1

2

Kriz  Kriz, bir kişi ya da bir toplumun geçirdiği zor ve buhran dönemleridir.  Örgütsel anlamda kriz de örgütsel amaçlarını ve varlığını tehdit eden, örgütün risk önleyici önlemlerini yetersiz kılabilecek nitelikte örgütün ani tepkisini gerektiren ve beklenmedik ve hızlı değişikliklerin söz konusu olduğu, planlama ve karar mekanizmalarını olumsuz biçimde etkileyen gerilimli durumdur. 3

Kriz Yönetimi  Kriz yönetimi; bir krize veya olumsuz dönüm noktasına karşı yöneltilmiş bir stratejik planlama sürecidir veya olumsuz olaylardan kaynaklanmış risk ve belirsizlikleri uzaklaştıran ve böylece organizasyonun kendi yapısını büyük ölçüde kontrol etmesine imkan sağlayan bir süreçtir.  Kriz yönetimi krizleri algılamak, ortaya çıkmalarına engel olmak, engel olunamadığı takdirde ise zarar verici etkilerini minimize etmek için gösterilecek her türlü çabayı içerir. 4

 "Kriz yönetimi" ise afet yönetimini de içine alan daha geniş bir yönetim biçimidir. Afet yönetimini gerektiren bir afet karşısında, ihtiyaç duyulursa kriz yönetimine geçilebilmektedir.  Genellikle afetin boyutuna ve etkisine göre kriz yönetimi kararı alınabilmektedir.  Kriz yönetimi nedenleri yalnızca afetler olmayıp başka kriz nedenleri de (terör olayları, kanunsuz grev, lokavt ve işbırakma eylemleri, etnik yapı, din, mezhep farklılıklarından kaynaklanan olaylar, iltica ve salgın hastalıklar, aşırı ekonomik bunalımlar vb.) mevcuttur. 5

 Bir örgütün karşı karşıya kalabileceği potansiyel krizleri önceden tahmin etmeye çalışması, krizler ortaya çıkmadan önce önlemler alması ya da etkilerini en aza indirmesine yönelik çalışmaların yer aldığı sistematik bir süreçtir.  Kriz yönetimi belirli bir amaca yönelmiş işlemlerin ve eylemlerin bütününü ifade eden bir yönetim sürecidir.  İdeal bir kriz yönetimi, teknik ve yapısal faaliyetleri, iletişim olanaklarını, psikolojik ve kültürel boyutları içeren stratejik eylemlerden oluşur. 6

1. Önleyici Kriz Yönetimi; kriz oluşmadan önce önlenebildiği düzeydir. 2. Tepkisel Kriz Yönetimi; krizin neden olduğu zarar ve etkileri azaltmaya çalışmaktır. 3. Etkileşimli Kriz Yönetimi; kriz süresince edinilen tecrübelerle gelecek senaryolarının oluşturulduğu süreçtir. 7

 Toplulukların krizlerin farkında olması sağlanmalıdır.  Kriz yönetim aşamaları bir bütün halinde öğretilmelidir.  Birikmiş bilgi ve veriler göz önüne alınmalıdır.  Kriz nedeni olarak doğal afetlerin gerçek nedenleri ortaya konmalıdır.  Yerel, bölgesel, ulusal ve uluslar arası düzeyde ele alınmalıdır.  Açık, anlaşılır ve kapsayıcı olmalıdır.  Topluluk katılımını sağlamalıdır.  Yerel koşullara uygun yapılmalıdır.  Siyasi irade tarafından desteklenmelidir.  Esnek ve yeni koşullara uyarlanabilir olmalıdır.  Yeterli mali koşullara sahip ve sürdürülebilir olmalıdır.  Öncelikler ve ihtiyaçlara yönelik olmalıdır.  Etkilenebilecek tüm aktörlerin rolleri belirlenmelidir.  Disiplinlerarası ve bütünleştirilmiş bir bakış açısını yansıtmalıdır.  Temel konulara odaklanmalıdır.  Önlemeyi ve zararları en aza indirmeyi sağlamalıdır. 8

 Somut olmalı  Erişilebilir olmalı  Belirli aralıklarla yapılacak tatbikatlarla uygulanabilirliği test edilmeli  Geniş ölçüde katılımı içermeli  Değişik afet türlerine yönelik uygulanabilecek stratejilere yer vermeli  Kriz anında görevli personeli, görev ve sorumlulukları ortaya koymalı  Kriz yönetiminin zarar azaltma, önceden hazırlık, acil müdahale, iyileştirme ve yeniden yapılandırma aşamalarına yer vermelidir. 9

