BÖLÜM IV SİNDİRİM SİSTEMLERİ

Büyük organik maddelerin hücre zarından geçebilmesi için kendisini oluşturan yapı birimlerine parçalanması gerekir. Büyük karmaşık moleküllü besinlerin kendilerini meydana getiren daha küçük moleküllere parçalanarak, hücre zarından geçebilecek hale getirilmesine sindirim denir.

Sindirim iki aşamada gerçekleşir. Mekanik Sindirim: Yüksek yapılı canlılarda besinlerin dil, diş ve kaslar yardımı ile küçük parçalara ayrılmasıdır. Böylece besinlerin sindirim yüzeyi artırıldığı için, esas sindirim kolaylaştırılır ve hızlandırılır. Mekanik sindirim

Kimyasal Sindirim: Enzim ve su kullanılarak besinlerin hücre zarından geçebilecek yapı taşlarına parçalanmasıdır. Canlılarda genel anlamda iki çeşit sindirim yapılır. 1- Hücre İçi Sindirim: Besinlerin parçalanması,yapı taşlarına ayrılması hücrenin içinde bir koful içerisinde lizozom yardımı ile parçalanmasıdır. Bir hücrelilerde, sünger ve sölenterlerde görülür. 2- Hücre Dışı Sindirim: Besinlerin hücre dışında enzimler yardımı ile parçalanıp hücre içine alınmasıdır. Omurgalılar, saprofitler ve böcekçil bitkilerde görülür.

Sindirim Çeşitleri Hücre İçi Sindirim Hücre Dışı Sindirim Dış ortamdaki besinlere enzim salgılanır. Besin sindirilir. Monomerleri difüzyon ve aktif taşıma ile hücre içine alınır. Bakterilerde, mantarlarda, omurgalılarda, bazı omur- gasızlarda hücre dışı sindirim görülür. Besinler fagositoz ve pinositoz ile hücre içine alınır. Besin kofulu oluşur Lizozom organelinin besin kofuluyla birleşmesi sonucu sindirim kofulu oluşur Sindirim gerçekleşir. Sindirilen besinler hücre işlerinde kullanılır. Artık maddeler ekzositozla dışarı atılır Hücre içi sindirim bütün canlılarda görülür.

Bitkilerde Sindirim Bitkilerde özelleşmiş sindirim sistemi yoktur. İhtiyaç duydukları besinleri fotosentezle inorganik maddelerden kendileri sentezler ve depolarlar.. Böcekçil bitkiler hem hücre içi hem de hücre dışı sindirim yaparlar.

I. Bir Hücrelilerde Sindirim Klorofile sahip bir hücreliler besinlerini kendileri sentezlerler. Diğer bir hücreliler küçük moleküllü besinlerini difüzyonla, büyük moleküllü besinlerini ise fagositoz ya da pinositoz yoluyla hücreye alır. Besin kofulu oluşturarak sindirir. Sindirilen besinler sitoplazmaya geçer, artık maddeler ise boşaltım kofulu ile hücre dışına atılır. Terliksi hayvan gibi bazı bir hücrelilerde pelikula nedeniyle besinler hücre zarından alınamaz. Bu canlılar besinlerini hücre ağzıyla alırlar. Besin kofulunda sindirildikten sonra artıklar hücre anüsünden atılır. Saprofit bakteri ve mantarlarda hücre dışı sindirim görülür.

II. Omurgasızlarda Sindirim Sölenterlerde torba şeklinde sindirim boşluğundan oluşur. Bu boşluğun ağız ve anüs görevi gören tek bir açıklığı vardır. Alınan besinlerin bir kısmı hücre içine alınıp sindirilir. Diğer bir kısmı vücut boşluğuna salgılanan enzimlerle sindirilerek hücreye alınır. Dolayısıyla sölenterlerde hem hücre içi hem de hücre dışı sindirim görülür. Yassı solucanlarda torba şeklinde sindirim boşluğu bulunur. Tek açıklık vardır. Hücre içi ve hücre dışı sindirim görülür. Tenya gibi iç parazitlerde sindirim sistemi bulunmaz.

