SEFA AYDAN/ /REKREASYON Y.

Motor Ö ğ renme Teorileri Motor ö ğ renme teorileri başlıca dört grupta incelenir: I - Basamak teorisi: Bu teoriye göre, becerilerin ö ğ renimi, başlangıçtan ustaca uygulamaya kadar metodik bir düzenleme sürecini gerektirir. II- Kibernetik teori: Bu teoriye göre ö ğ renme, bizzat düzenlenen ya da antrenörün yardımıyla desteklenen bir döngü içinde gerçekleşir. İ nput ile output arasında hareketlerin planlanması ve bilişsel işlem söz konusudur. III- Eylem teorisi: Hareketin yapımı, eylem olarak kavranır, hedefe yöneliktir ve bilinçli olarak düzenlenir. Bir hareketin amacı ve anlamı, motorsal özelliklerin kavranmış olması koşuluyla psikolojik ve bilişsel faktörlere ba ğ lıdır. IV- Çeşitli sistemlerin etkisi: Bu teoriye göre, hareket yapımının gerçekleşmesi için kondüsyonel yeteneklerin yanı sıra, algılama, bellek, bilişsel süreçler de gereklidir.

Çeşitli spor dallarına göre de ğ işiklik arz eden motor ö ğ renme süreci, 3 evrede gerçekleşir: 1-Kaba koordinasyon evresi 2- İ nce koordinasyon evresi 3- İ nce koordinasyonun pekiştirilmesi.

Basamak Teorisi  MEINEL/SCHABEL tarafından savunulan bu teori, en geçerli olan motor ö ğ renme teorisidir.  Bu yazarlara göre motor ö ğ renme: “ İ çeri ğ i motor performans olan davranış şekillerinin ve formlarının kavranması eylem ve becerilerin geliştirilmesi, uyum ve mükemmelli ğ ini kapsar.”

Kaba Koordinasyon Evresi  Bu evrede eksiklik ve hareketlerde güvensizlik söz konusudur.  Hareket deneyimi yeterli olmadı ğ ından kaba hatalar ortaya çıkar.  Bir spor disiplininde, başlangıçta hareketler başarılı bir şekilde uygulanamazlar.  Uygun bir metodik sıralama uygulanmalıdır.  Yeni bisiklete binmeyi ö ğ renen bir çocuk, aynı anda de ğ işik gerekleri yerine getiremez.  Dengede bozukluk vardır.  Sık sık aya ğ ını yere koyar. Yardım edilirse, aya ğ ı pedaldan kayabilir veya gidona hakim olamaz. Fren yaparken de zorluk çeker.

Yapımdaki eksiklikler  Kuvvet kullanımı aşırı oranda fazla veya az olabilir.  Hareketin kapsamı, gerekli kas gruplarıyla sınırlanamaz.  Harekette ekonomiklik yoktur.  Tempo aşırı derecede fazla veya çok az olabilir. (yüzmede)  Hareketin dinami ğ i ölçüsüzdür.  Hareketin tamlı ğ ı azdır.  (Yüzme, kipe, kayak, şut ö ğ renirken bu hatalara çok rastlanır.)

Tasarlamadaki eksiklikler  Hareket tasla ğ ı kesin de ğ ildir, kısmen yanlıştır.  Antizipasyon (öncelleme) yeterli de ğ ildir.  Bilgiler eksik olarak elde edilir.  Fazla detay nedeniyle bilinçsel katılım aşarı yük altındadır.  Çok yönlü gereklerin hemen ve do ğ ru de ğ erlendirilmeleri mümkün de ğ ildir.  Hareketle ilgili bilgilerin anlaşılır olmaları için tam olarak verilmeleri gerekir.

Temel eksiklikler  Hareketle ilgili bilişsel bilgilerde ve hareketlerin kesin olarak tasarlanmasında eksiklikler söz konusudur, bu nedenle de en önemli bölümler uygulanamaz.  Hareketin ritmi ancak kısmen kavrandı ğ ı için zamanlama (timing) tam olarak yapılamaz.  Kinestetik düzeltmeler, yetersizdir. Öncelikle hareket hissinin gelişmesi gerekir. Geri ba ğ lamalar (düzeltmeler) henüz anlaşılamadı ğ ından hemen uygulanamazlar

İ nce koordinasyon evresi: Tasarı:  Hareketin tasarlanması gittikçe düzelir ve detaylıdır:  Bizzat düzeltme yetene ğ i artar ve dışardan düzeltmeler dahaiyi kavranır.  Özelikle kinestetik ve optik bilgilerin alınması ve düzenleme daha iyi yapılır.  Bilinçli davranış daha kapsamlı ve detaya yöneliktir.  Hareket tasarımı hedefe yöneliktir.

