İDARENİN MAL VARLIĞI VE BORÇLARI

Kamu hizmeti ve diğer görevlerini amaca ve günün koşullarına uygun yapabilmesi için ve idare işlevinin sürekli olması, kamu-kolluk hizmetlerinin kesintiye uğramaması için idare mal varlığına ihtiyaç duyar.

Özel hukuk açısından malvarlığı, bir kişinin parayla ölçülen hak ve borçlarının tamamıdır. Malvarlığı aktif ve pasif olmak üzere iki kısma ayrılır: Alacak ve haklar aktif kısım, borçlarda pasif kısmı oluşturur. İlke olarak her kişinin bir malvarlığı olur.

MALVARLIĞI AKTİF PASİF Gayrimenkul mallar Borçlar Menkul mallar Krediler Alacaklar Altın, gümüş, hisse senedi vb.

İDARENİN MALVARLIĞININ ÇEŞİTLERİ İdarenin malvarlığı 5 kısma ayrılır: İdarenin kamusal malları, İdarenin özel malları, İdarenin gelir kaynakları ve alacakları, İdarenin borçları İdari irtifaklardır. İdarenin Kamu Malları (Kamusal Mallar) Kamu tüzel kişilerinin ellerinde bulunan taşınır-taşınmaz mallardan kamu tarafından kullanılanlara kamusal mallar denir. Kamusal mallar devlete ya da kamu tüzel kişilere ait olup, haczedilemez, kamulaştırılamaz. Kural olarak kamusal mallara kamu hukuku uygulanır.

Kamusal Malların sınıflandırılması Kullanma açısından, kökenleri açısından, kamusal mal niteliğini kazanmaları açısından, taşınır veya taşınmaz olmaları açısından sınıflandırılmıştır. Kullanma Açısından Kamusal Mallar 3 kümeye ayrılır: 1-Orta mallar(menfaati umuma ait mallar/umumun istifadesine arz edilmiş mallar) Halkın kullanımına ayrılan(herkesin yararlandığı) ya da halkın bir kısmının yararlandığı mallardır: yollar, parklar, meydanlar, köprüler herkesin; meralar ise halkın bir kısmının yararlandığı mallardır. 2-Hizmet malları Kamu hizmetinin yürütülmesi için zorunlu olan, hizmetle yakın ilgisi olan kamu mallardır. Örneğin hastaneler, öğrenci yurtları, camiler, savaş gemileri ve halk kütüphaneleri vs. bu tür kamusal mallardandır. 3-Sahipsiz mallar Doğrudan doğruya herkesin ortak yararlanmasına doğal nitelikleri gereği açık olan mallardır. Örneğin, denizler, kıyılar, göller, taşlıklar, tepeler, bataklıklar, çalılıklar, vs. sahipsiz mallardır.

İdarenin Mal Edinme Yolları: İdareler, üstlendikleri kamu hizmetlerini yürütebilmek için mallara ihtiyaç duyarlar. İhtiyaç duydukları bu malları çeşitli yollarla elde ederler. İdarenin mal edinme yolları: Bağış. Vatandaşlar idareye mal bağışlayabilir. Satın alma: İdare satım sözleşmesi ile mal satın alabilir. Miras: Hiç mirasçısı bulunmayan kişilerin malları hazineye kalır. Kamulaştırma: En çok başvurulan yöntem olan kamulaştırma, idarenin ihtiyaç duyduğu özel hukuk kişisinin taşınmaz malını, bedelini ödemek şartıyla, tek taraflı işlem ile almasıdır. İstimval: Olağanüstü durumlarda, bedeli ödenmek şartıyla taşınır malların kamu mülkiyetine geçirilmesidir.

Kamusal Malların Hukuki Durumu a) Kamusal mallar, özel hukuk işlemleri ile devredilemezler. Örneğin, hizmet malı niteliğinde olan bir okul binası, hizmet binası niteliği devam ettiği sürece satım sözleşmesine konu edilemez. b) Kamusal mallar kamulaştırılamazlar. Kamulaştırma sadece özel hukuk kişilerinin mülkiyetindeki taşınmaz mallar için söz konusudur. Bir kamu tüzel kişisinin elindeki mala, bir başka idarenin ihtiyacı olduğunda, malın devri konusunda şu usuller uygulanabilmektedir: (1)Kanunla: Bir idarenin elindeki malın, başka bir idareye devri kanunla öngörülebilir. Bu durumda, malın sahibi olan idarenin rızası aranmaz. (2)Anlaşma Usulü: İki idare karşılıklı anlaşarak, mallarını birbirlerine devredebilirler. (3) Danıştay Kararı: Bir idarenin elindeki taşınmaza, başka bir idarenin ihtiyacı olması ve aralarında anlaşamamaları durumunda, Danıştay kararı ile devir gerçekleşir.

c. Kamusal mallar haczedilemezler c. Kamusal mallar haczedilemezler. İdarenin bir borcuna karşılık olarak kamusal mallar (örneğin okul binası) haczedilemez. d. Kamusal mallar üzerinde, ipotek ve rehin gibi işlemler yapılamaz. İpotek, rehin gibi işlemler özel hukukta bir borcun teminatı olarak uygulanan yöntemlerdir. İdarenin bir borcuna karşılık olarak kamusal mallar üzerinde bu tür işlemler yapılamaz. e. Kamusal mallar zamanaşımı ile kazanılamaz. Özel hukukta, belli bir süre bir taşınmazı kullanan kişinin o taşınmaza malik olması gibi yöntemler bulunmaktadır. İdarenin malı için böyle bir durum söz konusu değildir. f. Kamusal mallar vergi gibi kamusal yükümlülüklerden muaftır. Örneğin, üniversite fakülte binaları için emlâk vergisi ödemez. g. Kamusal mallar özel bir korumaya tabidir.

Kamusal Mal Niteliğinin Kazanılması a.Tabii Kamu Malları (Doğal yöntem): Akarsular, göller, nehirler gibi tabii kamu malları, bu doğal nitelikleri nedeniyle oluşumları ile birlikte (kendiliğinden) kamusal mal haline gelir. b.Suni Kamu Malları (Tahsis işlemi): Bu tür malların (arazi parçası, bina vs.) kamusal mal haline gelebilmesi için, öncelikle malın idarenin mülkiyetine geçmesi sonra da kamu yararına tahsis edilmesi gerekmektedir. 1.Örf adet yoluyla tahsis: Bazı mallar öteden beri halkın ortak kullanımındadır. Bilinmeyen bir süreden beri de bu kullanım devam etmektedir. 2. İdari kararla tahsis: İdarenin elindeki bir malın, kamusal mal haline gelebilmesi için, idarenin o malı idari bir kararla kamu yararına tahsis etmesi gerekir. Buna “tahsis kararı” denir.

İdarenin Özel Malları İdarenin mülkiyetinde olan ve idarenin üstlendiği görevlerin yürütülmesinde doğrudan doğruya etkisi olmayan mallara idarenin özel malları denir. Mülkiyeti tamamiyle idareye aittir. Bir hizmet malı da kamu hizmetine tahsisinin kaldırılmasıyla Devletin özel malı haline gelir. Örneğin daha önce Maliye Bakanlığının hizmet binası olarak kullandığı bir binanın, daha sonra bir özel şirkete kiralanması. İdarenin Özel Mallarının Ortak Özellikleri Kural olarak özel hukuka tabiler. İdare, özel mallarını satın alma, bağış, miras gibi özel hukuk hükümleriyle elde eder. Özel mallarıyla ilgili uyuşmazlığa adli yargı bakar. Bazı durumlar da kamu hukuku uygulanır.

İdarenin Gelir Kaynakları ve Alacakları Kamu Alacak ve Gelirlerinin Türleri En önemlileri; vergi, para cezası, resim, harç, bedel, ruhsatiye, şerefiye ve kamu kredileridir. Vergiler Vergi, “kamu ihtiyaçlarını karşılamak için, yasaların verdiği yetki çerçevesinde devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin, bireylerin malvarlığı üzerinden siyasal zorlama ile ve karşılıksız olarak mali güçlerine göre aldığı pay”dır. Para Cezaları Kişilerin yasalara aykırı davranışlarına yapılan yaptırımdır. Amaç gelir sağlamak olmasa da idareye gelir sağlar. Bunun için para cezaları da kamu geliri sayılır. Resimler Resimler, idarenin bir özel faaliyete izin vermesi (sözleşmeler, ortaklıklar, ticari işlemler) ya da bir hizmet gerçekleştirmesi durumunda ortaya çıkarlar. Harçlar Harçlar Kanunu uyarınca, belirli bir hizmetin görülmesi veya belirli bir kamusal etkinliğin yapılması amacıyla kişilerden alınan kamusal gelirlerdir. Örneğin, yargılama harçları, tapu ve kadastro harçları, konsolosluk harçları gibi.

Bedel Belirli bir kamusal yükümlülüğün karşılığı olarak alınan paraya “bedel” denir. Örnek, askerlik bedeli gibi… Ruhsatiye Ruhsatiyeler, izne tabi özel girişim faaliyetlerine izin verildiği sırada alınan paralardır. Örneğin, ateşli silah bulundurma ve taşıma ruhsatı, sürücü ehliyeti (ruhsatı), inşaat ve iskan ruhsatı alırken idare tarafından alınan paralar; bu türden kamu alacaklarındandır. Şerefiyeler Şerefiyeler, temel olarak bir yerel yönetim geliridir. Belediyelerin yerine getirdiği yol, köprü, park, yeşillendirme gibi bayındırlık kamu hizmetleri nedeniyle, taşınmaz mülklerinin değeri artan ya da arttığı varsayılan çevre halkından, bu hizmetlerin bir bölümüne katılımlarını sağlamak amacıyla alınan paradır.