Hidrada sindirim

Hidra

Yassı solucanlarda tek bir açıklık bulunur fakat sindirim kanalı şeklinde bir gelişme olmuştur. Bu canlılarda sindirim boşluğu bulunur. Ağız ve anüs tek açıklıktır. Besinler, ağız ve yutak yoluyla sindirim boşluğuna geçer. Hem hücre içi hem de hücre dışı sindirim görülür. -- Yassı Solucanlarda (Planaryada) Sindirim:

Yuvarlak solucanlarda ilk defa iki ucu açık ve boru şeklinde bir sindirim sistemi bulunur. Halkalı solucanlarda ağız ve anüs olarak iki açıklık vardır. Ağız ve anüs arasında sindirim kanalı bulunur. Sindirim kanalı; ağız, kaslı yutak, yemek borusu, kursak, taşlık, düz bir bağırsak ve anüsten oluşur. İlk defa sindirim organları bu grupta oluşmuştur.

Böceklerde mükemmel bir sindirim sistemi bulunur. Sindirim, ağızla anüs arasında özelleşmiş sindirim organlarında gerçekleşir. Ağız besini tutma, parçalama ve öğütmeye yarayacak şekilde oldukça fazla çeşitlilik gösterir. Ağız Sindirim kanalı; ön bağırsak, orta bağırsak ve arka bağırsak olarak üç kısımdan oluşur. Böceklerde Sindirimin Genel Özellikleri  Ağızla alınan besinler yutağa geçer. Yutakta besinler bekletilir ve yumuşatılır.  Yutaktan yemek borusuna geçer.  Yemek borusundan kursağa geçer.  Kursakta besinler bir süre bekletilir,yumuşatılır.  Kursaktan mideye geçer.  Mide de enzimlerle besinler kimyasal sindirimle parçalanır.  Sindirilen besinler bağırsakta emilir.  Artıklar anüsten dışarı atılır.

Çekirgede sindirim sistemi

III. Omurgalılarda Sindirim

Hayvanların sindirim sistemlerinde aldıkları besinlere uyum gösterecek şekilde farklı yapılar gelişmiştir. Bu farklılık diş, dil ve sindirim sisteminin diğer organlarında görülür. Örneğin otçul memelilerde mide dört gözlüdür.

Kuşlarda Sindirim  Kuşların ağızlarında besin toplama işini gören gaga bulunur. Gagada diş bulunmaz.  Gagayla toplanan besinler ağıza getirilir. Besinler ağızdan yutağa getirilir.  Besinler yutakta bekletilir ve yumuşatılır.  Besinler yutaktan yemek borusuna geçer.  Yemek borusundan kursağa geçer. Kursakta bir süre besinler bekletilir ve yumuşatılır.  Kursaktan I.mideye (bezli mide) getirilir.Besinler mide özsuyuyla yumuşatılır.

 Birinci mideden ikinci mideye (taşlık) geçer. Burada besinler mekanik sindirime uğratılır.  ikinci mideden ince bağırsağa geçer.  İnce bağırsağa pankreas ve karaciğer salgısını gönderir. Burada enzimlerin yardımıyla kimyasal sindirim gerçekleşir.  İnce bağırsaktan son bağırsağa geçer. Son bağırsakta selüloz sindirimi gerçekleşir.  Artıklar anüsten dışarı atılır.

Tüm omurgalılar içerisinde yalnız memeliler besini ağız içinde çiğnerler. Bu nedenle farklı görev şekilleri olan diş yapısına sahiptirler Geviş getiren Otçul memelilerde mide dört bölmelidir. Besinler; ağız, yutak ve yemek borusu yolunu geçtikten sonra mideye gelir. Mide; işkembe, börkenek, kırkbayır, şirden bölümlerinden

 Besinler öncelikle işkembeye gelir.  Hayvan dinlenirken besinler börkeneğe geçer.  Börkenekten tekrar ağıza parça parça gönderilip çiğnenerek,ikinci kez mekanik sindirime uğratılır. Bu olaya geviş getirme denir  Besinler ağızdan kırkbayıra, kırkbayırdan şirdene geçer.  Şirdende kimyasal sindirim gerçekleşir.  Şirdenden bağırsağa geçer ve besinlerin emilimi gerçekleşir.  Artıklar anüsten dışarı atılır.

