Sağlık Bilimleri Fakültesi BULAŞICI HASTALIKLAR EPİDEMİYOLOJİSİ TERİMLER-MİKROORGANİZMALAR BULAŞICI HASTALIKLARLA MÜCADELE (14) SKY 204. Epidemiyoloji Dersi Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2016-2017 Bahar Dönemi

TERİM VE TANIMLAR Enfeksiyon (Bulaşma=İntan): Hastalık yapıcı özellikte bir mikrobun vücuda girip yerleşmesi, ancak hastalık yapmaması, Enfeksiyon hastalığı: Hastalık yapıcı bir mikrobun vücuda girerek, kendileri ya da toksinleri ile oluşturdukları, özgün belirtileri ile tanımlanan hastalıklar, Enfestasyon: Parazitlerin vücuda girmesi ya da yerleşmesi, Patojen: Hastalık oluşturma yeteneği olan mikroplar(Verem, tifo, kızamık vb.), Saprofit: Hastalık yapmayan mikroorganizmalar(Yoğurt, ekmek mayası mikropları vb.). Doğada patojenler, saprofitlere kıyasla daha azdır. Organotropizm: Bir mikrobun vücuda girince hep aynı organda hastalık yapması eğilimi, doku ve organ seçme yeteneği(HSV 1’in dudakta, HSV 2’nin cinsel organlarda uçuk oluşturması), Virulans: Patojen etkenin hastalık yapma derecesi, patojen etkenin şiddetli ya da hafif hastalık yapması(Nezle virüsü hafif, grip virüsü ağır), Portör: Başkasından almış olduğu etkeni vücudunda kısa ya da uzun bir süre hastalanmadan taşıyan ve sağlamlara bulaştıran kişiler, Basilifer: Enfeksiyona uğrayan kişi iyileştiği ve kendisinde hastalık belirtisi kalmadığı halde, etkenin herhangi bir organda bulunması, zaman zaman dışarı atılması(Tifo basili-safra kesesi), Flüge damlacıkları: Hastalık etkeni içeren tükrük ve burun salgılarının küçük damlacıkları, öksürük, aksırık damlacıkları, solunum yolu enfeksiyonlarının bulaşmasında çok önemli, Portantre: Enfeksiyon etkeninin vücuda girdiği yer,

TERİM VE TANIMLAR Salgın Türleri: Direkt (doğrudan/aracısız) bulaşma: Kaynaktan çıkan enfeksiyon etkeninin aracısız doğrudan insana bulaşması, İndirekt(dolaylı/aracıyla) bulaşma: Kaynaktan çıkan enfeksiyon etkeninin, canlı(sivrisinek, kene vb.) ya da cansız (toprak, su, eşya vb.) bir aracı ile bulaşması, Kontakt enfeksiyon: Enfeksiyon kaynağından çıkan etkenin temas ile deri ve mukozadan bulaşması(Şarbon, frengi vb.), Homojen enfeksiyon: Enfeksiyonu veren de, alan da insan ise bu, homojen enfeksiyondur. İnsandan insana bulaşan hastalık(Kızamık, kabakulak, kolera vb.), Heterojen enfeksiyon(Zoonozlar): Hayvandan insana bulaşan enfeksiyonlar (Kuduz, şarbon, buruselloz vb.), Zoonoz: Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar(Kuduz, bruselloz vb.), Teratojen enfeksiyon: Anne karnında bebekte hastalık yapan enfeksiyonlar (TORCHS=Toksoplazmozis, kızamıkcık, sitomegalovirüs, herpes, frengi), Salgın Türleri: Sporadi: Bir enfeksiyon hastalığının değişik bölgelerde tek tük olgular halinde görülmesi(Kuduz), Endemi: Bir infeksiyon hastalığının belirli bir ülke ya da bölgede iklim ve coğrafi koşullara bağlı olarak devamlı görülmesi (Sıtma,Şark çıbanı), Epidemi: Sporadik ya da endemik olarak bulunan bir hastalığın, uygun koşullarda hızla yayılarak salgın biçimine dönüşmesi (Bağırsak hastalığı,Grip,Tifo), Pandemi: Bir infeksiyon hastalığının hızla yayılarak ülke ya da kıtalar arasında salgın yapması (Kuş gribi,SARS, HIV/AIDS, Ebola, MERS, Zika).