Uygulama:  Hareket evreleri birbirine akıcı bir şekilde ba ğ lanabilir.  Timing ve ritim daha iyi yapılabilir.  Daha az kuvvet kullanımı ile daha iyi bir uygulama gerçekleşebilir.  Hareketler tesadüfen de ğ il, sa ğ lam ve tam olarak uygulanabilir ve birbirine ba ğ lanabilir.

Sonuçta:  Hareketlerin ince formdaki düzenlenmesi söz konusu olup, hareket akışında kontrol vardır.  Genel koordinasyon nedeniyle amaçlanan hareket biçimi elde edilebilir.  Hareketler detaylarıyla kavranır.  Hareketler güvenli ve ekonomik bir şekilde uygulanabilir

 İ nce koordinasyon evresinde sürekli ve anlayarak alıştırma ön plana çıkar.  Tüm antrenman dönemini kapsamak zorundadır. Hareket bölümlerinin, hareket bütününün, ba ğ lantıların, varyasyonların çalışılması gerekir. (Eskrim, oyun davranışları pozisyonlar, cimnastik serileri vs..) Yarışmalarda elde edilen sonuçlar başarıyı yansıtabilir.  İ deal hareket örneklerinin uygulanması, kişisel kondisyonel ve koordinatif yetilerin uygun düzeye getirilmesi yerinde olur.

 Her iki evrede de hareket tasarımının do ğ ru ve tam yapılabilmesi çok önemlidir.  Teori ve uygulama arasında bir ba ğ kurulmalıdır. Ne ulaşması gerekir.  Bu evre, müsabaka koşullarında, sporcunun, ortaya çıkabilecek bazı küçük hatalara ra ğ men büyük oranda konsantrasyon ve kendine güvenini sürdürebilmesi için oldukça önemli bir evredir.  Hareket yapımında, sporcu, kritik durumları aşabilmeyi, kendine güvenmeyi, motorsal uyum ile de ğ işim yetene ğ ini bu evrede sa ğ layabilir.

3. İ nce koordinasyonun pekiştirilmesi evresi  Bu evrede hareketin sa ğ lamlaştırılması söz konusudur.  Bunun zorlaştırılmış yarışma koşullarında uygulanması ön plana çıkar.  Dıştan ve içten gelen rahatsız edici etkilere karşın hareketlerin her koşulda yapılmasına yönelik çalışmalar uygulanmalıdır.  Kinestetik impulsların en ince formlarıyla kavranması sayesinde hareketler ayarlanabilir, yönlendirilebilir.

İ nce koordinasyonun pekiştirilmesinde, motorik, sensorik ve bilişsel olarak şu özellikler gelişir:  Üs düzeyde hareket tamlı ğ ı (prezisyon) ve mükemmelli ğ i.  Yarışmaya ve kötü koşullara ra ğ men başarılı olma.  Hareket akışı sırasında düzenleme ve düzeltmelerin yapılması.  Uygulamada en önemli detaylara dikkat.  Uygulamada en küçük sapmaların farkında olmak.  Bilgilerin çok çabuk elde edilmesi ve en önemlilerin seçilerek kavranması.  Mücadele ve takım sporlarında de ğ işen koşullara çabuk uyum sa ğ layabilme.

 Basamak teorisi, bazı spor bilimcilerince de ğ işik şekillerde ele alınabilmektedir.  Bazıları iki evrenin söz konusu oldu ğ unu, bunların yeni başlayanların ö ğ renmesi ve sa ğ lamlaştırma evreleri oldu ğ unu savunmaktadırlar.  MARTIN’e göre dört evre söz konusu olabilir. PÖHLMANN spiral formun etkili oldu ğ unu savunmaktadır.  (ROTH/BREHM/WILLIMCZIK 1983, PÖHLMANN 1986) ise basamak teorisinin yeteneklerin gelişimi teorisi oldu ğ unu, ö ğ renme ve ö ğ retme süreçlerini içerdi ğ ini belirtmektedirler.

Kibernetik Teori  Bu teoriye göre, hareket ö ğ renimi bizzat ayarlanabilen bir sistemi kapsar.  E ğ er bir hareket bol tekrarlanırsa, bir reafferenz gerçekleşir.  Hataların farına varma ve düzeltme süreçleri, ö ğ renme sürecine aittir.  Özellikle Schnabel’in hazırladı ğ ı şemaya göre ö ğ renmenin temel prosedürü, sporcunun input ile output arasındaki bilişsel düzenlemelerle bilgileri de ğ erlendirilmesi ve olan ile ideal de ğ er arasındaki karşılaştırmaları bizzat yapması ile gerçekleşir.

