedeniyle satıcı işletmeye iki gün sonra iade etmiştir. İade tutarı işletmemizin borcundan düşülmüştür. 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 391 HESAPLANAN BORÇ KDV HS. ALACAK 320 BORÇ SATICILAR HS. ALACAK

Alış İskontosu – ARALIKLI ENV. Satın alınan mallar için satıcıların satış tarihinden sonra yaptıkları kasa veya miktar iskontoları satın alınan malların maliyetini azalttığından 153 – Ticari Mallar hesabının alacağına kaydedilir. (v) Satıcı firma, ay sonunda işletmeye 500 TL iskonto sağlamıştır. Satıcı firma iskonto bedeli ve %10 KDV’sini işletmenin borcundan düşmüştür.

Ticari Malların Satışı – ARALIKLI ENV. (vi) İşletmemiz, 25.01.20X1 tarihinde 5.000 TL + %10 KDV ile veresiye ticari mal satmıştır. 153 TİCARİ MALLAR HESABI KULLANILMAZ. 600 YURTİÇİ BORÇ SATIŞLAR HS. ALACAK 391 HESAPLANAN BORÇ KDV HS. ALACAK 120 BORÇ ALICILAR HS. ALACAK

Satıştan İadeler – ARALIKLI ENV. Müşterilerin satın aldıkları malları işletmeye iade etmeleri halinde bu durum işletmenin satış hasılatını azaltacaktır. THP’ye göre müşterilerin yaptıkları iadeler 610 Satıştan İadeler hesabının borcuna kaydedilir. (vii) Müşteriler satın aldık mallardan 1.000 TL’lik kısmını iki gün sonra iade etmişlerdir. İade bedeli ve % 10 KDV’si müşterilerin borçlarından düşülmüştür.

Satış İskontosu – ARALIKLI ENV. Müşterilere mal satışı yapıldıktan sonra, ileri tarihte yapılan kasa ve miktar iskontolarının satış hasılatını azaltıcı etkisi vardır. THP’ye göre ileri tarihte yapılan bu tür iskontolar 611 Satış İskontoları hesabının borcuna kaydedilir. (viii) İşletme daha önceden satmış olduğu mallar için müşterisine ay sonunda 500 TL iskonto yapmaya karar vermiştir. İskonto tutarı ve %10 KDV’si müşterilerin borcundan düşülmüştür.

Satış Giderleri – ARALIKLI ENV. Satış faaliyetleri ile ilgili giderler, işletmenin pazarlama fonksiyonuna ilişkin bir gider olduğundan maliyetlerle ilişkilendirilmezler. Satış giderleri dönem gideri olarak kabul edilip 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri hesabında izlenirler. (ix) İşletmemiz 25.01.20X1 tarihinde sattığı malların alıcı firmaya nakliyesi için 500 TL + %10 KDV nakit ödeme yapmıştır.

Aralıklı Envanter Yönteminde STMM ve Dönem Sonu Mal Mevcudu Aralıklı envanter yönteminde satış işlemi gerçekleştiğinde sadece satış kaydı yapılmakta; satışların maliyetine ilişkin herhangi bir kayıt yapılmamaktadır. Dönem sonu geldiğinde dönem içerisinde yapılan satışların maliyetinin hesaplanması gerekmektedir.

Aralıklı Envanter Yönteminde STMM ve Dönem Sonu Mal Mevcudu Satılan ticari malın maliyetinin hesaplanması için gerekli olan bilgilerden dönem başı mal mevcudu, dönem içi alışlar ile dönem içi iadeler ve alış iskontoları muhasebe kayıtlarından elde edilebilmektedir. Ancak aralıklı envanter yönteminde dönem sonu mal mevcudunu muhasebe kayıtlarından bulmamız mümkün değildir. İşletmeler dönem sonlarında depolarındaki ticari malların parasal değerini, tek tek saymak ve değerlemek vasıtasıyla hesaplamaktadır.

153 Ticari Mallar hesabının dönem sonundaki durumu aşağıdaki gibidir 153 Ticari Mallar hesabının dönem sonundaki durumu aşağıdaki gibidir. Yapılan sayım neticesinde işletmede 112.000 TL’lik ticari mal mevcudiyeti saptanmıştır. Bu bilgilere göre Satılan Ticari Mallar Maliyeti ?

Satılan Ticari Mallar Maliyeti Kaydı Satılan ticari malın maliyeti bulunduktan sonra ticari malların gerçek değeriyle bilançoda görülebilmesi için hesaplanan satılan ticari mallar maliyetinin 153 Ticari Mallar hesabından alacak kaydı yapılarak düşülmesi gerekmektedir. İlgili tutar, ticari mallar hesabından düşülmesi karşılığında 621 Satılan Ticari Malların Maliyeti hesabının borç tarafına kaydedilerek gider olarak muhasebeleştirilmektedir.

