VARLIKLARIN İZLENMESİ Hazır Değerler PROF. DR. METİN SABAN YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN

VARLIK KAVRAMI İşletmenin kullanımına tahsis edilen fon kaynaklarının yatırıldığı alanları yani kullanım yerlerini tanımlamaktadır. İşletmenin sahip olduğu ve üzerinde hukuki haklarını kullanabileceği fiziki ve fiziki olmayan her türlü şey ile işletmenin alacakları, işletmenin varlıklarını oluşturmaktadır.

VARLIK KAVRAMI Bir şeyin varlık olarak değerlendirilebilmesi için aşağıda belirtilen iki niteliğe sahip olması gerekmektedir; Geçmişteki bazı olayların sonucu olarak işletme tarafından kontrol edilmeli ve İşletmeye gelecekte ekonomik yarar sağlaması beklenilebilmelidir.

VARLIK KAVRAMI Bir varlığın maliyeti ya da değeri güvenilir bir şekilde ölçümlenebiliyorsa bu varlık bilançoda gösterilir. Yapılan bir harcamanın, içinde bulunulan muhasebe döneminden sonraki dönemlerde, işletmeye ekonomik yarar girişi sağlaması mümkün değilse, bilançoda herhangi bir varlık gösterilmez. Bunun yerine bu harcama gelir tablosunda gider olarak gösterilir.

VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Varlık hesaplarının hepsi (aktif düzenleyici hesaplar hariç) borç tarafından artarken; alacak tarafından azalmaktadır.

DÖNEN VARLIKLAR Dönen varlıklar, işletmenin kasasında ve bankasında tuttuğu nakit paralar ile işletmenin faaliyet döngüsü içerisinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlıklardır. İşletmenin faaliyet döngüsü, işleme tabi tutulmak üzere tedarik edilen varlıkların nakit veya nakit benzeri bir unsura çevrilmesi arasında geçen süredir. Eğer işletmenin normal faaliyet dönemi açıkça belirlenemiyorsa, süresi 12 ay olarak varsayılır.

DÖNEN VARLIK GRUPLARI Dönen varlıklar bilançoda en likit varlıktan başlayarak daha az likit varlığa doğru sıralanmaktadır. 10 HAZIR DEĞERLER 11 MENKUL DEĞERLER 12 TİCARİ ALACAKLAR 13 DİĞER ALACAKLAR 15 STOKLAR 17 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ 18 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR

HAZIR DEĞERLER Nakit olarak elde veya bankada bulunan varlıklar ile istenildiği zaman değer kaybına uğramadan paraya çevirme olanağı bulunan varlıkların genel adıdır. 100 KASA HESABI 101 ALINAN ÇEKLER HESABI 102 BANKALAR HESABI 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HESABI (-) 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI

100 KASA HESABI İşletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların Türk Lirası karşılığının izlenmesi için kullanılır. İşletmenin kasasına para girişi yaratan olaylar tahsilat; kasasından para çıkışı yaratan olaylar tediye olarak adlandırılmaktadır. Kasaya nakit girişleri öncelikle kasa tahsilat fişlerine; kasan nakit çıkışları kasa tediye fişlerine kaydedilmekte; daha sonra bu fişlerden 100 Kasa hesabına kaydedilmektedir.

100 KASA HESABI TL TL

100 KASA HESABI İşletmenin kasasına Türk Lirası cinsinden nakit giriş ve çıkışları olabileceği gibi yabancı para cinsinden de nakit giriş ve çıkışları olabilmektedir. Farklı para biriminden nakit giriş ve çıkışlarını izlemek amacıyla yardımcı (alt) hesaplardan yararlanılmaktadır. 100 KASA HESABI 100.0 TL Kasası 100.01 Merkez Kasa 100.02 A Şubesi Kasası 100.1 Yabancı Paralar Kasası 100.10 Dolar Kasası 100.11 Euro Kasası

TÜRK LİRASI İŞLEMLERİ ÖRNEK: 10.04.20X1 tarihinde Çelik ticaret işletmesi, 100.000 TL nakit ve 50.000 TL değerinde ticari mal, sermaye olarak konularak kurulmuştur.

TÜRK LİRASI İŞLEMLERİ (ii) İşletme, 20.04.20X1 tarihinde kasasındaki 10.000 TL’yi bankaya yatırmıştır.

TÜRK LİRASI İŞLEMLERİ (iii) İşletme 02.05.20X1 tarihinde 5.000 TL’ye peşin (nakit olarak) mal satmıştır.