ENFEKSİYON ETKENLERİ 1.Virüsler (Kızamık, kızamıkcık, HIV, çocuk felci, kabakulak, kuduz vb.) 2.Riketsiyalar (Tifüs), 3.Klamidyalar (Trahom, cinsel organ iltihabı, papağan hastalığı vb.), 4.Mikoplazmalar (Primer atipik zatürre, cinsel organ iltihabı), 5.Bakteriler; Koklar/Küre biçiminde (Zatürre, sinüzit, bel soğukluğu), Basiller/Çubuk biçiminde (Verem, cüzzam, tifo, tetanoz vb), Vibrion/Virgül biçiminde (Kolera), Sipiroketler/Burgu biçiminde (Frengi), 6.Mantarlar(Fungus) 7.Parazitler; Protozoerler/Tek hücreliler (Amip, sıtma etkeni, trikomonas vajinalis vb.), Metezoerler/Helmentler/Bağırsak kurtları (Solucan, kıl kurdu, tenya vb.), Artropodlar/Eklem bacaklılar/Vektörler (Uyuz, bit, kene, sivri sinek vb.),

MİKROORGANİZMALARIN BESLENMESİ VE ÜREMESİ İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR Su ve Nem; Isı; Karbon, Azot; Bazı mikroplar atmosfer azotunu, bazıları nitrat, nitrit ve amino asitlerdeki azotu kullanır, Mineraller; Yapı maddelerinin sentezi ve enzim aktiviteleri için gerekir(Kükürt, fosfor, kalsiyum, magnezyum, klor, demir, potasyum, bakır, çinko vb.), Gelişme faktörleri ve vitaminler; pantotenik asit, biyotin, nikotinik asit, folik asit, riboflavin, yağ asitleri vb., bunların bazılarını kendileri sentezler, bazılarını dış ortamdan alırlar, Ph; Genellikle 6-8 arası uygun olup, bazıları asidik, bazıları bazik ortamlarda daha iyi ürerler, Oksijen ve Karbondioksit; Bazı bakteriler O2’ye, bazıları CO2’ye gereksinim duyar, Buna göre; Aerop Bakteriler; Üreyebilmeleri için oksijene gereksinimleri vardır, Mikroaerofiller; Üreyebilmeleri için az miktarda O2’ye ihtiyaç duyarlar, Fakültatif Anaerop Bakteriler; Hem oksijenli, hem de oksijensiz ortamda üreyebilirler, Anaerop Bakteriler; Oksijensiz ortamda üreyenler(Tetanoz basili, botilismus), Mikroorganizmaların Üreme Evresi: Bölünerek çoğalırlar, Başlangıç Evresi; Çoğalma için mikropların hazırlık yaptığı dönem, hacımca büyüme, Logaritmik Üreme Evresi; Her 20 dakikada mikropların sayısı 2 katına çıkar, Durma Evresi; Koşullar gereği üreyen bakteri sayısı ile ölen bakteri sayısının birbirine eşit olduğu dönem, Ölüm Evresi; Koşullar gereği ortamdaki ölen mikroplar giderek artar ve hiç canlı bakteri kalmaz,