2 – DEVAMLI (SÜREKLİ) ENVANTER YÖNTEMİ Devamlı envanter yönteminde her bir satış işleminin iki yönüyle muhasebe kayıtlarına alınması gerekmektedir. İlk olarak satış işleminden elde edilen hasılatın kaydı; ikincisi ise satılan ticari malın maliyetinin kaydıdır. !! Bu yöntemin aralıklı envanter yönteminden farklı; her satıştan sonra satılan ticari malın maliyeti kaydının yapılmasıdır.

Devamlı envanter yöntemini kullanan işletmelerde satış işleminde satılan malın maliyetinin belirlenebilmesi için her bir ticari mal türü için stok kartları düzenlenmesi ve bu kartlarda stok giriş ve çıkışlarının miktar ve değer olarak izlenmesi gerekmektedir.

1. Dönem başı ticari mal mevcudunu 153 Ticari Mallar hesabına kaydetmektedir. 2. Dönem içinde gerçekleştirilen mal alışları ve bu alışlara ilişkin katlanılan giderler, 153 Ticari Mallar hesabının borç tarafına kaydedilmektedir. 3. Yıl içerisinde alınan mallardan iade edilenler ve alınan mallara ilişkin işletmeye yapılan iskontolar ise gerçekleştiği anda 153 Ticari Mallar hesabının alacak tarafında muhasebeleştirilmektedir. 4. Yıl içerisinde yapılan ticari mal satışları ise satış tutarı üzerinden 600 Yurtiçi Satışlar hesabında muhasebeleştirilmekte; eş anlı olarak da satılan ticari malın maliyeti 153 Ticari Mallar hesabından alacak kaydı yapılarak düşülmektedir. 5.Dönem sonunda ise 610, 611 ve 621 nolu hesaplar 690 Dönem Kar veya Zararı hesabının borç tarafına; 600 nolu hesap ise 690 Dönem Kar veya Zararı hesabının borç tarafına aktarılarak kapatılmaktadır.

DÖNEM BAŞI STOK

Ticari Mal Satın Alınması (ii) İşletmemiz 05.01.20X1 tarihinde 20.000 TL + %10 KDV değerinde ticari mal satın almıştır. İşletme, ilgili tutarın 5.000 TL’si için çek ciro etmiş; geriye kalan 17.000 TL’si için satıcı işletmeye 2 ay vadeli borçlanmıştır. 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 191 İNDİRİLECEK BORÇ KDV HS. ALACAK 101 ALINAN BORÇ ÇEKLER HS. ALACAK 320 BORÇ SATICILAR HS. ALACAK

Alış Giderleri (iii) İşletmemiz, 05.01.20X1 tarihinde satın almış olduğu ticari malların işletmemizin deposuna taşınması için 1.000 TL + %10 KDV nakliye ücreti nakit olarak ödenmiştir.

Alınan Ticari Malın İade Edilmesi – Alıştan İadeler (iv) İşletmemiz 07.01.20X1 tarihinde almış olduğu ticari malların 1.000 TL + %10 KDV değerindeki kısmını arızalı olması nedeniyle satıcı işletmeye iki gün sonra iade etmiştir. İade tutarı işletmemizin borcundan düşülmüştür.

Alış İskontosu (v) İşletmemiz 30.01.20X1 tarihinde satıcı işletmeye olan 15.900 TL olan borcunu ödemek istemiştir. Satıcı işletme erken ödeme nedeniyle işletmemize 900 TL iskonto yapmıştır. Geriye kalan 15.000 TL nakit olarak ödenmiştir.

Ticari Malların Satışı (vi) İşletmemiz, 20.01.20X1 tarihinde 50.000 TL + %10 KDV ile veresiye ticari mal satmıştır. Satılan ticari malların maliyeti 30.000 TL’dir. İşletme devamlı envanter yöntemini kullanmaktadır.

Satıştan İadeler THP’ye göre müşterilerin yaptıkları iadeler 610 Satıştan İadeler hesabının borcuna kaydedilir. Diğer yandan devamlı envanter yönteminde daha önce satılmış olan ticari malların maliyet kaydı ile birlikte stoktan çıkışı yapıldığı için bu aşamada yeniden maliyet bedeli ile 153 Ticari Mallar hesabına giriş yapılması ve 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabı alacaklandırılmak suretiyle maliyet düzeltimi gerçekleştirilmelidir.

Satıştan İadeler (vii) Müşteriler satın aldık mallardan 5.000 TL’lik kısmını 26.01.20X1 tarihinde işletmemize iade etmişlerdir. İade bedeli ve % 10 KDV’si müşterilerin borçlarından düşülmüştür. İade edilen malların maliyeti 3.000 TL’dir.