YABANCI PARALI İŞLEMLER Parayla ölçülme kavramı gereği işlem hangi para biriminden yapılırsa yapılsın muhasebe kayıtlarına SADECE Türk Lirası cinsinden kaydedilmektedir. Yabancı para nakit girişleri, işlemin gerçekleştiği günkü kur üzerinden Türk Lirası’na çevrilerek hesaba kaydedilmektedir. Yabancı para nakit çıkışlarında ise Kasa Hesabı’na alacak kaydı yapılırken mutlaka alış kuru üzerinden TL’ye çevrilerek kayıt yapılmaktadır. Yabancı paraların alış ve satışı arasındaki kur farkları kar ya da zarar olarak muhasebeleştirilmektedir.

TL TL

YABANCI PARALI İŞLEMLER İşletme, 10.05.20X1 tarihinde döviz bürosundan 10.000 $ almıştır. Bu tarihte kur 1 $=2,05 TL’dir.

YABANCI PARALI İŞLEMLER KAR ZARAR HESAPLAMA (ii) İşletme 20.06.20X1 tarihinde ise almış olduğu 10.000 $’ın 2.000 $’lık bölümünü bir döviz bürosunda bozdurmuştur. Bu tarihte kur 1$=2,10 TL’dir. İşletmenin dövizi aldığı tarihte kur 1 $= 2,05 TL idi. Satış Kuru > Alış Kuru = Kambiyo Karı Satış Kuru < Alış Kuru = Kambiyo Zararı Satış Bedeli = 2.000$ X 2,10 = 4.200 TL Alış Bedeli = 2.000$ X 2,05 = 4.100 TL Kur Farkı = 4.200TL – 4.100TL = 100TL KAR

YABANCI PARALI İŞLEMLER KAR ZARAR HESAPLAMA (iii) İşletme 30.06.20X1 tarihinde elinde kalan yabancı paranın 1.000 $’lık kısmını da A Bankasında bulunan Türk lirası mevduat hesabına yatırmıştır. İşlem tarihinde kur 1 $=2,00 TL’dir. İşletmenin dövizi aldığı tarihte kur 1 $= 2,05 TL idi. Satış Kuru > Alış Kuru = Kambiyo Karı Satış Kuru < Alış Kuru = Kambiyo Zararı Satış Bedeli = 1.000$ X 2,00 = 2.000 TL Alış Bedeli = 1.000$ X 2,05 = 2.050 TL Kur Farkı = 2.000TL – 2.050TL = 50TL ZARAR

101 ALINAN ÇEKLER HS. Çek, banka hesabından üzerinde belirtilen kişiye ödeme yapılması emri veren kıymetli evraktır. Çekin üç tarafı bulunmaktadır. Çek düzenleyen sahibine “keşideci”, çekin muhatabı ve meblağı alacak kişiye “lehdar”, ödeme yapacak olan tarafa da “muhatap” denir.

101 ALINAN ÇEKLER HS. Bu hesap gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan çeklerin izlenmesini sağlar. TL TL

101 ALINAN ÇEKLER HS. Alınan Çekler hesabını ayrıntılı izleyebilmek adına aşağıda gösterildiği şekilde alt hesaplar açmakta fayda vardır. 101 Alınan Çekler Hesabı 101.01 Cüzdandaki Çekler 101.02 Tahsildeki Çekler 101.03 Teminattaki Çekler

ÖRNEK (i) İşletme 10.05.20X1 tarihinde 20.000 TL değerinde ticari mal satmış; karşılığında 15.000 TL’lik çek ve 5.000 TL nakit almıştır.

ÖRNEK (ii) İşletmenin alacaklı olduğu Ahmet Yılmaz, 10.000 TL borcuna karşılık 12.05.20X1 tarihinde işletme lehine aynı tutarda çek keşide etmiştir (düzenlemiştir).

ÖRNEK (iii) İşletme 15.05.20X1 tarihinde, Ahmet Yılmaz’dan almış olduğu çeki, Garanti Bankası İstanbul Ataşehir şubesine tahsil edilmesi amacıyla ciro etmiştir.

ÖRNEK (iv) 16.05.20X1 tarihinde Garanti Bankası İstanbul Ataşehir şubesi çekin tahsil edildiğini, 50TL komisyon gideri kesildikten sonra kalanının işletmenin banka hesabına yatırıldığını bildirmiştir.

ÖRNEK (v) İşletme, 16.05.20X1 tarihinde 15.000 TL değerinde mal satın almış; karşılığında elinde bulunan 15.000 TL değerindeki çeki satıcıya ciro etmiştir.

YABANCI PARA CİNSİNDEN ÇEKLER Parayla ölçülme kavramı gereği işlem hangi para biriminden yapılırsa yapılsın muhasebe kayıtlarına SADECE Türk Lirası cinsinden kaydedilmektedir. Yabancı para cinsinden çek alındığında, işlemin gerçekleştiği günkü kur üzerinden Türk Lirası’na çevrilerek hesaba kaydedilmektedir. Yabancı para cinsinden çek tahsil veya ciro edildiğinde ise Alınan Çekler Hesabı’na alacak kaydı yapılırken mutlaka alış kuru üzerinden TL’ye çevrilerek kayıt yapılmaktadır. Yabancı paralı çeklerin alış ve tahsili arasındaki kur farkları kar ya da zarar olarak muhasebeleştirilmektedir.

