BESLENME Erzurum İl Sağlık Müdürlüğü Eğitim Şubesi 2008

2 Beslenme : İnsanın büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması ve yaşam kalitesini artırması için gerekli olan besinleri vücuduna alıp kullanmasıdır.

3 Yeterli ve dengeli beslenme: Vücudun büyümesi ve gelişmesi, dokuların yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan enerji ve besin öğelerinin her birinin yeterli ve dengeli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılmasıdır.

4 BESİN ÖGELERİ 1- Proteinler 2- Karbonhidratlar 3- Yağlar 4- Vitaminler 5- Mineraller 6- Su

5 Yetişkin insan vücudunun ortalama %60’ı sudur. Bu nedenle, su bir besin öğesi olmamasına karşın vücut için elzemdir ve besin öğesi olarak kabul edilir.

6 Vücutta oluşan zararlı maddelerin atılımını sağlamak ve vücut sıvı dengesini koruyabilmek için 8-10 bardak (2.5 litre) su tüketmeliyiz.

7 Besin öğelerinin her birini her gün yaşımıza, cinsiyetimize ve fiziksel aktivite durumumuza göre gerekli miktarlarda almamız gerekmektedir.

8 Beden Kitle İndeksi (BKİ) Vücut ağırlığının pratik bir değerlendirme yöntemidir. Beden kitle indeksinin hesaplanmasında kg cinsinden vücut ağırlığı, boy uzunluğunun metre cinsinden karesine bölünür. Beden Kitle İndeksi (BKİ): Vücut ağırlığı (kg) Boy uzunluğu (m 2 )

9 19 Yaş ve Üzeri Bireylerde Beden Kitle İndeksi Değerleri (kg/m 2 ) BKI değerleri(kg/m2)Sınıflama <18,5Zayıf ≥18,5 - <24,9Normal ≥25 - <29,9Kilolu ≥30Şişman

10 Sağlıklı Beslenme Önerileri Her gün her öğünde değişik besinler tüketilmelidir. Her öğün dört besin grubunu içermelidir. Öğün atlanmamalıdır. Kahvaltı mutlaka yapılmalıdır. Üç ana öğünün yanında ara öğünlerde de besin tüketimi sağlanmalıdır.

11 Taze sebze-meyve tüketimi artırılmalıdır. Vücut ağırlığı önerilen düzeyde tutulmalıdır.

12 Günlük fiziksel aktivite düzeyi arttırılmalıdır. Yetişkin bireylerin her gün en az yarım saat yürümeleri önerilmektedir. Ergenlerin ise her gün en az 60 dakika süre ile ev dışı aktivitelerde bulunmaları gerekmektedir.

13 Süt ve ürünlerinin yeterli miktarda tüketimi sağlanmalıdır. Tüketilen yağ miktarı azaltılmadır. Haşlama, buğulama, fırında pişirme yöntemleri, yemek pişirmede tercih edilmelidir.

14  Tuz tüketimi azaltılmalı; iyotlu tuz kullanılmalıdır. Salamura besinlerden kaçınılmalıdır. Sıvı alımı yeterli olmalıdır. Her gün 1,5-2 litre (8-10 su bardağı) su tüketilmelidir.

15 Alkol tüketilmemelidir. Çay ve kahve tüketimi sınırlandırılmalıdır. Bitki çayları tercih edilmelidir. Şeker içeriği düşük besinler seçilmeli; rafine şeker kullanımı ve şekerli besin tüketimi azaltılmalıdır. Güvenli, temiz hazırlanmış ve pişirilmiş besin tüketimine özen gösterilmelidir

Kalp ve Damar Hastalıklarında Beslenme

17 Kalp ve Damar Hastalıklarına Neden Olan Risk Faktörleri Yüksek kan basıncı Yüksek kolesterol Sigara ve alkol kullanımı Şişmanlık Fiziksel aktivitenin az olması Yaş ve ailevi yatkınlık

18 Kalp ve Damar Hastalıklarından Korunmada Beslenme 1.Beslenmede yağ azaltılmalı Diyette yağı azaltmanın birçok yolu vardır. Bunlar;  Yenilen tüm besinlerin yağ miktarı dikkate alınmalı.  Süt ve süt ürünlerinin az yağlı veya yağsız olanlarını tercih edilmeli.