 Bu teoriye göre hareket üretilirken, afferenz sentezlerle hareketin akışı hakkında bir hareket tasarımı gerçekleşmelidir.  Bu, bilgiler ve iç güdülerle desteklenir.  Bu mental olayların harekete dönüştürülmesinde bellek ve seçici programlar önemli rol oynar.  Ba ğ lantılarda, kavranmış olan hareket programlarının birleştirilmesi, yeni hareketlerde ise bilinçli olarak hareketlerin uygulanması, koşullara ba ğ lıdır.  Onunla ideal de ğ er arasında karşılaştırma yapılırken, ortaya çıkan farklılıklar, yeni denemelerde ortadan kaldırılmaya çalışılır.  Bu düzeltme, spor dalına özgü olarak bol tekrarla gerçekleşebilir. Ör. Üst düzeydeki bir çekiç atan atlet, yılda 5000 deneme yapmaktadır.

Eylem Teorisi Bu teoriye göre hareketlerin gerçekleşmesi iki evreye bölünmüştür: 1-Antizipasyon evresi: Bu evrede hareketler tasarlanır 2-Realizasyon evresi: Tasarlanan hareket uygulanır

 Hareket eylemi olarak insan hareketi, zaman ve mekan içinde cereyan eden bir psiko-fizik ve fizyolojik bir olgu olmasına karşın, bu olgu salt biyomekanik-fizyolojik yada psikolojik açıdan yalın bir etki ve tepki süreci olarak incelenmemelidir.  İ nsan hareketi, her şeyden önce bir fonksiyona yöneliktir.  Onun bir amacı anlamı vardır.  Her bir hareket, ya da her hareketi oluşturan her evre, bu amacı gerçekleştirmeye yöneliktir.

 Bütünsel bir davranış süreci olarak amaca yönelik insan hareketleri, zihinsel (kognitif), duyum, devinimsel, sensomotorik, motivasyonel, sosyal ve kişilik özellikleri ile incelenmelidir.  Spor hareketinin bu yönde açıklanmasında eylem kuramı önem taşımaktadır.  Bu kuram spor hareketlerinin analizinde yeni bir yaklaşım yöntemi olarak ele almaktadır.  Kuleci 10 m.’den atlarken bir dizi hareket yapmak zorundadır.  Cesaret, konsantrasyon hareketi tam olarak sevk ve idare etmek durumundadır.

 Cimnastikte bir serinin oluşturulması, kuvvet, denge, beceri vs. gibi birçok yetinin ön plana çıkması gerekir.  Çeşitli sportif eylemlerde çeşitli işlemler ön plana çıkmaktadır.  Bu ö ğ elerin, amaca yönelikli ğ i beklenti durumu ile motorik ve psikolojik faktörlerle anlam kazanır.

 İ nsan eylemi, psiko-fizik bir etkinliktir. Karmaşık bir süreçtir.  Bu süreç birey ve çevresi ile etkileşimi ile olur.  Duyum-algılama-bellek düşünce gibi ö ğ elerin birlikte etkisi gerekir.  Bu ö ğ elere duygular ve heyecanlar eşlik ederler, sporsal eylemler gerçekleşir.

Spor Motorsal Eylem Düşünme Süreçleri Algılama SüreçleriHareket Süreçleri Duygu Süreçleri İ htiyaçlar de ğ erler Uyarıların kabulü İ çsel işlem Duysal işlem BilinçBilinç dışı İ nsan Eyleminin Ş emas ı

 Eylem kuramına göre, insan her durumda algılayan, duyan ve kendini hareket ettiren bir bütünlüktür. Bir insanın eylemi bir çok bölümlere ayrılır. Bu bölümler birbirlerine fonksiyonel olarak ba ğ lıdırlar. Bir eylem: Dürtü evresi - Oryantasyon evresi (yönlenme) - Karar evresi - Uygulama evresi ve Sonuç evresinden oluşur Eylemin amacı bu evrelerin birbirine ba ğ lantısını belirler

Çeşitli Sistemlerin Etkisi Teorisi  Bu teoriye göre (PÖHLMANN) Kompleks yeteneklerin, oryantasyonun düzenlenmesi, sistemler, ve uygulamanın düzenlenmesinden oluşur.  Yani hareketlerin algılanması, bilişsel işlemler, motorsal bellek, hatırlama ve performansa yönelik koordinasyon, hareket ö ğ renimini gerçekleştirir. Motor ö ğ renmenin düzeyi tüm sistemlerin uygunluk düzeyine ba ğ lıdır.  Özellikle entelektüel özellikler ö ğ renmede önemli rol oynarlar.

Ö ğ renme kuralları:  Önce hareketler sa ğ lam ve güvenli olarak ö ğ renilmeli hareketlerin hızı sonra arttırılmalıdır.  Alıştırmalar ve ödevler basitleştirilmiş formda verilmeli ve yardımcı unsurlar sunulmalıdır.  Sporcu hareket akışını bilinçli olarak kavramalı ve nelerin eksik oldu ğ unun farkında olmalıdır.  Hareket tasarımı gerçekleşmelidir.  Tanım, çizim ve modellerin gözlenebilmesi yerinde olur.