BAKTERİLERİN ÖZELLİKLERİ Bakterilerin Yapısı: Bakteriler, hücrelerden küçük, virüslerden büyük canlılar, insan hücresinden daha basit yapıdadır, 1. Çekirdek(Nukleus); 1 çift iplikli, yumaksı, DNA molekülüne sahip, 2. Sitoplazma; çok yüksek(5-20 atmosfer) osmotik basınca sahip, dayanıklı, 3. Hücre Zarfı; Hücre zarı ve hücre duvarından oluşur, Hücre Zarı(Stoplazmik Zar); Zayıf yapılı, Hücre Duvarı; Son derece dayanıklı olup, bakterinin bütünlüğünü korur, bakteriye şeklini verir, hücre duvarının bütünlüğü bozulursa, bakteri ölür, dezenfektan ve antiseptiklerin çoğu buraya etkili, 4. Kapsül; Bazı bakterilerde bulunur, bakteriyi fagositeye ve dış ortama karşı korur, iyi bir antijenik özelliğe sahip(aşı geliştirmede önemli), 5. Kirpikler(Siliya/Flagel); Bazı bakterilerde bulunur, hareket organelidir, tek ya da çok olabilir, 6. Fimbria(Pilus); Bakterinin hareketi ile ilgili olmayıp, hücre üzerine tutunmayı ve genetik madde aktarımından sorumlu, 7. Spor; Bakterinin canlı ancak uykudaki hali olup, ortam koşulları bozulduğunda spor haline geçer, koşullar uygun olduğunda spordan normal bakteri haline dönüşür, spor bakterinin herhangi bir yerinde bulunabilir(Tetanoz vb.),

BAKTERİLERİN YAPISI

VİRÜSLERİN ÖZELLİKLERİ Bakterilerden çok daha büyük, üremesi ve yaşaması için bir canlıya(hücre/bakteri) gereksinim duyan hastalık etkeni, 1 hücre 100 000 nm(nanometre=metrenin milyarda biri), 1 bakteri 1500 nm, 1virüs 10-400 nm, Baş(DNA, RNA), boyun ve kuyruk kısmı bulunur, Hem canlı hem cansız özelliğe sahip, üreyebilmesi canlı, içine yerleşip üreyebileceği hücre bulamazsa, kristal yapıya dönüşmesi cansız olduğunu düşündürür, canlı bir yapı bulana dek doğada serbest olarak dolaşır, Normal hücrede bulunan büyüme ve üreme ile ilgili organelleri yok, Bir hücre/bakteri bulduklarında kuyruk kısmını hücre zarı ya da duvarına temas ettirir ve bir tür enzim enjekte eder, bu enzim duvarı asit gibi deler, buradan RNA’sını içeriye gönderir, Virüsün RNA’sı bakterinin DNA’sına yerleşir, bakteri ürerken farkında olmadan virüsün RNA’sını da üretir, Virüsün RNA’sı kendi başına üreyemediğinden, hücre/bakteriyi üreme aracı olarak kullanır, Hücre içinde kendilerine özgü RNA, DNA içine girerek yerini alan virüs, hücre metabolizmasını etkiler, hasar oluşturur, hücre ölürse kendine kılıf oluşturarak canlılığını sürdürür, Bazı vürüsler(kuduz) üreyebilmesi için yalnızca bazı hücre türüne ihtiyaç duyar, başka hücrede üreyemez.

VİRÜSLERİN YAPISI

VİRÜSLER VE HASTALIKLAR Basit mikroskopta görülemeyen, Canlı besiyerlerinde üretilebilen, Bakteri geçirmeyen filtrelerden süzülebilen, geçen etkenler, Türleri; -DNA (deoksiribonükleik asit) virüsleri, -RNA (ribonükleik asit) virüsleri, Virüslerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar: Kızamık, Kızamıkcık, Çocuk felci(Poliomyelit), Kuduz, Suçiçeği, HIV/AIDS, Herpes simpleks (uçuk), Soğuk algınlığı-Nezle, İnfluenza-Grip, Kabakulak, Viral hepatitler (A, B, C, D, E), Ebola, SARS, Zika,

RİKETSİYALAR VE HASTALIKLAR Büyüklük ve özellikler açısından virüslerle bakteriler arasında yer alırlar. Özel boyama yöntemi ve basit mikroskopla görülebilir. Riketsiyaların Neden Olduğu Kimi Hastalıklar Tifüs hastalığı,

