Dış Ticaret Politikası Araçları Dr. Dilek Seymen Dr. Aslı Seda Bilman

2 Dış Ticaret Politikası Araçları  Tarifeler (tariffs)  Tarife Dışı Önlemler (non-tariff measures)

3 Tarife  Gümrük vergisi/tarife  Spesifik/advalorem/karma vergi  Sözleşmeli/otonom vergi  Neden gümrük vergisi uygulanır?  Gümrük vergisinin ekonomik etkileri  WTO ve tarifeler  AB, GB ve tarifeler

4 Tam Rekabet Şartlarında Tarifelerin Etkileri P Q 0 Sd Dd (1+t’)p (1+t)p E St Sw C D AB p FG qAqCqEqDqB

Tarifenin Maliyetleri ve Yararları  Tarife, ithalatçı ülkede fiyatı yükselttiği için, bu ülkedeki tüketicilere zarar verirken; bu ülkedeki üreticilere ise yarar sağlar.  İlave olarak, hükümet tarife geliri elde eder.  Bu maliyet ve yararlar nasıl ölçülür?  Tüketici ve üretici fazlasından yararlanarak açıklayabiliriz. 5

Tarifelerin Maliyetleri ve Yararları  Tarife, fiyatı ithalat yapan ülkede artırır:  Tüketici fazlası azalır (tüketicilerin durumu kötüleşir)  Üretici fazlası artar (üreticilerin durumu iyileşir).  Hükümet, tarife oranı ile tarife uygulanan malın ithal edilen miktarının çarpımı kadar gelir elde eder. t Q T = (P T – P T * ) (D 2 – S 2 )  Tarife nedeniyle refahtaki değişim: e – (b + d). 6

Tarifenin İthalatçı Ülkeye Maliyetleri ve Yararları (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 7 Tüketicinin kaybı (a+b+c+d) Üreticinin kazancı (a) Hükümetin geliri (c+e)

Tarifenin Maliyetleri ve Yararları (devam)  İthalatı ve ihracatı dünya fiyatını etkileyen “büyük” ülke için, tarifenin refah etkisi muğlaktır.  b ve d üçgenleri etkinlik kaybı nı temsil etmektedir.  Tarife üretim ve tüketim kararlarını saptırır: üreticiler çok fazla üretirken; tüketiciler ise tüketimlerini çok fazla kısarlar.  e dikdörtgeni ticaret haddi kazancı nı gösterir.  Tarife dış ülke fiyatını düşürerek, yerli ülkenin ithalatını daha ucuz yapmasını sağlar. 8

Tarifenin Maliyetleri ve Yararları (devam)  Hükümet gelirini gösteren alanın bir kısmı (e dikdörtgeni) ticaret haddi kazancını gösterir, diğer kısım (c dikdörtgeni) tüketici fazlasındaki azalmanın bir bölümünü yansıtır.  Hükümet tüketicilerin ve yabancıların kayıplarından gelir elde eder.  Eğer ticaret haddi kazancı etkinlik kaybını aşarsa, tarifenin uygulanması durumunda ulusal refah artacaktır. Maliyete katlanan taraf dış ülke olacaktır.  Ancak dış ülkeler misilleme yapabilir. 9

Tarifenin Net Refah Etkileri (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 31 ithalat Etkinlik kaybı (b+d) Ticaret haddi kazancı (e)

11 Nominal ve Efektif Tarifeler P 0 Q D Sd S’d Ed E’d St Sw (1+t)p p HICD GB K F A J qA q’C qCqEqD qB

12 Efektif Koruma Oranı X malının iç piyasa fiyatı 1 TL’dır. Bu malın üretiminde kullanılan tüm girdiler ithaldir. veya X malının ithalatına %tx kadar gümrük vergisi uygulanırsa; Girdilere de %ti kadar gümrük vergisi uygulanırsa; veya

Efektif Koruma Oranı  Efektif koruma oranı, bir tarifenin (veya diğer ticaret politikası önlemlerinin) ne ölçüde koruma sağladığının ölçüsüdür.  Ticaret politikası değiştiğinde (Ticaret politikası nedeniyle fiyatlar değiştiğinde), endüstrideki firmaların üretim sürecine ilave ettikleri değerdeki değişmeyi gösterir.  Efektif koruma oranı, tarife oranlarından farklılaşır. Çünkü tarife, korunan sektör dışındaki sektörleri de etkiler. Bir başka deyişle, fiyatlar ve korunan sektördeki katma değer üzerinde dolaylı etkiler meydana getirir. 13

Efektif Koruma Oranı (devam)  Örneğin, otomobilin dünya piyasasında 8.000$’a satıldığını; otomobili üretmek için kullanılan üretim faktörlerinin değerinin ise 6.000$ olduğunu varsayalım.  Bu üretim sürecindeki katma değer: 8.000$ – 6,000$.  Ülkenin ithal edilen otomobil için %25 tarife uyguladığını ve bu nedenle fiyatın 8.000$’dan $’a çıktığını varsayalım. 14