 Teşvik edilmeli, alıştırma yaptırılmalı ve sonuçlar de ğ erlendirilmelidir.  Ayrıntılar azaltılmalıdır. Ancak ince form kavranana kadar alıştırma yaptırılmalıdır.  Koordinasyon, daima kondisyonu tamamlanmalıdır.  Tüm bu teorilerin, ortaya çıkan eksikliklerde kayna ğ ın ne oldu ğ unu ortaya koyması gerekir.  Eksikli ğ in nedeni, bilişsel işlemde mi yoksa antrenman planlamasından mı kaynaklandı ğ ı, koordinatif yeteneklerdeki eksiklik mi yoksa metodik yöntemlerde mi eksiklik oldu ğ u saptanmalıdır.  Antrenörün kendi pratik bilgilerini teoriyle ba ğ daştırması şarttır.  Böylelikle daha iyi ö ğ renme stratejilerini geliştirebilir. Teşvik edici olabilir.

3. Transfer:  Tüm spor dallarında tekniklerin uygulanabilmesi ancak ilgili hareketin gerektirdi ğ i kondisyonel ve koordinatif yeteneklerin kazanılmasıyla mümkündür.  Eskiden ö ğ renilen bir hareketin yeni ö ğ renilen harekete aktarılmasına transfer denir.  Bu aktarma üç türlü olabilir.  Pozitif (transferenz) transfer  Nötr transfer  Negatif transfer(interferenz)

 Ö ğ retim yöntemleri içinde hareketlerin do ğ ru ö ğ retilmesi  Sa ğ lam yaptırılması  Hareketin detayları hakkında bilgi sahibi olunması  Metodik sıralama içerisinde kolaylaştırıcı araç kullanılması gerekir.

SPORDA ÖĞRETME VE ÖĞRENME SÜRECİ  1. Algılama, Bilgilerin Alınışı ve İ şlenmesi İ çinde bulundu ğ umuz ortamın farkında olmaya algılama denir. Çabuk ve kompleks hareketlerin ö ğ renilmesinde, algılama etkili bir şekilde gerçekleşemedi ğ i gibi, kişinin yaşına ve antrenman düzeyine göre de de ğ işir. Algıyı kişisel tercihler ve beklentiler etkiler. Bu nedenle algılamaya, aktif oluş, süzgeçten geçiriş ve dikkat gibi unsurlar da etkilidir. Sportif etkinliklerde, çok çabuk algılama, sportif bir olayda çabuk ve ani gelişen durumlar nedeniyle önemlidir. Çok çabuk antizipasyon (öncelleme), olaya çabuk yanıt vermeyi sa ğ lar.

Sportif Etkinliklerin Ö ğ renilmesi Ve Süreçleri  Bu süreç, sporcu(ö ğ renci), antrenör(ö ğ retmen) arasındaki bir interaksiyon modelini gerektirir. Sportif etkinliklerde, ideal hareket modelinin kavranabilmesi için hareketlerin ince ve en ince formda olması uygulanabilmeleri için tasarlama bilinçli olarak kavrama ve deneme gerekir. Böylelikle hareket, kesin, ince formda, daha çabuk, daha ritmik, daha kişisel ve daha konsantreli bir şekilde ö ğ renilir.

Ö ğ retmen Merkezli  Ö ğ retmen ya da antrenörün, hareket ö ğ reniminde, hareketi anlatması, göstermesi, bölümlere ayırması, evreleri grup içinde ve bireysel olarak ele alması ve alıştırma yaptırması, ö ğ retmen merkezli bir e ğ itim sürecidir.

Ö ğ renci Merkezli  Ö ğ retmenin yapılacak hareketle ilgili ortamı hazırlayıp, ö ğ rencilerin bizzat alıştırma yapmalarını sa ğ laması şeklinde ele alınabilir. Ö ğ retmen yada antrenörün düzeltme yapması veya bilgi vermesi söz konusu de ğ ildir. Ö ğ rencilerin kendi aralarında konuşarak ve alıştırma yaparak deneyim kazanmaları söz konusudur. Bu süreç, ö ğ renci merkezli ö ğ renme sürecidir.

Deduktif(tümdengelim)  Bu formda Antrenör ya da ö ğ retmenin, yapılacak olan hareketi göstermesi, onunla ilgili ortamı hazırlayıp ö ğ rencilerin bizzat alıştırma yapmalarının sa ğ lanması söz konusudur. Hareketler bütün olarak ele alınır, uygun bir metodik sıralama ile kolaydan- zora do ğ ru prensibi ile verilir.

Ö ğ renmenin Metodi ğ i  Hareketlerin optimal düzeyde ö ğ renebilmeleri, uygun bir metodi ğ in kullanılması ile mümkündür. Buna göre hareketlerin ö ğ retiminde şu ilkeler geçerlidir: 1. Kolaydan – zora, 2. Basitten – karmaşı ğ a(komplekse), 3. Bilinenden – bilinmeyene, 4. Genelden – özele ve kişisele.