KLAMİDYALAR VE HASTALIKLAR Virüs ve riketsiyalardan daha büyük, Kimi bilim adamları büyük virüslerden olduğunu ileri sürer, Antibiyotiklerden etkilendikleri için kimileri bakterilere yakın bulur, Klamidyaların Neden Olduğu Kimi Hastalıklar; Trahom(Göz enfeksiyonu), Lenfogranüloma venerum, Psittakozis(Papağan hastalığı),

MİKOPLAZMALAR VE HASTALIKLAR Virüslerle bakteriler arasında bir geçiş grubu, Bakteri özellikli,ancak virus büyüklüğündedirler, Basit mikroskopla görülmezler, Mikoplasmaların Neden Olduğu kimi Hastalıklar Primer atipik pnomoni, Reiter sendromu (konjonktivit, üretrit, artrit üçlü bulgusu), Üro-genital sistem hastalıkları,

BAKTERİLER(KOKLAR) VE HASTALIKLAR Basit mikroskopla görülebilen bakteriler, Mikroskopta küre biçiminde yuvarlak görünürler. Kokların Neden Olduğu Kimi Hastalıklar Streptekoklar;Mikroskopta zincir biçiminde görünür. -Kızıl, -Erizipel(Yılancık), -Anjin (Tonsilitis=Bademcik iltihabı), -İmpetigo, -Pnomoni (Pnomokok) vb., Stafilakoklar;Mikroskopta üzüm salkımına benzer, -Üretrit(İdrar yolu enfeksiyonu), -Sinizüt vb., Diplokoklar;Mikroskopta kahve çekirdeği biçiminde 2’şerli görünür. - Menengokok (menengokoksik menerjit), -Gonokok (Bel soğukluğu,konjonktivit,septik artrit, endokordit),

BAKTERİLER(BASİLLER) VE HASTALIKLAR Basiller; Mikroskopta çomak biçiminde görünürler. Basillerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar; Tifo, Brusellozis(Mal hastalığı), Dizanteri, Tetanoz(Kazıklı humma). Şarbon, Veba, Boğmaca, Cüzzam (Lepra), Tüberküloz-TB(Verem),

BAKTERİLER(VİBRİYONLAR) VE HASTALIKLAR BAKTERİLER(SPİROKETLER) VE HASTALIKLAR Bakteriler(Vibriyonlar) ve Hastalıklar: Mikroskop altında virgül biçiminde görülen çomakcıklar. Neden Olduğu Hastalıklar; -Kolera hastalığı; .Klasik kolera, .El-Tor kolera, Bakteriler(Sipiroketler) ve Hastalıklar: Sifiliz (Frengi),

MANTARLAR(FUNGUSLAR) VE HASTALIKLAR İlkel, bitkisel özellikte infeksiyon etkenleridir. Mantarların Neden Olduğu Kimi Hastalıklar; Pamukcuk(Kandidiasis/Moniliasis), Saçlı deri mantarı/Kellik(Tinea capitis), Gövde matarı(Tinea versikolor), Sakal bıyık mantarı(Tinea barbae), Vücut mantarı(Tinea korporis), Kasıklar/Cinsel bölge mantarı(Tinea inguinalis), El/Ayak mantarı(Tinea pedis ve manus), Tırnak mantarı(Tinea unguium),

PARAZİTLER(PROTOZOERLER) VE HASTALIKLAR Tek hücreli ilkel hayvansal mikroorganizmalardır. Protozoerlerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar; Sıtma (Malaria), Toksoplazmozis, Şark çıbanı (Deri layşmaniyozu), Amipli dizanteri, Trikomoniyazis, Giardiazis, Pnomosistoz (Pneumocystis carini pnomonisi),