 Kriz öncesi dönem ◦ Zarar azaltma ◦ Önceden hazırlık  Kriz sonrası dönem ◦ Acil müdahale ◦ İyileştirme ve yeniden yapılanma ◦ Bu süreçlerin hepsi birbirini tamamlayan niteliktedir. 10

 Kriz olmadan önce olası kayıpları en aza indirmek ve bir bütün olarak toplumu kriz ortamlarına hazırlıklı olmaya yöneltecek faaliyetler bütünüdür.  Zarar azaltma; kriz hali oluşmadan önce yerleşimler açısından olası tehlike/tehlikelerin etkilerini azaltmaya yönelik alınması gereken tüm önlemleri içeren ortak bir terimdir; uzun dönemde risk azaltma ve hazırlık çalışmalarını içermektedir. Bu yolla can ve mal kayıplarını en aza indirmek, hasar görebilirliği azaltmak, kriz sonrasına yönelik birikim yapmak, iyileştirme ve yeniden yapılanma için zaman tasarrufu sağlamak, toplum sağlığı ve güvenliği kapasitesini arttırmak amaçlanır.  Önceden hazırlık; etkili önlemler aracılığıyla tehlikeli bir olayın olumsuz etkilerini en aza indirmek, kriz sonrası iyileştirme ve yeniden yapılanma çalışmalarını kolaylaştırmak, arama kurtarma kapasitesini geliştirmek ve yardımların dağıtımına yönelik zamanında, yerinde ve etkili bir örgütlenme oluşturmaktır. Olası bir afete karşı her zaman hazırlıklı olmayı amaçlar. Olası bir krizdeki kayıpların ve tehlikelerin giderilmesi, tehlike ve tehdit altındaki canlıların kurtarılması, kayıpların bulunması, acil yardım ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla arama kurtarma kapasitesinin geliştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanmasını içermektedir. 11

 Acil müdahale, iyileştirme ve yeniden yapılandırma çalışmalarını kapsayan bir dönemdir. Mümkün olan en fazla canı kurtarmak, afetlerin doğurabileceği ek risklerden insanları ve mallarını korumak, bir an önce hayatın normale dönmesini sağlamak, afetin neden olacağı ekonomik ve sosyal kayıpları en aza indirmek, güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturmak amacındadır.  Acil müdahale; kriz sonrası ilgili tüm kurum ve kuruluşlar tarafından durumu mümkün olan en kısa sürede kontrol altına almak için yapılan faaliyetlerdir. İlkyardım, tedavi, su-yiyecek-giyecek-yakacak sağlanması, geçici barınma, güvenlik, enkaz kaldırma, hasar tespiti, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi gibi faaliyetleri içerir. Bu süreçte kesintisiz bir iletişim ve haberleşme yanında doğru bilgi aktarımı büyük önem taşımaktadır. Arama kurtarma faaliyetleri konusunda da halkın eğitimi büyük önem taşımaktadır.  İyileştirme ve Yeniden Yapılanma; acil müdahaleden sonra ve kriz şokunun atlatılmasından sonra iyileştirme ve yeniden yapılandırma gelmektedir. Kriz sonrası insanların yiyecek, su, barınma, psikoloik yardım, haberleşme, elektrik, ısınma, kanalizasyon gibi zorunlu ihtiyaçlarının karşılanması için yapılması gereken faaliyetler bütünüdür. Amaç normale dönüş süresini kısaltmaktır. Yeniden yapılandırma,kriz yönetiminde yer alan faaliyetlerin gözden geçirilip test edildiği aşamadır. Bu aşamada eksiklikler saptanır, yanlışlıklar sorgulanır, tüm ortakların katılımına açık bir toplum yapısı oluşturulmaya çalışılır. 12

Acil Durum  Can kaybı, yaralanma ve yapısal olmayan fiziksel hasarlar, çevresel zararlar ile kişi ya da kurumların faaliyetlerini kısıtlayan her türlü beklenmedik olay ve tehlike acil durumdur.  Beklenmeyen olay ve olaylar silsilesidir.  Salgınlar, kitlesel yemek zehirlenmeleri, bomba ihbarı, endüstriyel kazalar, doğal olaylar ve afetler acil durum kapsamındadır.  Eğer acil durumun niteliği bu amaç için örgütlenmiş olan mevcut organizasyon tarafından yönetilecek ve kontrol altına alacak mahiyeti aşarsa, kriz veya afet yönetimi aşamasına geçilecektir. 13