Reafferenz(Feedback)  Mental ve Materyal yardımcı unsurlarla, bir hareketin ideal de ğ eri ile olan de ğ eri arasındaki karşılaştırma(feedback-antizipasyon) yapılması antrenman sürecinin vazgeçilmez bir unsurudur.

REAFFERENZ (FEEDBACK) Sözel Olmayan Yorumlar Mimik, jest, pandomim Alkış, kuşkulu yüz Taklit, başın geriye hareketi Kol hareketi Sözel Yorumlar Övme cesaretlendirme Örnek gösterme Genel düzeltmeler Detayların düzeltilmesi Ö ğ renme temposunun artırılması Soru sorarak teşvik etme Denemeler için düzenek Yetenekler hakkında konuşma Olumlu uyarı Düşünce süreçlerini ve bizzat düzeltmelerin uygulanması

Koordinasyon  Sportif performansın en önemli unsurlarından biri koordinasyon olup, sporcunun kondisyonel yeteneklerinin yanı sıra koordinatif yeteneklerin düzeyi de performansın belirleyicisidir.  Üst düzeydeki kondisyon özelli ğ inin, öngörülen taktik davranışlarla başarıya dönüştürülmesi süreçlerinde uygulamanın kalitesini belirledi ğ i gibi eylemin düzenlenmesinde de önemli rol oynar.  Enerjinin ekonomik şekilde kullanılması koordinasyon gerektirir.  Koordinasyon kavramı, çeşitli spor bilimcilerince de ğ işik şekillerde ele alınmıştır.

 Schnabel e göre(1969): Hareket koordinasyonu, belirli bir amaç ve hedef do ğ rultusunda, hareketlerin ve sensomotorik süreçlerin organizasyonudur.  Yani tüm hareket parametreleri ve uyarılar, hedefe yönelik olmalıdır.  Hedefe yönelik davranışlar, (pas verme, gol atma, tekni ğ in uygulanması gibi) ve hedefe ulaşma, hareket koordinasyonunun başarısını ortaya koyar.  Motor süreçlerin aralarında örgütlenmesi söz konusudur. Tüm sportif tekniklerin ö ğ renilmesi, geliştirilmesi, ince bir formun elde edilmesi ve aynı zamanda akıcı, güvenli, çabuk, yumuşak, ekonomik ve estetik bir şekilde yapılması koordinasyonu gerektirir.  Tekni ğ i belirleyen en önemli kavramıdır.

 Fetz’e göre ise, optimal bir hareket koordinasyonu, efektör alanda hem inter, hem de intramuskular koordinasyonun birbiriyle uyumlu çalışması sonucu ortay çıkar:  İ ntramuskular koordinasyon: Hareketi yaptıran kasın içindeki fibrillerin uyum içinde çalışması ile sa ğ lanır.  Maksimal istemli kasılmanın %30’una kadar ST fibriller çalışırken daha yüksek kasılmalarda FT fibrillerin katılım oranları şiddete göre koordineli bir şekilde artar.  Plyometrik bir sıçrama egzersizi sırasındaki l fibriller arasındaki koordinasyon ile maksimum bir güç oluşturulması söz konusudur.

 İ ntermuskular Koordinasyon: Herhangi bir hareketi yaptırmak için olaya katılan kas gruplarının birbirleriyle uyum içinde çalışmaları sa ğ lanır.  Örne ğ in barfikste kol çekme yapılırken, harekete, biceps brachii, pectoralis majör, latismus dorsi gibi kaslar uyumlu bir şekilde katılırlar.  Böylelikle, Zatsyorski, kas kuvveti etmenlerini,  1- Sportif etkinlik sırasında kaslar arası uyum veya de ğ işik kas gruplarının birbirine olan etkileri,   2- Kas içindeki eşgüdüm (koordinasyon)  3-Sinirsel uyartıya yanıt veren kasın kuvveti olarak sıralamaktadır.

Koordineli Bir Hareketin Özelli ğ i  SCHNABEL’e göre hareketlerin özelli ğ i şeması, de ğ işik özelliklerin karşılıklı etkileşimini içerir.  Hareketin kompleks yapısı, temel olarak hareketin ritmi ve iletimi ana başlıkları altında incelenir.  Hareketlerin ö ğ renilmesinde, bu iki unsur belirgin şekilde ön palana çıkar. (Yüzme ö ğ renenlerde, tempo, başlangıçta aşırı oranda fazla, ya da korkudan dolayı düşük olabilir. Bir şutun tamlı ğ ı, uzun alıştırmalar sonucu elde edilebilir.)

