HEMŞİRELİĞİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ DOÇ. DR. SEVİM ÇELİK

İnsan Sağlık-hastalık Çevre Hemşirelik Hemşirelik eğitimi ve uygulamalarına ışık tutan bilimsel içeriğin oluşumunda gerekli kavramsal çerçeveyi oluşturan ana kavramlar İnsan Sağlık-hastalık Çevre Hemşirelik

İNSAN Bilim ve sanattan oluşan hemşirelik mesleğinin varoluş nedeni, insan varlığını bir bütün olarak ele alabilmek ve onu tüm yönleriyle tanımak ve anlamaktır

Türkçe sözlükte insan; memelilerden, iki eli olan ve iki ayağı üzerinde dolaşan, sözle anlaşan aklı ve düşünme yeteneği olan en gelişmiş canlı olarak tanımlanmıştır.

İnsan daha geniş anlamda insan kalıtımsal ve doğal gereksinimlerle (hava, su, beslenme, uyku vb.) donanmış olarak belli bir toplum ve kültür içinde doğan ve o toplumda kültürlenerek gelişen, yani biyo-psiko- sosyo-kültürel bir varlıktır Hemşireler bireyi ele alırken, onun fizyolojik, psikolojik yönleri kadar bütünlüğünü oluşturan ailesi, ait olduğu grubu ve toplumu da dikkate almak, sosyal ilişkilerini irdelemek durumundadır.

SAĞLIK-HASTALIK Sağlık ya da iyilik durumu sadece hastalığın olmayışı anlamına gelmemektedir. WHO (1974) sağlığı; sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, mental ve sosyal iyilik hali olarak tanımlamıştır

Sağlık, iyi olma durumunu sürdürmek için iç ve dış çevredeki değişikliklere bireyin adaptasyonunu sağlayan dinamik bir durumdur. Homeostazis, hücrenin yaşamını sürdürebilmesi için, iç ortamın dengesini korumasıdır.

SAĞLIĞIN BİLEŞENLERİ FİZİKSEL SAĞLIK SPİRİTÜEL SAĞLIK DUYGUSAL-RUHSAL SAĞLIK SOSYAL SAĞLIK

FİZİKSEL SAĞLIK Fiziksel muayene ve tanı işlemleriyle saptanabilen hastalık ya da bozukluğun olmamasıdır.Fiziksel gereksinimlerin (beslenme, solunum, boşaltım vb) tam olarak yerine getirilmesidir.

SPİRİTÜEL SAĞLIK Bir kişinin yaşamının anlamını, ölümünün kabulünü ve daha yüksek bir güçle bireysel bir ilişkiyi vurgular. Bu boyut, sıklıkla sağlık bakımında kişinin sürekliliğini tehlikeye sokan fiziksel ve duygusal tehditler olduğunda bireyi destekler ve rahatlatır.

DUYGUSAL-RUHSAL SAĞLIK Bireyin kendisi ve çevresiyle sürekli bir denge ve uyum içinde olmasıdır. Bu denge durağan değildir.

Bu kişiler; Günlük kaygı ve üzüntüleriyle başedebilirler. İçinde yaşadığı yakın ve uzak çevrede ilişkiler kurup sürdürebilir, iş ilişkileri dışında arkadaşlıklar kurabilir. İnsanlarla geçinme ve işbirliğinin ötesinde sevgi ve saygıya dayalı bağlar kurabilir, eş seçiminde tek başına sorumluluk alabilir. Kendine güvene ve gerçeğe uygun özsaygıya sahiptir.

Bu kişiler; Değer ve inançlara sahiptir. Kendini geliştirebilir, toplumda bir yeri ve görevi olduğu duygusuna sahiptir. Geleceğe yönelik tasaya, umuda ve savaşım gücüne sahiptir. Kendi başına kararlar alabilir, yaptığı işlerin sorumluluğunu alabilir, sonuçlarına katlanabilir. Mesleği dışında eğlendirici, dinlendirici ve kendini geliştirici uğraşılara sahiptir.

SOSYAL SAĞLIK Bireyin diğer insanlarla olan iletişimi, sevilme, ait olma, iş durumu, aile içi ve çalışma arkadaşları ile ilişkileri, dernekler, tiyatro, sinema gibi yaşamını ve gelişimini etkileyen sosyal uğraşılarının olması sosyal sağlığı belirleyen en önemli etkenlerdir.

Hastalık ise, sadece doku ve hücrelerde yapı ve fonksiyonel olarak anormal değişikliklerin yarattığı bir durum değildir. Hastalık, insan yapısında var olan biyo-psiko-sosyal, fiziksel,kültürel, spiritual boyutlardan birinin bir veya birden çok nedenle iç veya dış etmenlerden dolayı bir bozukluğa uğraması ve bu fonksiyonların azalması veya kaybıdır

Florence Nightingale, Sağlığı, iyi olma ve kişinin varolan potansiyelini mümkün olan en üst düzeyde kullanma olarak tanımlamıştır. Hastalığı ise, tamir edilebilecek bir süreç olarak görmektedir

SAĞLIĞI KORUMA Primer Koruma: Fiziksel ve emosyonel yönden sağlıklı bireylere uygulanır. Primer koruma, sağlık eğitim programları, bağışıklama, olumsuz beslenme alışkanlıklarını düzeltme, genetik danışmanlık, vektör kontrolü ve sosyoekonomik koşulların düzeltilmesi yönündeki aktiviteleri kapsamaktadır

SAĞLIĞI KORUMA Sekonder Koruma: Erken tanı ve tedavi, sakatlıkların sınırlandırılması amaçlı sağlık uygulamalarını içerir. Uygulamalar bireyi mümkün olduğunca çabuk bir şekilde maximum düzeye çıkarmaya yöneliktir. Sekonder hemşirelik bakımları, evde, hastanede, çeşitli merkezlerde verilebilmektedir

SAĞLIĞI KORUMA Tersiyer Koruma: Bu düzeydeki bir korumada, herhangi bir hastalık olgusunu durdurmak değil, hastalık sonucu bireyde meydana gelen anatomik ve fizyolojik değişikliklerle ortaya çıkan sakatlığın ve yetersizliğin, bireyin yaşamındaki olumsuz etkilerini en düşük düzeyde tutmak amaçlanır. Hemşirelik girişimleri komplikasyonları önleme ve rehabilitasyonu sağlamada odaklanır

SAĞLIĞI GELİŞTİRME Bireylerin fiziksel ve ruhsal yönden yüksek sağlık düzeyine ve sosyal çevreye erişebilmeleri için davranışlarını değiştirmelerini sağlayan yolları ve değişim sürecini etkileyen faktörleri tanımlayan bir süreçtir Sağlığı geliştirme aktivitelerini 2 başlık altında toplamak olasıdır: Bireye, sağlıklı yaşam biçimi kazandırılması ve sürdürülmesine yönelik davranışların kazanılması Kazanılan davranışların sürdürülmesini destekleyen çalışmalar

TEMEL İNSAN GEREKSİNİMLERİ Sağlığın sürdürülmesi ve geliştirilmesinde insanların temel gereksinimlerinin karşılanması son derece önemlidir. Gereksinimleri karşılanmamış insan optimum iyilik halinde değildir

Saygınlık gereksinimi Sevgi ve ait olma gereksinimi İnsanın temel gereksinimlerinin karşılanmasında kullanılan model Maslow’un(1954) Temel İnsan Gereksinimleri Modeli’dir Kendini Gerçekleştirme Saygınlık gereksinimi Sevgi ve ait olma gereksinimi Güvenlik gereksinimi Fiziksel güvenlik Psikososyal güvenlik Fizyolojik gereksinimler Oksijen Su Beslenme Boşaltım Sex

SAĞLIĞI ETKİLEYEN RİSK FAKTÖRLERİ Bireysel Faktörler Çevresel Faktörler Kalıtım Yaş Irk Cinsiyet Gelişimsel dönemler Meslek Alışkanlıklar Fiziksel Faktörler ( ısı, ışık, nem, soğuk, sıcak, travma vb.) Kimyasal Faktörler ( karsinojenler,zehirler) Biyolojik Faktörler ( mikroorganizmalar, parazitler vb.) Sosyoekonomik Kültürel Faktörler

ÇEVRE Florence Nightingale Bireyi çevreleyen ve onu etkileyen tüm şartları, etkileri, durumları kapsar. Florence Nightingale İlk olarak çevrenin birey üzerindeki etkilerini vurgulamıştır. Hastalık ve yaralanmalardan korunabileceği, sağlığın geliştirilebileceği ve bunun güvenli bir çevrenin oluşturulması ile mümkün olduğu inancını vurgulamıştır.

ÇEVRE Biyolojik Çevre İnsanın kendi özellikleri ve çevresinde bulunan kendisinden başka diğer canlı varlıkların tümüdür. Mikroorganizmalar, bitkiler, hayvanlar

ÇEVRE Fiziksel Çevre Yakın çevreyi tamamlayan ve doğal koşulları yapay yolla destekleyen veya geliştiren bir ortamdır. Hava, su, toprak, gıda, aydınlatma, soğutma, ısıtma, havalandırma, sağlıklı barınak

ÇEVRE Sosyal Çevre İnsanın geniş ve evrensel çevresi ile etkileşim sürecine bağlı bireyin toplumsallaşma ortamıdır. Kişinin ailesi, okul, arkadaşlar, komşular, hobi klüpleri, toplum

TEŞEKKÜRLER