PARAZİTLER(METAZOER-HELMENTLER) VE HASTALIKLAR Çıplak gözle görülebilen kurtlardır. Metazoerlerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar; Askariyazis(Ascaris lumbracoides-Bağırsak solucanı), Oksiyurasis(Bağırsak kıl kurdu), Teniasis(Tenya), Ankilostomyazis(Duodonale, Americanus-Kancalı kurt), Kist hidatik(Köpek tenyası), Strongiloıdyazis (Strongiloides stercorales)

PARAZİTLER (ARTROPODLAR) Kan emen, uçan, kaçan eklem bacaklılar(Vektörler), Bazı Artropodlar; Pediküloz(Bitlenme), Skabies(Uyuz), Pire, Kene, Sivrisinek(Anofel), Aedes aegypti sivrisineği, Tatarcık sineği, Karasinek,

BULAŞICI HASTALIKLARLA MÜCADELE İLKELERİ (Bulaşıcı Hastalık Çıkmadan Önceden Alınacak Önlemler) 1.Toplumun Bireylerine Yönelik Olanlar; Bağışıklama, Bireysel temizlik, hijyen, el yıkama, Sağlıklı ve doğru beslenme, Uygun konut ve hijyeni, Toplumda bilinmeyen vakaların belirlenmesi, tedavisi (Kitle taraması, taşıyıcı aranması, hasta hayvanların bulunması, gerekirse imhası), Kültürel ve ekonomik gelişime katkı, Sağlık eğitimi, 2.Çevreye Yönelik Hizmetler(Çevrenin Olumlu Hale Getirilmesi); Arıtılmış ve dezenfekte edilmiş temiz içme ve kullanma suyu sağlanması, Katı ve sıvı atıkların(lağım, çöp ve gübrelik vb.) uygun toplanması ve zararsızlaştırılması, Gıda kontrolü ve uygun olmayanların imhası(Besin sanitasyonu), Gayrisıhhi müesseselerin kontrolü ve iyileştirilmesi, Vektörlerle(karasinek, sivrisinek, kene vb.) mücadele, Okullar, lokanta, kafeler, yurtlar, oteller ve diğer toplu yaşam alanlarının kontrol ve iyileştirilmesi, Genelevlerin ve seks işçilerinin sağlıklı hale getirilmesi, Mezarlıklar ve ölü defin işlemlerinin sağlıklı olması,

ENFEKSİYON ZİNCİRİ(BULAŞMA ZİNCİRİ)

ENFEKSİYON ZİNCİRİNİ OLUŞTURAN ÖĞELER VE BULAŞMA YOLLARI Enfeksiyon kaynağı, Sağlam kişi, Bulaşma yolu, Doğrudan (direkt) bulaşma; enfeksiyon etkeninin araçsız ve doğrudan, kaynaktan sağlam kişiye bulaşması, Dolaylı (indirekt) bulaşma; enfeksiyon etkeninin, kaynaktan insana bir araç ya da aracıyla geçmesi, Enfeksiyon hastalıklarının bulaşma yoluna göre sınıflandırılması, mücadeleyi kolaylaştırır, Su ve besinlerle bulaşma, Hava yoluyla bulaşma, Temas yoluyla bulaşma (dolaylı-dolaysız), Cinsel yolla bulaşma, Vektörlerle bulaşma, Havyanlardan insanlara bulaşma(Zoonotikler),

Enfeksiyon Kaynağına Yönelik Önlemler; BULAŞICI HASTALIKLARLA MÜCADELEDE HASTALIK ÇIKTIKTAN SONRA ALINACAK ÖNLEMLER (Tüm Bulaşıcı Hastalıklar İçin) Enfeksiyon Kaynağına Yönelik Önlemler; Bildirim (ihbar), Kaynağın(filyasyon) ve temaslıların bulunması, Kesin tanı ve tedavi, Ayırım(tecrit) Dezenfeksiyon, Taşıyıcı (portör) aranması, Hasta hayvanlar(tedavi-imha) Sağlık eğitimi, Sağlam Kişiye Yönelik Önlemler; Bağışıklama (Aşılama), Kemoprofilaksi(İlaçla koruma) ve seroprofilaksi(serumla koruma),

BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 57-64 Maddeleri Bildirimi Gerekli Hastalıklardan Sözeder. Bildirim, tüm sağlık birimlerinden Sağlık Bakanlığı’na yapılır, Bildirim Formları, form 014, form 016, form 017, Uluslar Arası Bildirimi Zorunlu Hastalıklar(en hızlı iletişim araçları ile); 1.Kolera, 2.Veba, 3.Çiçek, 4.Hummai Racia, 5.Sarı Humma, 6.Tifüs, 7.İnfluenza, A Grubu Hastalık; Ülke genelindeki resmi ve özel bütün sağlık kuruluşlarından ve özel hekimlerce yapılacaklar(23 Hastalık), B Grubu Hastalık; Ülke genelindeki resmi ve özel bütün sağlık kuruluşlarından ve özel hekimlerce tesbit edildiği anda rutin bildirim sürecini beklemeden en acil şekilde ihbarı zorunlu olanlar(4 Hastalık), C Grubu Hastalık; Ülke genelindeki bütün sağlık kuruluşlarından değil, sadece seçilmiş olan merkezlerden bildirimi yapılacak olanlar(15 Hastalık), D Grubu Hastalıklar; Ülke genelindeki tüm kamu kurum ve kuruluşlarına ait laboratuvarlardan bildirimi yapılacak olanlar(9 Hastalık),

BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR GRUPLAMASI B Grubu Hastalıklar(4 Hastalık): Çiçek, Epidemik tifüs, Sarı humma, Veba, A Grubu Hastalıklar(23 Hastalık): HIV/AIDS, Akut kanlı ishal, Boğmaca, Bruselloz, Difteri , Gonore, Kabakulak, Kızamık, Kızamıkcık, Kolera, Kuduz ve riskli temas, Meningokokkal hastalık, Neonatal tetanoz, Tetanoz Poliyomiyelit, Sıtma, Sifiliz, Şarbon, Şark çıbanı, Tifo, Tüberküloz, Viral hepatitler,

BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR GRUPLAMASI C Grubu Hastalıklar(15 Hastalık): Akut hemorajik ateş sendromu, Cretzfeldt Jakop hastalığı, Ekinekokkoz(Kist hidatik), Hemafilus influenza tip B menenjiti, İnfluenza(Grip), Kala-azar, Konjenital rubella(kızamıkcık), Lejyoner hastalığı, Lepre, Leptospiroz, SSPE, Şistozomiyaz, Toksoplazmoz, Trahom, Tularemi, D Grubu Hastalıklar(9 Hastalık): Campylobacter jejuni, Cryptosporidium, Giardia intestinalis, Listeria monocytogenes, Salmonella türleri, Clamydia trachomatis, Enterohemorrhagic E.coli(ehec) Entamoeba histolytica, Shigella, Salmonella,

FİLYASYON Hastalık kaynağının ve bulaşma yulunun bulunması için yapılan retrospektif(geriye dönük) çalışmalar, Her hastalık grubunda başarılı olduğu söylenemez, başarısı bulaşma yoluyla yakın ilişkilidir. Vektörler, hava yoluyla bulaşanlar ve zoonozlarda kaynağa ulaşmak oldukça güç olmasına karşın, olabildiğince yapılması yararlıdır, Güvenilir bir öykü (anemnez) alınmalı, hastalığın kuluçka dönemi önemli, Hastalığın olası bulaşma yolu göz önünde bulundurulmalı, Numune alıp, laboratuvarda tahlil edilmeli,sonuçları değerlendirmeli, Rapor hazırlanmalı, önerilerde bulunmalı, Filyasyon, suçlu arar gibi yapılmamalı, insan haklarına ve saygıya özen gösterilmeli, güler yüz ve sempatik yaklaşımla çevrenin katkı ve katılım sağlanmalı, Belirlenen enfeksiyon kaynağı insan ise(Verem, menenjit vb.) tedavi edilmeli, portör konumu incelenmeli, hayvan olanaklıysa tedavi edilmeli, olanaklı değilse imha edilmeli,