TL TL

YABANCI PARALI İŞLEMLER (i) İşletme, 17.05.20X1 tarihinde 10.000 $’lık satış yapmış ve karşılığında aynı tutarda çek almıştır. Satışın yapıldığı gün 1 $ = 2,50 TL’dir.

YABANCI PARALI İŞLEMLER (i) İşletme, 17.05.20X1 tarihinde 10.000 $’lık satış yapmış ve karşılığında aynı tutarda çek almıştır. Satışın yapıldığı gün 1 $ = 2,50 TL’dir.

YABANCI PARALI ÇEKLERDE KAR ZARAR HESAPLAMA (ii) – a) İşletme 20.05.20X1 tarihinde, 10.000 $’lık çeki tahsil etmiştir. Kur 1 $ = 2,70 TL. Tahsil Kuru > Alış Kuru = Kambiyo Karı Tahsil Kuru < Alış Kuru = Kambiyo Zararı Tahsil Bedeli = 10.000$ X 2,70 = 27.000 TL Alış Bedeli = 10.000$ X 2,50 = 25.000 TL Kur Farkı = 27.000TL – 25.000TL = 2.000TL KAR

YABANCI PARALI ÇEKLERDE KAR ZARAR HESAPLAMA (ii) – b) Yukarıdaki örnekte 10.000$’lık çek tahsil edilirken kur 1 $ = 2,00 TL olsaydı; Tahsil Kuru > Alış Kuru = Kambiyo Karı Tahsil Kuru < Alış Kuru = Kambiyo Zararı Tahsil Bedeli = 10.000$ X 2,00 = 20.000 TL Alış Bedeli = 10.000$ X 2,50 = 25.000 TL Kur Farkı = 20.000TL – 25.000TL = 5.000TL ZARAR

102 BANKALAR HS. İşletmece yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri finans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini kapsar. İşletmenin bankadan çekmiş olduğu kredi ile karıştırılmamalıdır. Bankadan çekilen kredi bir borçtur ve bir kaynak hesabında izlenmektedir. TL TL

Farklı bankalardaki paraları izlemek için ana hesaba bağlı alt hesaplar açılabilir. 102 BANKALAR HESABI 102.0 Yurtiçi Bankalar 102.01. Akbank 102.011 Vadesiz TL Mevduat 102.012 Vadeli TL Mevduat 102.013 Vadesiz Döviz Tevdiat (Euro) 102.014 Vadeli Döviz Tevdiat (Euro) 102.02. Vakıfbank 102.03. İş Bankası 102.1 Yabancı Bankalar 102.10 HSBC

ÖRNEK (i) İşletme 20.05.20X1 tarihinde Akbank’ta vadesiz hesap açmış ve kasasından hesaba 50.000 TL yatırmıştır.

ÖRNEK (ii) İşletme 22.05.20X1 tarihinde Akbank’taki hesabından 4.000 TL’yi İş Bankasında açmış olduğu 2 ay vadeli hesaba transfer etmiştir.

ÖRNEK (iii) 23.05.20X1 tarihinde Ahmet Korkmaz, işletmeye olan 40.000 TL’lik senetsiz borcuna karşılık işletmenin Akbank’taki vadesiz hesabına aynı miktarda EFT gerçekleştirmiştir.

ÖRNEK (iv) İşletmenin İş Bankası’nda açmış olduğu vadeli hesabın vadesi 22.07.20X1 tarihinde dolmuş ve hesaba 150 TL faiz işlemiştir.

ÖRNEK (v) İşletme 22.07.20X1 tarihinde 15.000 TL değerinde ticari mal satın almıştır. Ödemenin 5.000 TL’lik kısmı için çek ciro etmiş, kalan 10.000 TL’lik kısmı için ise Akbank hesabından havale yapmıştır.

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) İşletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri ile yapacağı ödemeler bu hesapta izlenir. Bu hesap, aktif düzenleyici hesap olup bankalar hesabını düzenlemektedir.

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) Kişilere çek ve ödeme emri verildiğinde hesaba alacak; çek ve ödeme emirlerinin bankadan tahsil edildiği anlaşıldığında bu hesaba borç, bankalar hesabına alacak kaydedilir.

ÖRNEK (i) İşletme 30.07.20X1 tarihinde satın almış olduğu 10.000 TL değerinde ticari mala karşılık 2.000 TL nakit ödemiş; 5.000 TL değerinde çek ciro etmiş ve geriye kalan 3.000 TL için çek keşide etmiştir.

ÖRNEK (ii) 04.08.20X1 tarihinde işletmenin keşide ettiği çekin işletmenin banka hesabından tahsil edildiği bilgisi alınan dekonttan öğrenilmiştir.