İnsanlarda diğer canlılardan daha gelişmiş bir sindirim sistemi vardır. Besinler alınır, çiğnenir sindirim kanalı boyunca yemek borusu, mide, ince bağırsak kalın bağırsaktan geçer. Sindirim ince bağırsakta tamamlanır. Emilmeyen ve sindirilmeyen besinler kalın bağırsağa geçerek anüsten dışarı atılır. IV. İnsanda Sindirim Sistemi ve Sindirim

Besinler sindirim kanalı boyunca peristaltik hareketlerle ilerler. Sindirim ince bağırsakta tamamlanır, sindirim ürünleri ve su ince bağırsakta emilir.suyun geri kalan kısmı ve mineraller kalın bağırsakta emilir.Sindirim sisteminin çalışması endokrin ve sinir sistemi aracılığıyla düzenlenir.

Ağız: İnsanda ağız boşluğunda dil ve dişler bulunur. Dil ve dişler sindirim dışında konuşmaya da yardımcı olur. Dil, tadın alındığı, tada göre ilk ayıklamanın yapıldığı, besinlerin karıştığı organdır. Dil besinlerin yutağa göderilmesini sağlar.

Dişler:  Dişler mekanik sindirime yardımcıdır.  Dişler besinlerin çiğrenerek ufalanmasını, kolayca yutulabilir hale gelmesini, sindirim suları ile karışmasını sağlar.

 Dişin taç kısmı, sert ve parlak mine tabakası ile kaplıdır.  Mine tabakasının altındaki yapıya dentin denir.  Dentin, kemiğe benzer ve içinde kanallar bulunur.  Yetişkin bir insanda 32 tane diş bulunur. Bunların; 8 tanesi kesici, 4 tanesi köpek, 8 tanesi küçük azı, 12 tanesi büyük azı dişleridir.  Ön dişler kesme, köpek dişleri parçalama, küçük ve büyük azı dişleri öğütme görevlerini yaparlar.  Bir diş, taç, boyun, bir veya birkaç kollu kökten oluşmuştur.

A. Yutak ve Ağız : Ağızdan sonra yer alır. Yutma işlemi sırasında küçük dil soluk borusunu kapatarak besinlerin soluk borusuna kaçmasını engeller ve besinler yemek borusuna geçer. Bu sırada solunum kısa bir süre için durur.

 Mekanik veya kimyasal sindirim görülmez.  En içte epitel doku, ortada halka ve boyuna olarak yerleşmiş düz kaslar bulunur.  Yemek borusundaki halka kasların peş peşe kasılması ile peristaltik hareketler oluşur. Böylece besin mideye ulaştırılır. B. Yemek Borusu:  Yutak ile mide arasında bulunur.  Göğüs boşluğundan ve diyaframdan geçerek besini mideye ulaştırır

Yemek Borusunun Kesiti

Besinleri geçici olarak depo eden mekanik ve kimyasal sindirimin yapıldığı organdır. Midenin iç kısmında mukoza tabakası vardır. Ortasında enine, boyuna ve çapraz yerleşmiş düz kaslar, dışında ise bağ doku bulunur. Bağ dokunun üzerini PERITON adı verilen karın zarı örter. C. Mide :

Midenin çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler. Gastrin hormonu mide bezlerini pepsinojen salgılaması için uyarır. HCL midede asidik bir ortam oluşturur ve pepsinojeni aktif hale getirir. Bu arada mideye gelen bazı mikro- organizmaları da öldürür. Mideye gelen besinler mide kapısının açılması ile mideye girer ve bula- maç haline gelen besinler mide çıkış kapısından ince bağırsağa geçer.

Yemek borusundan ge ç en besinler mideye doğru yol almaya başlar. Besinlerin sindirim kanalında ilerlemesini sağlayan ise peristaltik adı verilen son derece g üç l ü olan ritmik kas kasılmalarıdır.

İnce bağırsak sindirimin tamamlandığı ve son ürünün emildiği organdır. Bu nedenle bağırsak yüzeyini örten epitel doku villüs denen kıvrımlar oluşturarak bağırsak yüzeyini (550 m²) genişletir. İnce bağırsak 3 cm çapında 7,5 m uzunluğundadır. İnce bağırsağın mide ile birleştiği yere oniki parmak bağırsağı denir. Bu kısım pek çok sindirim enziminin döküldüğü yerdir. Onikiparmak bağırsağına; karaciğer ve pankreas salgıları vater kabarcığı denen yerden boşaltılır. İnce bağırsakta kasılan kaslar mekanik sindirime yardımcı olurlar. D. İnce Bağırsak :

İNCE BAĞIRSAK

1. Karaciğer,Pankreas ve Safra Kesesi Karaciğer vücudun en büyük organıdır. Karaciğerin üzeri bağ dokudan yapılmış bir kapsül ile örtülüdür. karaciğerin sağ ve sol “lop” adı verilen iki bölmeye ayrılır. Karaciğer; Loplar ise lopcuklardan oluşmuştur. Lopcukların çevresinde toplar damar, safra kanalları ve karaciğer atardamarlarının kolları bulunur.