DEĞERLENDİRME SORULARI “Enfeksiyon” ve “enfeksiyon hastalığı” kavramlarını açıklayarak, arasındaki farkı belirtiniz. Enfeksiyon zincirini şekil çizerek kısaca açıklayınız. Enfeksiyon hastalıklarında salgın türleri nelerdir? Açıklayınız ve birer örnek hastalık yazınız. Etkeni klamidya türü bir mikrop olan ve tedavi edilmemiş olması halinde körlüğe yol açan bir göz hastalığının adını yazınız. Bulaşıcı hastalıklarla mücadelede, hastalık çıkmadan önce çevreye yönelik alınacak önlemleri belirtiniz. Bulaşıcı hastalık çıktıktan sonra enfeksiyon kaynağına yönelik alınacak genel önlemler nelerdir? Yazınız. Bulaşıcı hastalıklardan korunmak için sağlam kişiye yönelik genel önlemler nelerdir? Yazınız. Filyasyonun tanımını yapınız.

KAYNAKLAR Onul, B., (1980). “İnfeksiyon Hastalıkları”. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını. Sayı 391. Altıncı Basım. Çetin, E,T., (1976).”İnfeksiyon Hastalıkları,” İstanbul: İstanbul Tıp Fakültesi Klinik Ders Kitapları. Cilt 10, Sermet Matbaası. Küçükaltun, M., (1997). “Bulaşıcı Hastalıklar ve Epidemiyoloji Ders Kitabı”, Ankara: Som-Gür Yayıncılık. Aksakoğlu, G., (1983). “Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş İlkeleri”, Ankara: Hacettepe Üniversitesi- Dünya Sağlık Örgütü Hizmet Araştırma Ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını no;3. Akın, L., Bertan M.,(1997). “Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü”. Halk Sağlığı Temel bilgiler (Editör:Münevver Bertan, Çağatay Güler). Ankara: Güneş Kitabevi. Case Definitions for Surveillance of Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS)”. Erişim: www. Who. İnt/Crs/Sars/Casedefinition/en/.24.09.2003. Gültan, K., (1978). “Bulaşıcı Hastalıklar Ders Notları”, (Yayımlanmamış), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı. Güler, Ç., Akın, L(Ed.)., (2006). “Halk Sağlığı Temel Bilgiler”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Önder, Ö. R., (2004). “Halk Sağlığı”.KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi. Önder, Ö. R., (2004). “Bulaşıcı Hastalıklar(İnfeksiyon Hastalıkları)”. KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi. Dirican, R., (1990). “Toplum Hekimliği (Halk Sağlığı) Dersleri”. Ankara: Hatiboğlu Yayınları. No: 57. Fişek, N., H., (1983). “Halk Sağlığına Giriş”. H.Ü. DSÖ Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını No: 2. Ankara: Çağ Matbaası. Eren, M., Öztek, Z., (1997). “Halk Sağlığının Gelişmesi” Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Editör: Münevver Bertan, Çağatay Güler). Ankara: Güneş Kitabevi. Akdur,R., Piyal,B.,Çlışkan,D.,Ocaktan,E.,(2011). Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92. Çalışkan, D., (2011). “Bulaşıcı hastalıklar”, Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92. Bilgehan, H., (1989). “Temel Mikrobiyoloji ve Bağışıklık Bilimi”. İzmir:Barış Yayınları, Fakülteler Kitabevi. http://www.google.com 21.08.2012. http://www.saglik.tr 21.08.2012. http://www.sağlık.net 21.08.2012. http://www.anadolu.edu.tr 02.09.2012, http://www.virus.nedir.com 02.09.2012.

TEŞEKKÜRLER