 Afet- olağan-olağan üstü durum (Usual-unusual / ordinary- extraordinary)  Olay-acil durum- felaket -afet (İncident-emergency- disaster-catastrophe)  Tehlike (hazard)-risk-kriz  Biçarelik (helpless-poor)  Etki-tepki /proaktif-reaktif /yönetim-yönetimsizlik  Kapasite aşımı-başa çıkma kapasitesi-beklenmeyen olay 14

OLGU / OLAY INCIDENT 1 İVEDİ DURUM EMERGENCY 2 FELAKETDISASTER 3 AFET CATASTROPHE 15

 EKOLOJİK –TOPLUMSAL DENGE BOZULUR  OLAĞAN YAŞAM ORTADAN KALKAR  CAN VE MAL KAYIPLARI ORTAYA ÇIKAR  SONUÇLAR TOPLUMUN UYUM ve YANIT VERME KAPASİTESİNİ AŞAR  DIŞ YARDIMA GEREKSİNİM VARDIR 16

 NİCEL BÜYÜKLÜK Baş etme kapasitesini aşan sayı-nicelik  NİTEL BÜYÜKLÜK Toplumsal işleyişi felç eden/ kaos yaratan nitelik 17

 TAŞKÜRE HAREKETLERİ DEPREM YANARDAĞ TOPRAK KAYMASI  SUKÜRE HAREKETLERİ SEL DALGA  GAZKÜRE HAREKETLERİ FIRTINALAR  BİRLEŞİK OLAYLAR 18

1. TOPLUM VARLIĞI, 2. DÜŞÜNSEL YAPININ BİLİM DIŞI, 3. FİZİK ÇEVRESİNİN YETERSİZ OLMASI GEREKİR. 19

 BÜYÜK KAZALAR Nükleer, toksik emisyon baraj çökmesi, ulaştırma iSTEMSiZ / İHMAL  NÜKLEER SAVAŞ  KONVANSİYONEL SAVAŞ  SABOTAJ İSTEMLİ  KİTLESEL NÜFUS  HAREKETLERİ 20

 Her türden doğal olayı biliyoruz  Üç koşulun varlığını ya da yokluğunu biliyoruz  Bu üç koşulların varlığında her türden doğal olayın afet niteliğini kazanacağını biliyoruz  Oluşacak afetlerin sonuçlarını önceden kestirilebiliyor ve bilebiliyoruz. 21

 Doğal afetler son 20 yılda 1.5 milyon kişinin hayatını kaybetmesine neden olmuştur.  Riske maruz nüfusun % 15’i gelişmiş ülkelerde olmasına rağmen afette can kayıplarının% 1.8’i bu ülkelerde meydana gelmektedir.  Doğal afetlerin %94’ü gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmiştir.  Doğal afetlerden etkilenen insanların %90’ı gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. 22

 Gelişmekte olan ülkelerde yıllık G.S.Y.İ.H. kaybı %2-15 arasında değişmektedir.  Kalkınmakta olan ülkelerin ekonomik kayıpları (G.S.M.H. %’si olarak) gelişmiş ülkelerin 20 mislidir.  1990’larda afetlerden kaynaklanan ortalama yıllık kayıplar 63 milyar $’dır.  2050’de doğal afetlerin yıllık faturasının 300 milyar $ olacağı tahmin edilmektedir. 23

 Depremler Ülkemiz sismik açıdan Dünyanın en aktif bölgelerindendir. Nüfusunun %70’i deprem riski yüksek olan alanlarda yaşamaktadır. Topraklarının % 66’sı aktif fay bölgelerinde bulunmaktadır. Son yüzyılda meydana gelen afetlerin yol açtığı kayıpların % 64’ü ve hasar gören binaların % 75’i depremlerden kaynaklanmıştır. 24

 Seller Genelikle kıyı bölgelerinde meydana gelmekte ve orman alanlarının azalması, erozyon ve kontrolsüz gelişmeye bağlı olarak şiddeti artmaktadır. Selden kaynaklanan kayıplar, toplam afet kayıplarının %15’idir. Yıllık ortalama kayıp 100 milyon $ üzerindedir. 25

 Heyelanlar Toprakların % 25’i heyelana maruz kalmaktadır. Nüfusun % 11’i bu alanlarda yaşamaktadır. Toplam afet kayıplarının % 16’sı heyelanlardan kaynaklanmaktadır. 26