 Hareketin kuvveti ve dinami ğ i de alıştırmalarla ideal hale gelebilir.  Hareketin ritminin, kapsamı ile do ğ rudan bir ilişkisi olmadı ğ ı gibi, hareketin iletiminde de, hareketin sa ğ lamlı ğ ı ile do ğ rudan bir ilişkisi olmadı ğ ı görülmektedir.  Hareketin ritminde, duruma göre az ya da çok yo ğ unluk söz konusuyken hareketin iletiminde, bacaklardan gövdeye, gövdeden kollara bir aktarma ve düzenleme vardır ve başın yönlendirmesi de söz konusu olabilir.  Hareketlerin koordinasyonunda bütün bu özellikler ön palana çıktı ğ ı gibi, hareketin kalitesine ve kalitesinin arttırılmasına yönelik olarak da analizinin tüm bu özelliklerle desteklenmeleri gerekir.

Temel Yapı Hareket Ritmi Hareketin İ letimi: - evreler - hız aktarımı - gövdenin kullanılması - başın yönlendirmesi Hareketi n akışı Hareketi n tamlı ğ ı Hareketin sa ğ lamlı ğ ı Hareketin kuvveti Hareketin temposu Hareketin kapsamı

Koordinatif Yetenekler  Beceri ö ğ reniminin, disiplinlere, spor dallarına ya da sportif hareketlere yönelik olarak de ğ işik süreçler gerektirdi ğ i bir gerçektir. Atletizmdeki atmalarda, kayakta, basketbolde, cimnastikte de ğ işik özelliklerde ön plana çıkabilir.  Gerek tek tek elemanların, gerekse kombinasyonların kavranmasında, beceri ö ğ renimi süreçleri için uygun yöntemlerin spor dalına özgü şekilde kullanılmaları gerekir.  Koordinatif yetenekler, de ğ işik spor bilimcilerine göre çok sayıda kavramlarla ele alınmaktadır:

Sevk ve idare yetene ğ i Adaptasyon yetene ğ i İ letim yetisi Ayrıştırma yetisi Denge yetisi Oryantasyon yetisi Ritm yetisi Reaksiyon yetisi Uyum sa ğ lama yetisi Motor ö ğ renme Yetene ğ i Koordinatif Yetenekler

 Rieder’e göre 81987) Motorsal özellikler, algı yetene ğ i, psikolojik ve bilişsel yetenekler ile birlikte bir bütünlük oluştururlar.  Yetenek sistemleri ile eylem sistemleri arasında sıkı bir ba ğ söz konusudur.  Blume’ye göre ise koordinatif yetenekler çeviklik özelli ğ inin karışlı ğ ıdır.  Çeviklikte zamanlama yetene ğ i eksik olmamalıdır.  Motor ö ğ renme yetene ğ i ise, tüm motorsal psikolojik ve bilişsel alanların en düzeyini oluşturur.

MEINEL ve SCHNABEL(1987) koordinatif yeteneklerin içerdikleri unsurları şu şekilde ele almışlardır:  Buna göre motorik, algılama, bellek, efektörler ve sevk ve idare eden bilişsel sistemlerle sıkı bir şekilde ba ğ lıdır. Bellekle ilgili işlemler Efektör işlemler Algıyla ilgili işlemler Kognitif (bilişsel) işlemler Koordinatif Yetenekler

M O T O R S A L Ö Z E L L İ K L E R TEMEL MOTORSAL ÖZELLİKLER Kondisyonel özellikler YARDIMCI MOTORSAL ÖZELLİKLER Koordinatif özellikler Genel koord. Ö. Özel koord. Ö.Dayanıklılık KuvvetSürat Çabuk Kuv. Süratte Devamlılık Çabuk K. Dev. Kuvvette Devamlılık 1. Mot. Öğrenme yeteneği 2. Mot. Sevk ve idare yet. 3. Mot uyum ve durum değiştirme yeteneği - Beceriklilik - Elastizite - Kombinasyon - Zamanlama - Yaratıcılık - Oryantasyon - Ayrıştırma - Ritm - Denge - Reaksiyon yetileri E S N E K L İ K - Komplex Özellikler

Genel Koordinatif Yetenekler:  Motor ö ğ renme yetene ğ i,  Mot.sevk ve idare yetene ğ i,  Adaptasyon (uyum ve durum de ğ iştirme) yetenekleri,  ilişki içinde olup, motor ö ğ renme yetene ğ i tüm koordinatif yeteneklerin en üst düzeyini oluşturur.