19  Beslenmede balığa daha çok yer verilmeli.  Günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmeli.  Yağsız dana, koyun eti ile derisi alınmış kanatlı hayvan etleri tercih edilmeli.

20  Tahıl ürünleri tercih edilmeli.  Yemeklerde katı yağlar az kullanılmalı.  Ara öğünlerde yağ miktarı düşük besinler tercih edilmeli.

21  Uygun pişirme yöntemleri seçilerek yağ kullanımı azaltılmalı ya da kullanılmamalı.  Beslenmede kurubaklagillere daha çok yer verilmeli.  Ev dışında yemek yenildiği zaman az yağlı yemekler tercih edilmeli.

22 2. Hayvansal kaynaklı yağların ve katı yağların yerine bitkisel sıvı yağları tercih edin 3. Besinlerle Alınan Kolesterole Dikkat Edilmeli SAKATAT, YUMURTA, ETLERDE DAHA ÇOK KOLESTEROL BULUNUR. BEYİN, BÖBREK, KARACİĞER FAZLA TÜKETİLMEMELİDİR. YUMURTAYI HAFTADA 1-2 KEZ HAŞLANARAK YENMELİDİR.

23 4. Posa İçeren Gıdalar Tüketilmeli KURUBAKLAGİLLER YULAF, BUĞDAY EKMEĞİ MERCİMEK MEYVE VE SEBZE

24 5. Fazla Şekerden Kaçınılmalı  KAHVE VE ÇAYI ŞEKERSİZ YA DA ÇOK AZ İÇİLMELİ  TATLILAR, PASTA, ŞEKERLEME VE ASİTLİ İÇECEKLERİ AZ TÜKETİLMELİ  HAZIR MEYVE SULARI YERİNE TAZE MEYVE VE MEYVE SULARINI TERCİH EDİN

25 6.TUZA DİKKAT EDİLMELİ ET SULARI, SOSLAR, SALAMURALAR GİBİ TUZLU BESİNLER YERİNE !!! TAZE SEBZE VE MEYVELER TÜKETİLMELİ

26 7. İdeal Vücut Ağırlığı Korunmalı 8. Fiziksel Aktiviteler Arttırılmalı 9. Kan Basıncı Kontrol Altına Alınmalı 10. Sigara ve Alkol bırakılmalı 11. Stres Azaltılmalı

27

GEBELİK DÖNEMİNDE BESLENME

29 GEBELİK DÖNEMİNDE BESLENME Gebe kadının beslenmesi ile anne karnındaki bebeğin sağlığı arasında önemli bir ilişki bulunmaktadır. Anne karnındaki bebeğin bedensel ve zihinsel olarak büyümesi ve gelişmesi annenin gebeliği süresince yeterli ve dengeli beslenmesi ile mümkündür.

30 Gebelikte Beslenme Neden Önemlidir? Kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılamak Vücudundaki depolarını dengede tutmak Anne karnındaki bebeğin sağlıklı büyüme ve gelişmesini sağlamak Emzirmeye hazırlık için yeterli ve dengeli beslenmeleri gerekmektedir.

31 Gebelik süresince annenin yetersiz ve dengesiz beslenmesi ile bebekte oluşabilecek sorunlar: Erken doğum Düşük doğum ağırlıklı bebek Bedensel ve zihinsel gelişimi yetersiz bebek doğumları Ölü doğumlar

32 Normal bir gebelikte gebe toplam kg almalıdır İlk 3 ay 0,5 - 1 kg Sonraki aylarda 1,5 - 2 kg Protein / Demir / Kalsiyum ihtiyacı artar

33 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ KALSİYUM Peynir Süt Yoğurt Yeşil yapraklı sebzelerde bulunur Gebelikte ihtiyaç iki kat kadar artar

34 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ PROTEİN Kuru Baklagiller Mercimek, Fasulye Kırmızı ve Beyaz Et Süt ve Süt ürünleri Yumurta Balık