Karaciğerdeki olayların hemen hemen hepsi lopcuklarda gerçekleşir karaciğer ve kan hücreleri arasında karşılıklı madde alışverişi yapılır. Sinüslerin çevresinde alyuvarları yapan Retikülo-Endotel hücreleri ileömrünü tamamlamış alyuvarları parçalayan Kupfer hücreleri vardır. Karaciğer lobcuğu

Karaciğer kanalı iki kola ayrılır. Bir kol, fazla salgıyı safara kesesine götürürken diğer kol (koledok kanalı) safrayı oniki parmak bağırsağın- daki water kabarcığına döker. Fazla safra safra kesesinde depolanır. Karaciğer hücreleri safra suyu salgılar. safra suyu ince kanalcıklar yoluyla karaciğer kanalına boşalır aktarılır. Karaciğer kanalı iki kola ayrılır.

Safra suyu salgılama, Heparin, protrombin, fibrinojen gibi kan proteinlerini sentezleme Yaşlanmış alyuvarları kupfer hücreleri ile parçalama,. Embriyo döneminde kan hücrelerinin üretimini sağlama ve lenfosit oluşturma, Amonyağı üre ve ürik asite dönüştürme, Yağda eriyen A,D,E,K vitaminlerini depolama, Alkol ve ilaçların zehirli etkisini yok etme, Glikozun fazlasını glikojen halinde depolama Protein,karbonhidrat ve yağların birbirine dönüşümünü sağlama, Vücut ısısının ve kan basıncını düzenleme, Karaciğerin Görevleri ;

iç ve dış salgı yapabilen karma bir bezdir İç salgısını doğrudan kana verirken, dış salgısını bir kanalla ince bağırsaktaki water kabarcığına bırakır. Pankreas salgısı besinlerin sindiriminde etkisi olan sulu ve PH değeri 8,5 olan bir sıvıdır. Salgıladığı enzimler amilaz, lipaz, tripsinojen ve kimotripsinojendir. Kimotripsinojen ve tripsinojen oniki parmak bağırsağına dökülen kadar aktif değildir. Bu enzimlerin aktifleşmesi ince bağırsakta enterokinazla olur. Pankreas iç salgı bezi olarak langerhans adacıklarından insülin ve glukogon hormonları salgılar Pankreas:

Kalın bağırsakta ince bağırsaktan farklı olarak Epitel dokusunda Villüsler bulunmaz ve kimyasal sindirim yapılmaz. Kalın bağırsak sindirilmeyen maddelerin toplandığı ve atıldığı organdır, İnce bağırsağın kalın bağırsağa bağlandığı yere kör bağırsak denir. Kör bağırsağın çıkıntısına apandis denir. Kalın bağırsak rektum denilen bir yapı ile sonlanır. Rektumun dışa açılan kısmına anüs denir. Madensel tuzlar ve su burada emilir Kalın bağırsakta yaşayan bazı bakteriler K ve B vitaminlerinin sentezlenmesini sağlar. E. Kalın Bağırsak:

KALIN BAĞIRSAK

SİNDİRİM SİSTEMİ TAM ANİMASYON FİLMİ

F. Besinlerin Sindirimi Mekanik sindirim sonucu parçalara ayrılan besinler hücre zarından geçecek kadar küçük değildir. Besinlerin hücre zarından geçip kana karışması için kendisini oluşturan yapı birimine ayrılması gerekir. Karbonhidratların glikoza, yağların yağ asidi ve gliserole, proteinlerin amino asitlere kadar parçalanması gerekir. Büyük yapılı organik besinlerin, su ve sindirici enzimler etkisi ile kendilerini oluşturan en küçük yapı taşlarına ayrılması olayına kimyasal sindirim denir.

SİNDİRİM SİSTEMİ FİLMİ

SON