Motor ö ğ renme yetene ğ i:  Özellikle bilgilerin elde edilmesi, işlenmesi ve depo edilmesi mekanizmasına dayanır.  Algılama, benimseme ve belle ğ e ba ğ lı süreçler söz konusu olup, ö ğ renilenlerin depo edilmeleri ve gerekli durumlarda kullanılmaları bu yetene ğ e ba ğ lıdır.  Bu yetenek olmadan, sevk ve idare yetene ğ i ve adaptasyon yetene ğ i anlamsız olur.  Becerilerin uygulanması ve biçimlendirilmesi ancak ö ğ renilerek mümkündür.  Bu yetene ğ in ortaya çıkması, ö ğ renme süresi ya da alıştırmadaki tekrar sayısı ile belirginlik kazanır.  Sporcunun beceri düzeyi, ö ğ renme süresini do ğ rudan etkiler.  Fiziksel ve çevresel olarak ayın koşullara sahip sporcuların, becerileri ö ğ renme süreleri farklı olabilir.

Sevk ve idare yetene ğ i  Hareketlerin kapsamı zorlaştıkça daha karmaşık hal alırlar.  Sportif etkinliklerin ço ğ unda ortaya çıkan de ğ işikliklerin sevk ve idaresi söz konusudur.  Bu yetene ğ in temelini, alansal oryantasyon ve denge oluşturur.  Bir cimnastikçinin basit bir tekni ğ e göre daha karmaşık bir tekni ğ i uygulaması, bu yetene ğ e ba ğ lıdır.  Bir hentbolcünün şut atması ile düşerek şut atması arasında karmaşıklık açısından fark vardır.

Adaptasyon yetene ğ i (Uyum ve durum de ğ iştirme)  Bu yetenek, hem ö ğ renme hem de sevk ve idare yeteneklerine ba ğ lı olarak incelenmelidir.  De ğ işen durumlara optimal düzeyde uyum sa ğ layabilme bir çok spor disiplininde, performans belirleyen önemli bir faktördür.  Bu, ancak yeterli hareket deneyimi ile söz konusudur.  Sportif etkinliklerde karşılaşılan ve ani de ğ işiklikler gösteren durumlara çabuk ve amaçlı davranışın gösterilebilmesi koordinatif bir özelliktir.  Bir takım oyununda, rakip ya da kendi takım oyuncusunun ani geliştirdi ğ i davranışlara uygun tepkinin gösterilmesi, adaptasyon yetene ğ idir.  De ğ işik savunma ya da hücum varyasyonlarının uygulanması, kontratakların veya hücumdan savunmaya dönüşün geliştirilmesi takınılması, ikili mücadele sporlarında rakibin davranışlarının algılanması ve buna göre davranış, adaptasyon yetene ğ inin gelişmiş olmasını gerektirir.

1. Hareketlerin ba ğ lanması (iletimi) yetene ğ i Özel Koordinatif Yetenekler 1. Hareketlerin ba ğ lanması (iletimi) yetene ğ i  Hareketi oluşturan evrelerin ya da hareketlerin uyumlu şekilde birbirlerine ba ğ lanmalarını içerir.  Hareket deneyimine, bilgilerin alınıp işlenmesine, iyi bir antizipasyonu ve pratik zekaya ba ğ lıdır.  Bu yetene ğ in arttırılması için de ğ işik oyun formalarının birleştirilmesinde yarar vardır. (Tenis futbolu veya voleybol gibi..)  Ayrıca trampolin çalışmaları hareket aktarımına olumlu yönde tekili olabilir.  Hareketlerin ba ğ lanmasının yanı sıra, denge ve kuvvet kullanımındaki dinamiklik ve frenler, hareketlerin iletiminde önemli rol oynarlar.

2. Hareketlerin ayrıştırılması  Özellikle kinestetik analizatörlerin kullanımı şeklinde, hareket bölümlerindeki hareket hissini içerir.  Hareket bölümlerindeki zamansal koordinasyonun hissedilmesi, kuvvet kullanımının hissedilmesi, amaçlanan hareketlerin dış ve iç analizatörler sayesinde algılanmaları, ayrıştırma yetene ğ ini içerirler.  Topun, zeminin temponun hissedilmesi, hareketi oluşturan evrelerin farkında olmayı sa ğ lar.

3. Denge Dış kuvvetler karşısında dar bir alanda, çabuk ve amaçlı hareket edebilme yetene ğ i gerektirir. Sportif becerilerin ço ğ unda dengenin bozulmasına kaşın, amaçlanan hareketin uygulanması söz konusudur. Takım oyunlarındaki ani duruş, yer ve yön de ğ iştirişler, hızlanmalar, çeşitli disiplinlerde rahatsız edici etkilere karşın hareketlerin sürdürülmesi denge gerektirir. Bir çok dalındaki eller, ayaklar veya ayak üzerinde, üzerindeki kısa ya da uzun süreli duruşlar veya hareketler, de ğ işik yönlere ve eksenler etrafındaki dönüşler bu yetene ğ i gerektirir. 1. statik denge, 2. Dinamik denge şeklinde ele alınabilirler.  Bu yetene ğ in geliştirilmesi, zorlaştırılmış koşullardaki çalışmalara, resesif yöne hareket edebilmeye ba ğ lıdır.