Satış Giderleri (ix) İşletme yapılan satış için bir komisyoncuya 1.000 TL + % 10 KDV nakit ödemiştir.

157 DİĞER STOKLAR HS. Diğer stok kalemlerinin hiç birinin kapsamına alınmayan ürün, artık ve hurda gibi kalemler bu hesap grubunda yer alır. 157 DİĞER STOKLAR HESABI 157.01. Yoldaki Mallar 157.02. Komisyoncudaki Mallar 157.03. Değeri Düşen Mallar

Yoldaki Mallar İşletmelerin satın almış olduğu malların işletmeye ulaşması bazı durumlarda zaman almaktadır. Özellikle ülke dışındaki işletmeler ile yapılan satın alma işlemlerinde bu durum sıklıkla görülmektedir. Bu durumda işletme hukuken malların mülkiyetine sahip olmakla beraber henüz fiili olarak mülkiyete sahip değildir. İşletme yoldaki mallarını öncelikle 157 Diğer Stoklar hesabına kaydetmekte; işletmeye ulaştığında ise 153 Ticari Mallar hesabına aktarmaktadır.

Yoldaki Mallar (i) İşletmemiz, 27.01.20X1 tarihinde Çin’de faaliyet gösteren bir işletmeden 50.000 $ banka transferi yaparak mal satın almış; mallar satıcı firma tarafından kargoya verilmiştir. Malların işletmemize ulaşmasının yaklaşık 20 gün süreceği bildirilmiştir. 1 $ = 2,50 TL.

Yoldaki Mallar (ii) Satın alınan ticari mallar, 15.02.20X1 tarihinde işletmemize ulaşmıştır. Dolar kuru aynıdır.

Komisyoncudaki Mallar Bazen işletmeler ticari hayat içerisinde, sahip oldukları ticari malları satmaları için başka işletmelere – komisyonculara – göndermektedir. Bu durumda hukuken mülkiyet halen işletmemizde kalmakta ancak mallar başka bir işletmenin deposuna gönderilmektedir. Yoldaki mallara benzer şekilde komisyoncudaki malların da depomuzdaki normal mallardan ayrı bir hesapta izlenmesi gerekmektedir.

ÖRNEK (iii) İşletmemiz, 17.02.20X1 tarihinde sahip olduğu ticari mallardan 40.000 TL’lik kısmını başka bir ildeki komisyoncuya satılmak üzere gön- dermiştir. Taşıma gideri 1.000 TL’dir. Nakliye giderleri de malların maliyetine dahil edilmektedir.

ÖRNEK (iv) Komisyoncu işletme, 20.02.20X1 tarihinde söz konusu malların tamamını 60.000 TL + %10 KDV ile satmıştır. Tahsil edilen tutardan 5.000 TL komisyon ücretini keserek geriye kalan tutarı işletmemizin bankadaki hesabına yatırmıştır.

Değeri Düşen Stoklar Son olarak, eğer işletme kesin olmamakla birlikte stokların değerinin ekonomik veya fiziksel nedenlerle düştüğüne kanaat getirirse ilgili malları, 153 Ticari Mallar hesabından çıkartarak 157 Diğer Stoklar hesabına alabilir. Değer düşüklüğü söz konusu olan ticari mallar için işletme karşılık ayırabilir.

ÖRNEK (v) İşletme, 20.02.20X1 tarihinde yapılan kontroller neticesinde deposundaki 50.000 TL değerindeki ticari mallın değerinin 40.000 TL’ye düştüğüne kanaat getirmiştir. Değer düşüklüğünün kesin olmadığı düşünülmektedir.

ÖRNEK (vi) İşletme aynı gün olası değer düşüklüğünün tamamı için karşılık ayırmıştır.

159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HS. Yurt içinden ya da yurt dışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır. Avans; ileride mahsuplaşmak üzere yapılan ön ödemedir. - Çalışanlara, alacakları ücrete mahsuben verilen “personel avansı”, - Bir işi gördürmek için ödeme yaptıysa “iş avansı”, - Duran varlık satın almak için ödeme yaptıysa “yatırım avansı”, olarak adlandırılmakta ve bu avanslar farklı hesaplarda izlenmektedir.

ÖRNEK (i) İşletmemiz 50.000 TL + %10 KDV ile satın alma konusunda anlaşmış olduğu ticari mallara karşılık 21.02.20X1 tarihinde satıcı işletmeye 10.000 TL’lik ön ödemeyi banka hesabından yapmıştır.

ÖRNEK (ii) 01.03.20X1 tarihinde satıcı firma malları işletmemize teslim etmiş ve satış tutarından geriye kalan tutar işletmemizin banka hesabından havale edilmiştir.