Efektif Koruma Oranı (devam)  Yerli otomobil üreticileri açısından efektif koruma oranı, katma değerdeki değişim kadar olacaktır: ($4,000 – $2,000)/$2,000 = 100%  Bu örnekte, efektif koruma oranı, tarife oranından büyüktür. 15

16 Tarife Dışı Önlemler  Neden Tarife Dışı Önlem?  Tarifelerden farkı  Tarife dışı önlemlerin ekonomik etkileri  WTO ve tarife dışı önlemler

17 Tarife Dışı Önlemler  Miktar Kısıtlamaları  Mali Nitelikli Tarife Dışı Önlemler  Ticarette İdari ve Teknik Engeller

18 Miktar Kısıtlamaları  İthalat Yasakları (import prohibitions)  Ambargo (embargo)  Kota (quotas)  Tarife Kotaları (tariff quotas)  Gönüllü İhracat Kısıtlamaları (voluntary export restrictions)  Pazar Payını Düzenleme anlaşmaları (orderly marketing agreements)

İthalat Kotası  İthal edilmesi muhtemel malların miktarına konan sınırlamadır.  Bu kısıtlama, çoğunlukla, lisans veya kota hakları ile güçlendirilir.  Kota uygulamak, ithalat fiyatını yükseltir. Çünkü yerli tüketicilerin talebi ithalat arz miktarını aşacaktır. 19

İthalat Kotası (devam)  İthalatı kısıtlamak üzere tarife yerine kota uygulandığında, hükümet de herhangi bir gelir elde edemez.  Bunun yerine, yükselen fiyatlar kota lisans haklarını ellerinde bulunduranlara kazanç sağlar.  Bu ilave gelirlere kota rantı adı verilir. 20

ABD’nin Şeker İthalatına Kota Koymasının Etkileri (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 21 ABD piyasasındaki fiyat Dünya fiyatı Arz Talep Milyon ton Tüketicinin kaybı (a+b+c+d) Üreticinin kazancı (a) Kota rantı (c)

İthalat Kotası ile Korunan Monopolcü (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 22 İthalat

Tarife ve Kotanın Karşılaştırılması (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 23 İthalat

Gönüllü İhracat Kısıtlamaları  Gönüllü ihracat kısıtlaması, ithalat kotası gibi işler. Ancak, bu kotayı ithalatçı ülke değil ihracatçı ülke koymaktadır.  Bu kısıtlamalar çoğu kez ithalatçı ülke tarafından rica edilir.  Bu politikanın kârları veya rantları, dış hükümetlere veya dış üreticilere gider.  Fiyatlar artsa da sınırlı bir miktarda satış yapılır. 24

25 Mali Nitelikli Önlemler  Üretim Sübvansiyonları (production subsidies)  İhracat Sübvansiyonları (export subsidies)  Anti-damping Vergisi (anti-dumping duties)  Telafi Edici Vergiler (countervailing duties)  Değişken Nitelikli Vergiler (veriable tax)  Ayırımcı Devlet Satın Alımları (discriminatory government procurement)

İhracat Sübvansiyonu  İhracat sübvansiyonu da spesifik veya ad valorem olabilir:  Spesifik sübvansiyon ihracat birimi başına yapılan ödemedir.  Ad valorem sübvansiyon ihracat değerinin belirli bir oranı şeklinde yapılan ödemedir.  İhracat sübvansiyonu, ihracatçı ülkede fiyatı artırır, tüketici fazlası azalır (tüketicilerin durumu kötüleşir) ve üretici fazlasını artırır (üreticilerin durumu iyileşir). 26

İhracat Sübvansiyonu (devam)  Ayrıca, hükümet geliri ödeme yapılması nedeniyle azalır: s X S * kadar ihracat sübvansiyonu ödenir.  İhracat sübvansiyonu ithalatçı ülkenin ödediği fiyatı düşürür: P S * = P S – s.  Tarifenin tersine, ihracat sübvansiyonu, dünya piyasalarında ihracat fiyatını düşürerek, ticaret hadlerini kötüleştirir. 27

İhracat Sübvansiyonun Etkisi (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 28 Sübvansiyon İhracat Üreticinin kazancı (a+b+c) Tüketicinin kaybı (a+b) Hükümet sübvansiyonun maliyeti (b+c+d+e+f+g)

İhracat Sübvansiyonu (devam)  İhracat sübvansiyonu ulusal refaha zarar verir.  b ve d üçgenleri etkinlik kaybı nı gösterir.  İhracat sübvansiyonu üretim ve tüketim kararlarını saptırır: Piyasa sonucuna kıyasla, üreticiler çok fazla üretir; tüketiciler ise tüketimlerini çok fazla kısarlar.  b + c + d + f + g alanı hükümetin ödediği sübvansiyonun maliyeti ni temsil etmektedir.  İhracat fiyatı düştüğü için, ticaret hadleri düşer. 29