4. Oryantasyon:  Oyunda, top, takım arkadaşları, rakip sürekli bir de ğ işim içindedir.  De ğ işen durumlara karşı optimal düzeydeki uyum sa ğ lama, bu yetene ğ i gerektirir.  Ayrıca sportif etkinli ğ in yapıldı ğ ı alanın algılanması, alansal ve zamansal de ğ işikliklere uygun şekildeki uyumu da içerir.  Voleybolda, raket oyunlarında, cimnastik aletlerinde, yüzme havuzunda, kule ve tramplen atlamalarından, hareket içinde bulunulan alanın hissedilmesi ve bu alan içinde zamansal olarak uygun davranışın yapılması oryantasyon yetene ğ idir. 1- Alansal oryantasyon, 2- zamansal oryantasyon olarak incelenebilir.

5. Ritim  Hareketlerdeki dinamiklik ve mükemmellik için gerekli bir özellik, ritimdir.  İ nsanın içindeki ritim duygusu, dışardan, tempo veya müzikle desteklenebilir.  Sportif etkinliklerin ço ğ unda farkında olmadan bir ritim uygulanır.  Potaya gidiş top sürme, koşma, turnike, dribling, engel koşusu...gibi. hareketler belirli bir dinamizm içerirler.  Müzik, el çırpma, tempo gibi dışardan yapılan eşlik, hareketlerdeki ritim özelli ğ ini geliştirir

6. Reaksiyon  Sinyal, sonuç, kişi veya duruma göre bir aksiyona karşılık tepki gösterme yetene ğ ini içerir.  Uyarılar, optik ya da akustik olabilirler.  Voleybol, eskrim, start, futbol gibi çeşitli etkinlikler içinde ortaya çıkan ani durumlara tepki göstermek reaksiyon yetene ğ ine ba ğ lıdır.  7-10 yaşlarından itibaren geliştirilmelidir yaşlarında en üst düzeye ulaşılır.  Zorlaştırılmış koşullardaki kaleci çalışmaları, aldatma çalışmaları, spor disiplinine özgü reaksiyon çalışmaları ile bu özellik geliştirilebilir.

7. Zamanlama (timing)  Özellikle üst düzeydeki performans sporcuları için zamanlama çok önemlidir.  Do ğ ru zamanda do ğ ru hareketin uygulanması, sportif performans açısından çok önemlidir.  Zamansal olarak, kuvvetin, savuruşun, salınımın yerinde kullanımı, topun alınması veya verilmesi, ribaund hareketi, zamanında etkili bir vuruşun yapılması, (teniste veya toplu oyunlarda)  Teknik dallardaki dönüş veya frenlemeler, stafet de ğ iştirme, voleybolda blok, smaç timing yetene ğ i gerektirir.  Algı ve kinestetkik analizatörlerin düzeyi bu yetene ğ i etkiler.

8. Beceriklilik  İ nce motorsal etkinliklerdeki çabuk ve amaçlı davranışlar bu özelli ğ i gerektirir. İ nce el, parmak, ayak becerileri, daktilo ile yazma, yün örme, elektronik sanayiindeki işçiler bu işleri beceri ile yaparlar. Topun elle ve ayakla olan ilişkilerinde de beceriklilik ön plana çıkar. Ritmikçilerin kullandıkları aletlerle yaptıkları seriler, el veya ayakla hedefe topun iletilmesi, sirk cambazlarının yaptıkları ince beceri isteyen atıp tutmalar, üst düzeyde hareket deneyimini, bilgilerin etkili şekilde alınıp işlenmelerini kinestetik analizatörlerin üst düzeyde işlerli ğ ini gerektirir.

9. Elastizite  Hareketlerdeki amaca uygun kassal gerilme ve frenlemedik dengeleme, hareketin başlangıç ve bitişindeki elastikiyet özelli ğ ini içerir.  Hareket yönündeki akıcılık ve pozisyonlara uygun ve çabuk ulaşabilme elastizite özelli ğ ine ba ğ lıdır.  Koşu adımları, elastiki olmayan sıçramalarda frenleme, kısa bir zaman aralı ğ ında gerçekleşir.  Elastiki bir sıçrama veya frenlemede geniş bir da ğ ılım söz konusudur. Mekanik olarak bu bir avantajdır.  Kasların, tendonların ve ba ğ ların korunması elastikiyet özelli ğ ine ba ğ lıdır. (Akıcılık-estetik, yumuşaklık)

10. Yaratıcılık  Uzun süreçlerle hareket teknikleri gelişir.  Atma, atlamalar, cimnastikteki geliştirilen yeni hareketler.  Sportif oyunlarda da özellikle oyun kurma açısından yaratıcılık önemli yer tutar.  Yaratıcılı ğ a ba ğ lı olarak araç-gereçlerde de gelişme söz konusudur.  Ayrıca bazı kurallar zamanla de ğ iştirilmektedir.