 Son 10 yılda tahmini birincil ekonomik kayıplar yılda 1 milyar $’ın üzerindedir.  Richter ölçeği ile 5.5 üzerinde yıllık deprem sıklığı: 0.76 (Dünyada 6. Sırada)  Afet nedeniyle yıllık can kaybı: 950 (Dünyada 3. Sırada)  Nüfus başına (milyon) can kaybı: 15,58 (Dünyada 4. Sırada)  Yıllık ortalama afete maruz nüfus: kişi (Dünyada 8. Sırada)  Maruz nüfus başına (milyon) can kaybı: 346 kişi (Dünyada 4. Sırada) 27

Ölüm18000 Yaralı40000 Etkilenen bina Çöken bina51000(%6) Ağır hasarlı bina57000 (%6,7) Orta hasarlı bina (%12,3) Az hasarlı bina (13,7) Hasarsız bina (%61,3) Malzeme kaybı15 milyar Dolar Dolaylı ekonomik kayıp 50 milyar Dolar 28

29 HABERLEŞME Haberleşmenin sağlanamaması Haberleşmenin sağlanamaması İlk saatlerde bütün telefonların kullanım dışı kalması İlk saatlerde bütün telefonların kullanım dışı kalması MÜDAHALE Arama kurtarma faaliyetleri organize ve koordineli olamaması Arama kurtarma faaliyetleri organize ve koordineli olamaması Kaos ortamı Kaos ortamı Yardım için resmi prosedür ve izin Yardım için resmi prosedür ve izin Geceleri aydınlatmada sorun yaşandığından kurtarma faaliyetlerinin etkin yürütülememesi Geceleri aydınlatmada sorun yaşandığından kurtarma faaliyetlerinin etkin yürütülememesi Lojistik desteklerde yetersizlik Lojistik desteklerde yetersizlik Sağlık ve bina yapı bilgisine yeterince sahip olmayan amatör kurtarma görevlileri ve gönüllülerin yarattığı karmaşa/ tehlike Sağlık ve bina yapı bilgisine yeterince sahip olmayan amatör kurtarma görevlileri ve gönüllülerin yarattığı karmaşa/ tehlike

30 HASAR 77,000 den fazla ağır hasarlı bina Kamu binalarında hasar Kamu binalarında hasar Deprem sonrası kullanılamayan ve hasar gören altyapı Deprem sonrası kullanılamayan ve hasar gören altyapı Bina hasarlarının değerlendirilmesindeki karmaşa Bina hasarlarının değerlendirilmesindeki karmaşa EKONOMİK KAYIPLAR milyar $ birincil ekonomik kayıp Türkiye G.S.M.H.’nın %5-7’si Türkiye G.S.M.H.’nın %5-7’si

 Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan bombaların 200 katı radyoaktif madde yayıldı  Kontrol çalışmalarında kişi çalıştı, olay sırasında 30 kişi öldü  Beş milyon 300 bin kişiye iyot tableti dağıtıldı, bir milyon ’i çocuk  Ağır kirlenme (1480 kBq/m 2 den yüksek) bölgesinde bulunan 135 bin kişi tahliye edildi  Orta dereceli kirlenme ( kBq/m 2 arasında) bölgesinde yaşayan 400 bin kişi sürekli izleme altına alındı  Az kirlenme bölgesinde (555 kBq/ m 2 den daha az) yaşayan 6 milyon kişinin izlenmesi gerekiyor 31

 Ensektisit fabrikasının 40 tonluk MIC tankı patladı, 30 metre yükseğe fışkırdı.  nüfuslu kentin 1/3 etkilendi, kişi hastaneye başvurdu, kişiye yatırılarak müdahale edildi.  3000 kişi olaydan hemen sonra, 3000 kişi izleyen günlerde öldü.  kişi de solunum yetmezliği oluştu.  Binlerce hayvan öldü 32

 Kriz öncesi dönem: Kriz olmadan önce olası kayıpları en aza indirmek ve bir bütün olarak toplumu kriz ortamlarına hazırlıklı olmaya yöneltecek faaliyetler bütünüdür. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde kriz öncesi dönem faaliyetleri doğru olarak verilmiştir?  a) Zarar Azaltma – Önceden Hazırlık  b) Acil Müdahale – İyileştirme ve Yeniden Yapılandırma  c) Zarar Azaltma – Acil Müdahale  d) Önceden Hazırlık - İyileştirme ve Yeniden Yapılandırma  e) Önceden Hazırlık - Acil Müdahale  Cevap : A33

 Aşağıdakilerden hangisi yapay afetlerden biri değildir?  a) Nükleer Savaş  b) Baraj Çökmesi  c) Kitlesel Nüfus Hareketleri  d) Depremler  e) Sabotaj  Cevap : D 34