Avrupa’da İhracat Sübvansiyonu  AB’nin Ortak Tarım Politikası, tarımsal mallara yüksek fiyatlar uygulanmasını ve üretim fazlası olan ihracatın sübvanse edilmesini gerektirmektedir.  Sübvanse edilen ihracat, tarımsal ürünlerin dünya fiyatlarını düşürür.  Bu politikanın Avrupalı vergi mükelleflerine maliyeti, 2007’de faydalarına kıyasla yaklaşık olarak 30 Milyar Dolar fazladır.  Fakat AB, çiftçilere AB fiyatlarının ve üretimin düşmesine yardımcı olmak için, üretim miktarından bağımsız olarak doğrudan ödeme almalarını önermiştir. 30

Avrupa’nın Ortak Tarım Programı (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 31 Destekleme fiyatı İthalatsız AB fiyatı Dünya fiyatı İhracat Hükümet sübvansiyonunun maliyeti

32 İdari ve Teknik Engeller  İdari Nitelikli Engeller (Administrative Barriers to Trade) * Gümrüklerdeki değerleme prosedürleri (custom valuation procedure) * İthalatın gözetimi (import surveillance) * İthalat lisansı (import license) * Menşe kuralları (rule of origins) * Sevk öncesi inceleme (pre-shipment inspection)

33  Teknik engeller * teknik düzenlemeler (regulations) * standartlar (standarts) İdari ve Teknik Engeller

34 Diğer Ticaret Politikası Araçları  Bağlı Ticaret Yöntemleri  Serbest Bölgeler  Dış Ticaret Sermaye Şirketleri/Sektörel Dış Ticaret Şirketleri  Yurt İçi Katkı Zorunluluğu  Yabancı Sermaye  Döviz Kuru Politikası

Yurt İçi Katkı Zorunluluğu  Yurt içi katkı zorunluluğu, nihai malın belirli bir bölümünün yurt içinde üretilmesini gerektiren bir düzenlemedir.  Malın değerinin (iç ülkedeki üretimin katma değeri) minimum bir kısmını gösterecek şekilde değer üzerinden tanımlanabileceği gibi fiziksel miktar olarak da tanımlanabilir. 35

Yurt İçi Katkı Zorunluluğu (devam)  Girdilerin yerel üreticileri açısından, yurt içi katkı zorunluluğu, ithalat kotası gibi bir koruma sağlar.  Yerli girdi kullanmak zorunda olan firmalar açısından, gereklilik ithalat üzerinde katı bir kısıtlama değildir. Firmaların daha fazla yerli girdi kullanmaları halinde daha fazla ithalat yapmalarına olanak sağlar. 36

Yurt İçi Katkı Zorunluluğu (devam)  Yurt içi katkı zorunluluğu ne tarifede olduğu gibi bir hükümet geliri sağlar ne de kota rantı.  Bunun yerine, yerli mallar ile ithalat fiyatı arasındaki fark, nihai ürünün fiyatına ortalama olarak yansır ve tüketicilerce ödenir. 37

Ticaret Politikasının Etkileri  Her bir ticaret politikası uygulamasında, yerli ülkede fiyat yükselişi söz konusu olur.  Yerli üreticiler daha fazla arz eder ve kazanç elde eder.  Yerli tüketicilerin talepleri azalır ve kaybederler.  Yerli ülke, dünya fiyatlarını etkileme gücüne sahip bir büyük ülke ise dünya fiyatı düşer.  Tarife hükümet gelirlerini artırır; ihracat sübvansiyonları bu gelirleri düşürür; ithalat kotası ise hükümet gelirini etkilemez.  Tüm bu ticaret politikaları, üretim ve tüketimde sapmalara yol açar. 38

Alternatif Ticaret Politikalarının Etkileri (Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012)) 39 Tarifeİhracat Sübvansiyonu İthalat KotasıGönüllü İhracat Kısıtlaması Üretici FazlasıArtar Tüketici FazlasıAzalır Hükümet GeliriArtarAzalır (hükümet harcaması artar) Değişmez (lisans sahipleri rant geliri elde eder) Değişmez (dış ülkeler rant sağlar) Ulusal RefahBelirsiz (küçük ülke için azalır) AzalırBelirsiz (küçük ülke için azalır) Azalır

40 Kaynakça  Acar, Sadık, (2004), Uluslararası Reel Ticaret: Teori, Politika, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir.  Hoekman, Bernard ve Michel Kostecki, (1995), The Political Economy of the World Trading System, From GATT to WTO, Oxford University Press.  Krugman, Paul, Maurice Obstfeld ve Marc Melitz, (2012), International Economics: Theory and Policy, 9/E, Pearson.  Seymen, Dilek, (2002), “Dış Ticarette Yeni Korumacı Eğilimler ve Türk Dış Ticareti Açısından Değerlendirilmesi”, (Dan. Prof. Dr. Sadık Acar), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 4, Yıl: Ekim-Aralık  Dünya Ticaret Örgütü’nün Resmi İnternet Sitesi: