BBY 204 Derme Geliştirme II

Derme geliştirme Derme geliştirme kütüphanelerin en kritik işlevlerinden birisidir. Neden? Bir kütüphanenin varoluş amacını yerine getirebilmesi, sahip olduğu ya da erişim sağladığı derme ile ilişkilidir. Kütüphaneler için “derme” oldukça pahalı bir yatırımdır ve bu pahalı yatırımın kütüphanelerden beklenen yararı karşılaması gerekir. Bu kritik işlevin yerine getirilmesi, kütüphanelerin bir derme geliştirme politikalarının olması ve derme değerlendirmelerinin yapılmasına bağlıdır.

Derme geliştirmede amaç kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Kullanıcıların sadece güncel ihtiyaçlarının değil, gelecekteki ihtiyaçlarının da dikkate alınması gerekir. Kullanıcı ihtiyaçlarının farklılığı, kaynak çeşitliliği, bütçe sorunları vb. gibi pek çok neden derme geliştirme ve yönetimini zorlaştırmaktadır.

Derme geliştirme hangi işlemleri kapsar? Kullanıcıların gereksinimlerinin zamanında ve ekonomik yoldan karşılanması için bilgi merkezleri tarafından dermenin etkin hale getirilmesi süreci derme geliştirme olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu süreç altı bileşenden oluşur : Kullanıcı kitlesi analizi Seçim politikası Seçim Sağlama Ayıklama Değerlendirme

kullanıcı BİLGİ MERKEZİ DERME seçim ve sağlama kataloglama danışma bilgi merkezleri Diğer Üretici/Yayıncı okuyucu hizmetleri kullanıcı Kaynak: Bayram, 2009

Derme geliştirmeyi etkileyen faktörler İç faktörler Kullanıcı hizmetleri Teknik hizmetler Dış faktörler Yayınevi Dağıtıcı & aracı firmalar Diğer bilgi merkezleri

Bilgi merkezinde derme Derme geliştirmeden sorumlu uzmanlar tarafından seçilen ve sipariş edilecek materyaller, sağlama bölümüne iletilir. Sağlama bölümü tarafından bilgi merkezine çeşitli yöntemlerle sağlanan materyal, kataloglama bölümüne gönderilir. Kataloglanan materyal rafta kullanıcının hizmetine sunulmaya hazırdır. Elektronik ortamdaki kaynaklar için kataloglama işlemi çoğu zaman gerekmez (örneğin elektronik dergiler, dergi ya da kitap veri tabanları). Neden? Tarama özellikleri…

Derme geliştirme işlemleri İhtiyaç duyulan materyallerin seçimi Sağlama için stratejiler geliştirmek Hangi tür kaynak hangi yollarla kaynak dermeye dahil edilecek? Tekil abonelik, konsorsiyumlar aracılığı ile abonelik, satın alma, değişim, fotokopi, vs? Bağışlar hangi kurallara göre kabul edilecek / kabul edilecek mi? Düzenli kullanım analizleri yapmak Derme ihtiyaçları karşılıyor mu, kaynaklar talep ediliyor mu/kullanılıyor mu? Ayıklama kurallarını belirlemek Kullanılmayan materyaller Yıpranmış materyaller (yenisi alınacak mı?) Eski kaynaklar (bilgi eskimiş, değişmiş olabilir)

Dikkat edilmesi gerekenler Kullanıcıların bilgi gereksinimleri neler?.. Elimizde ne var (parasal kaynaklar, mekân, personel kaynaklar)?.. Seçilen kaynaklar için daha önceki kullanım istatistikleri elde edilmiş mi?.. (Kaynağı alıyoruz peki kullanılacak mı?) Önceliklere nasıl karar verilecek? Bir kitaplık para var iki ayrı kullanıcıdan iki farklı talep var. Hangisine öncelik verilecek?.. Seçilen kaynaklar derme dengesini bozuyor mu?.. Kullanıcıların olanakları (teknik olanaklar, vs.) neler?..

kullanıcı BİLGİ MERKEZİ DERME seçim ve sağlama kataloglama danışma Üretici/Yayıncı BİLGİ MERKEZİ DERME seçim ve sağlama kataloglama danışma kullanıcı okuyucu hizmetleri bilgi merkezleri Diğer Kaynak: Bayram, 2009

Tartışma/Senaryo: Yeni kurulan bir üniversite kütüphanesine yönetici olarak atandınız. Yayıncı ve aracı firmalar size “çekirdek koleksiyon” listeleri getirdiler. Ayrıca daha önce çalıştığınız kurum bazı, konsorsiyumlar aracılığı ile A, B, C veri tabanlarına aboneydi, sizin de abone olmanız gündemde. Bütçeniz bunların tamamını karşılayacak miktarda. Sıfırdan bir koleksiyon oluşturmanız gereken bu durumda nasıl hareket edersiniz?