35 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ C VİTAMİNİ Portakal, Limon Karnabahar Maydanoz Yeşil ve kırmızı Biber Domates

36 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ FOLİK ASİT Ispanak Yer Fıstığı, Fındık Kepekli Ekmek GEBELİĞİN İLK ÜÇ AYINDA ALINMALIDIR

37 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ DEMİR Yağsız kırmızı et Karaciğer Ispanak Kuru kayısı Ton balığı Pekmez Gebeliğin ikinci yarısında alınmalıdır

38 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ LİFLİ GIDALAR Kepekli ekmek Yulaf ezmesi Barbunya,bezelye Ahududu Esmer pirinç Kuru yemiş

39 GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ SIVI ALIMI İdrar yolu enfeksiyonu Erken doğum Kabızlık İshalden korur

40 BESLENME İPUÇLARI Sık / az beslenmeli Taze / katkısız gıdalar kullanılmalı Sebze / meyveler iyi yıkanmalı Etler iyi pişirilmeli (TOKSOPLAZMA ) Günde en az bardak su Günde bardak süt içilmeli Yemekte iyotlu tuz kullanılmalı

41 Gebelikte Beslenmeye Bağlı Görülebilen Sağlık Sorunları: Anemi:  Gebelikte artan demir gereksinimin karşılanamaması,  Kan hacmini artması,  Sık doğumlar ve düşüklerle demir depolarının azalmış olması,  Besinlerle alınan demirin vücutta kullanımının düşük olması, aneminin başlıca nedenleridir.

42 Gebe kadınlarda anemi; Taşikardi, Yorgunluk, Baş dönmesi, Düşük doğum ağırlıklı bebek doğumu, Bebek ölümlerine neden olabilmektedir.

43 Yemeklerle birlikte çay ve kahve alımı demir emilimini azaltarak anemiye neden olmaktadır.

44 Gebelikte Görülen Mide-Barsak Rahatsızlıkları: Gebelikteki hormonal değişikliklere bağlı olarak ; sabah bulantıları, konstipasyon, dispepsi, mide yanması gibi mide- barsak rahatsızlıkları görülebilir. Bu rahatsızlıklar beslenmedeki küçük değişiklikler ile hafifletilebilir.

45 Bulantı ve kusmada; Azar azar ve sık aralıklarla beslenilmeli Şikayeti artıran koku ve besinlerden uzak durulmalı Sabah yataktan kalkmadan önce kuru besinler (bisküvi, kraker vb) alınmalı,

46 Yağlı ve tatlı yiyeceklerden kaçınılmalı Meyve ve sebze tüketimi artırılmalı Mide boş bırakılmamalı, kusma endişesi ile besin alımından vazgeçilmemeli.

47 Konstipasyonda; 8-10 bardak sıvı alınmalı Posalı gıdalar tüketilmeli Fiziksel aktivite arttırılmalı

48 Mide yanmasında; Asitli ve baharatlı besinlerden uzak durulmalı Yemekler yavaş yenilmeli ve iyi çiğnenmeli Sıvı alımı yemekle birlikte değil, iki öğün arasında tüketilmeli Süt ve süt ürünleri geçici olarak mide yanması şikayetini hafifletir. Yatmadan önce fazla yemek tüketilmemeli

49 Emziklilik Döneminde Beslenme Annenin enerji ve besin öğeleri gereksinmesini karşılamak, Besin öğeleri depolarını dengede tutmak Salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin öğelerini karşılamak açısından önemlidir.

50 !!! Doğumdan sonra bebek emzirilirken gebelik öncesi döneme göre daha fazla sıvı besin alınmalıdır. Günlük alınan toplam su miktarı, yaklaşık su bardağı olmalıdır.

51 Emziklilik Döneminde Besin Grupları ve Önerilen Günlük Alım Miktarları(Por/Gün) Besin GruplarıYetişkin KadınEmzikli Kadın Et, Yumurta ve kurubaklagiller 23 Süt ve Ürünleri23-4 Taze sebze ve meyveler En az 5 Ekmek3-6 dilim Tahıllar1-2 porsiyon

52 Öneriler Kalsiyum yönünden zengin olan süt ve ürünleri, yeterli miktarda tüketilmelidir. Vitaminlerden zengin taze sebze ve meyveler, diyette her öğünde yer almalıdır. D vitamini, besinlerde yeterli miktarda bulunmamaktadır. Bu nedenle emzikli anne ve bebek, güneşten yeterince faydalanmalıdır.

53 Yemeklerde mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. Sebze ve meyveler, bol su ile yıkanmalıdır. Hazır besin tüketiminden kaçınılmalıdır

54 Çay tüketimi azaltılmadır. Hazır meyve suları, asitli içecekler yerine, taze sıkılmış meyve suları ve ayran tercih edilmelidir. Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.

55 Şeker boş enerji kaynağı olduğundan, şeker yerine pekmez tüketilmelidir. Hekim önerisi olmadan ilaç kullanılmamalıdır.

56

Bebeklerde Ek Beslenme

58 Bebeklerde Ek Beslenme Anne sütü, bebek için ilk doğal besindir. İlk 6 ay sadece anne sütü verilmelidir. 6. aydan sonra anne sütünün yanında uygun zaman ve miktarda ek besinlere başlanmalıdır. Emzirme 2 yaşına kadar devam etmelidir.

59 Bebekler ilk 6 ay içinde ayda gram, sonraki 6 ay içinde ayda gram ağırlık kazanırlar. Bir bebek 6. ayda doğum ağırlığının 2 katına, bir yaşın sonunda 3 katına ulaşır. Bebeklerin boyu ilk 6 ayda 16 cm, ikinci 6 ayda 8 cm uzar.

60 6.AY: Yoğurt Meyve-sebze suyu Pekmez Yumurta sarısı(1/8) Şekersiz muhallebi

Yaş Döneminde Sakıncalı Besinler Çay Bitki Çayları Bal Şeker Bakla

62 Ek Besinlere Başlarken Dikkat Edilecek Kurallar Bebeğe verilecek besinler temiz ve güvenli olmalı. Gelişimi normal ve sadece anne sütü alan bebeklerde, 6. aydan önce ek besinlere başlanmamalıdır. Emzirme sıklığı ek besinlere başlandığında da aynı şekilde devam etmeli. Bebeklere ek besinlere başlandığı andan itibaren su verilmeli.

63 6 aydan sonra anne sütünün doyuruculuğu ve miktarı azaldığı için ek gıdalara başlanır. Tamamlayıcı beslenmede öğün sayısı, bebeğin yaşına ve anne sütünden yararlanma miktarına göre ayarlanmalıdır. Yeni besinlere geçerken bir günde birden fazla yeni besine başlanmamalıdır. Diğer bir besine geçerken 3-5 gün beklenmelidir.

64 Yeni verilen besin bebek açken verilmelidir. Her yeni denenecek besinin miktarı; önce bir tatlı kaşığı olmalı, daha sonra miktar giderek arttırılmalıdır. Ek besinler bebeğe kaşık, fincan ya da bardakla verilmelidir. Bebeği beslerken biberon kullanılmamalıdır.

65 Hazırlanan ek besin buzdolabında saklanamıyorsa 2 saat içinde tüketilmelidir. Lezzeti beğenilmeyen besinler, birkaç gün sonra tekrar denenmelidir. Günlük toplam verilen besin miktarı çocuğun enerjisini ve besin öğelerini sağlamalıdır.

66 Bebeğe verilecek besinlerin temizlik ve sağlık koşullarına uygun olarak hazırlanması gerekir. Besinler doğal taze ürünler kullanılarak hazırlanmalıdır. Çay, asitli içecekler,hazır çorbalar bebeklere verilmemelidir.

67 Yemek suyu ve et suyu tek başına ek besin değildir. Besinler uzun süre pişirilmemeli, pişirilmiş besinin suyu dökülmemeli, kavrulmamalı, kızartılmamalı, acılı baharatlı ve tuzlu olmamalıdır. Bebeklerin besinlerine, 12. aya kadar şeker ve tuz eklenmemelidir.

68 Allerji öyküsü olan ailelerin çocuklarına yumurta, balık, domates, çilek gibi allerjen besinler aile öyküsüne göre başlanmalıdır.

69