Yayınevleri, üretici ve aracı firmalar bilgi merkezinin sağlama ve derme geliştirme sürecinin yürütülmesine yardımcı olurlar. Nasıl? Yayıncı katalogları Tek bir aracı yardımıyla farklı yayın evlerinin kaynaklarının sağlanması, vb. Diğer bilgi merkezleri de bu sürecin en ekonomik yollarla gerçekleştirilmesinde önemli rol üstlenirler. Ortak işbirliği protokolleri, konsorsiyumlar, vb. Ancak:

Değerlendirme Derme geliştirme, bir kütüphanede bulunması ya da bir kütüphanenin erişim sağlaması gereken her türlü materyalin seçimini ve bu materyallerle ilgili değerlendirmelerin yapılmasını (örn. kullanım analizleri) gerektirir. Sahip olunan dermenin ne kadarının kullanıldığının ya da ihtiyacı ne ölçüde karşılayabildiğinin, hangi materyallerin kullanılıp hangilerinin kullanılmadığının, kısacası dermeye yapılan bu yatırımın ne kadar doğru bir yatırım olduğunun araştırılması gerekir.

Sahip olunan dermenin büyük olması iyi olması anlamına gelmemektedir Sahip olunan dermenin büyük olması iyi olması anlamına gelmemektedir. Daha küçük ama iyi seçilmiş materyallerden oluşan bir derme, büyük ama kötü seçilmiş materyallerden oluşan bir dermeden daha etkin kullanılmaktadır. Hem sahip olunması planlanan hem de var olan dermenin değerlendirmesini yapabilmek için derme ile ilgili kullanım bilgilerinden yararlanmak gerekmektedir.

Değerlendirme için örnekler Elektronik kaynakların kullanım istatistikleri. Aracı firmalardan talep edilebilir. Hangi veri tabanları başka kurumlarda daha yoğun kullanılıyor, gibi sorular yanıtlanabilir. Aracı ve kaynak sağlayan bazı firmaların web sitelerindeki oylamalar (raitings). En fazla talep edilen kaynaklar Örn. Amazon’da en fazla satılan kaynaklar Toplu kataloglar aracılığı ile hangi tür kütüphanelerin hangi kaynaklara dermelerinde yoğun olarak yer verdiği bilgisine ulaşılabilir: TOKAT

Yaygın kabul gören kurallar Hizmet verilen topluluğun niceliği arttıkça bireysel bilgi gereksinimlerindeki farklılık ve çeşitlilik de artacaktır. Bireysel bilgi gereksinimleri çeşitlilik kazandıkça diğer bilgi merkezleri ile işbirliği programlarına duyulan gereksinim de artacaktır. Bütün bireylerin her birinin tüm bilgi gereksinimini karşılamak mümkün değildir. Bu kurallar çerçevesinde tutarlı derme geliştirme ve derme yönetimi uygulamaları için ne yapılmalı?

YANİ “…… tarihlerden eski kaynaklara yer verilmez.” “…….kaynaklardan birden fazla kopya alınabilir.” “…….kaynakların yayıncılarından izin alınarak fotokopi yoluyla çoğaltılabilir ya da kaynaklar sayısallaştırılarak kullanıcıların hizmetine açılabilir.” “Fiziksel olarak tamir edilemeyecek kaynaklar dermeden çıkarılır.” “Ders kitaplarının dışındaki kaynakların satın alınabilmesi için dermede var olmayan kaynaklar olması gerekmektedir.” “Süreli Yayınların sayılarında devamlılık sağlanmalıdır.” “Ansiklopedi vb. çok ciltli eserlerin bütünlük oluşturması gerekmektedir.” “……..koşullarını taşımayan bağışlar kabul edilemez.” YANİ

Politika geliştirme Yazılı bir politika ne işe yarar? Kişilerden bağımsız kurumsal anlamda tutarlılıkları olan bir belge olduğu için baskı gruplarına karşı kalkan görevi görür. Dermenin güçlü ve zayıf yönleri belirlenerek önceliklere karar verilebilir, yazılı bir politika karar vermeye yardımcı bir araç olarak kullanılabilir. Zamanı geldiğinde hangi kaynakların derme dışında bırakabilineceğini belirler. Kullanıcılardan gelebilecek baskılara karşı da kalkan görevi görebilir. Zaman, bütçe ve personel kaynaklarının etkin kullanımı sağlar.

Politika geliştirirken dikkat edilmesi gerekenler İç etkenler Yıllar içinde bütçenin durumu (artış, azalış) Kullanıcı gereksinimleri İşgücü (özellikle basılı materyal alan kütüphanelerde önemli) Teknolojik olanaklar Bina olanakları Kurumsal destek

Politika kapalı kapılar ardında oluşturulup biten bişey değildir Politika kapalı kapılar ardında oluşturulup biten bişey değildir. Birçok farklı etmenin değerlendirilmesi gerekir. Dış etkenler

Dış etkenler Değişkenlerin piyasa şartlarına egemen olması Değişkenler arası ilişkilere bakılır Sayısal verilerden niteliksel çıkarsamalar yapılır Okuma yazma oranının düşük olduğu bir yer ile teknolojik açıdan gelişmiş kişilerin olduğu bir yerde kütüphane politikaları değişir.

İç ve dış etmenlerin analizi için çeşitli yöntemler kullanılabilir: PEST analizi Political Environmental Sociological Technological

Kaynaklar: Bayram, Ö. (2009). Derme geliştirme ders notları. http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/obayram/ders_k aynaklari.html. Ünal, Y. (2008). Dergi Kullanım verilerinin bibliyometrik analizi ve koleksiyon yönetiminde kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Ünal, Y. (2002). Belge sağlamanın maliyet analizi:ULAKBİM örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.