STRES YÖNETİMİ-2 Yrd. Doç. Dr. Özlem BALABAN

Başlıca Stres Kaynakları (Stresörler) Organizmada stres yanıtının oluşmasına neden olan etmenler stresörler olarak adlandırılırlar. Çalışanın İşinden Kaynaklanan Öğeler Görevin karmaşıklığı, Görevin sağladığı bağımsızlık Göreve bağlı roller: I) Rol çatışması II) Rol belirsizliği III) Aşırı veya fazla hafif roller

Başlıca Stres Kaynakları-2 B) İş ortamından kaynaklanan öğeler I) Bireylerarası İlişkiler -Bireylerarası rekabet, -Bireylerarası ilişkilerin zayıf olması, -Meslektaşların sosyal desteğinin az olması, -Kavga, zorbalık, kabalık, taciz gibi olumsuzluk içeren hertürlü davranışlar. II) İşyerinin Fiziksel Özellikleri -Farklı sıcaklık ve nem, Aydınlanma, Gürültü, Radyasyon, Kimyasal maddeler vb.

Başlıca Stres Kaynakları-3 C) Bireysel Öğeler Bireyin kişiliği (kişisel özellileri, A Tipi Kişilik, B Tipi Kişilik) Bireyin fiziksel durumu Aile sorunları, ekonomik sorunlar vb. D) Örgütsel Öğeler Hiyerarşik yapı Örgütteki değişim ve yeniliklerin meydana getirdiği belirsizlik ( Şirket birleşmeleri, Satınalmaları vb.)

KİŞİLİK VE STRES Kişilik: En önemli bireysel stres faktörü kişilik özelliğidir. Çalışmalarındaki kişilik özellikleri A ve B Tipi olarak ikiye ayrılmaktadır. A tipi kişiliğin davranış özellikleri; genellikle acele konuşmak, diğer insanlar konuşurken acele etmek, hızlı yemek, sırada beklemekten nefret etmek, asla bir şeye yetişmek durumunda olmamak, zamanın elverdiğinden daha fazla etkinlikle dolu bir programa sahip olmak, zamanı boşa harcamaktan nefret etmek, aynı anda bir çok şeyi yapmaya çalışmak, çok yavaş insanlara karşı sabırsızlık, dinlenme, dostluk veya zevk verici şeyler için çok az zaman ayırmaktır. Örgütlerin çoğu A tipi davranışlar gösteren kişileri ödüllendirmekte ve kendi yöneticilerinden A tipi davranış modellerini benimsemelerini beklemektedir. Bu nedenle de örgütlerdeki pek çok birey, fiziksel ve zihinsel sağlığı pahasına bu özellikleri göstermektedir. B tipi kişilik davranış özelliği gösteren bireyler, A tipindeki bireylerin tam tersidir. B tipi insanlar, katı kurallardan arınmış ve esnektirler. Zamanı sorun etmezler, rahat ve sabırlıdırlar. Başarı konusunda aşırı hırslı değildirler. Kolay kolay sinirlenmez ve tedirgin olmazlar. Yaptıkları işten zevk almayı bilirler. İşleriyle ilgili rahatlıkları onlara suçluluk duygusu vermez, sakin ve düzenli çalışırlar. B tipi birey, A tipi bireyin tersine kolay yaşayan bir tiptir. Oldukça açık ve rahattırlar. Zamanla pek ilgilenmezler. Başarı onlara pek fazla bir şey vermez. Başkaları ile yarışa girmezler. Konuşmaları bile daha rahat ve sakin bir tondadır. B tipi birey, kendisinden ve çevresinden emin bir tiptir .

Stresin Belirtileri Stresle ilgili belirtiler, fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal olmak üzere dört grupta toplanabilir: 1. Fiziksel Belirtiler: Baş ağrısı, düzensiz uyku, sırt ağrıları, çene kasılması veya diş gıcırdatma, kabızlık, ishal ve kolit, döküntü, kas ağrıları, hazımsızlık ve ülser, yüksek tansiyon veya kalp krizi, aşırı terleme, iştahta değişiklik, yorgunluk veya enerji kaybı, kazalarda artış. 2.Duygusal Belirtiler: Kaygı veya endişe, depresyon veya çabuk ağlama, ruhsal durumun hızlı ve sürekli değişmesi, asabilik, gerginlik, özgüven azalması veya güvensizlik hissi, aşırı hassasiyet veya kolay kırılabilirlik, öfke patlamaları, saldırganlık veya düşmanlık duygusal olarak tükendiğini hissetme.

Stresin Belirtileri-2 3. Zihinsel Belirtiler: Konsantrasyon, karar vermede güçlük, unutkanlık, zihin karışıklığı, hafızada zayıflık, aşırı derecede hayal kurma, tek bir fikir veya düşünceyle meşgul olma, mizah anlayışı kaybı, düşük verimlilik, İş kalitesinde düşüş, hatalarda artış, muhakemede zayıflama. 4. Sosyal Belirtiler: İnsanlara karşı güvensizlik, başkalarını suçlamak, randevulara gitmemek veya çok kısa zaman kala iptal etmek, İnsanlarda hata bulmaya çalışmak ve sözle rencide etmek, haddinden fazla savunmacı tutum, konuşmamak. Olağan durumlar dışında bu belirtiler sık görülmeye başlarsa, bireyler stres altında demektir. Stresi kontrol etmenin ilk adımı, stresin farkında olmaktır. Yapılması gereken, bireyin kendi fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal özelliklerini iyi analiz etmesi ve normal dışı durumlardaki bu belirtilerin farkına vararak stres yaratıcı durumla en iyi şekilde başa çıkabilmesidir.

Stresin Sonuçları Birey Üzerindeki Sonuçları I) Fizyolojik sonuçları : Uyku düzeninde değişiklik, çarpıntı, başağrısı, sırt ağrısı gibi çeşitli ağrılar, iştah değişiklikleri, bitkinlik, sindirim zorluğu, çeşitli mide- bağırsak bozuklukları, gürültüye, sese karşı aşırı duyarlılık vb. öte yandan kronik strese maruz kalma vücudun bağışıklık sistemini zayıflatarak daha çabuk hastalanmaya sebep olmaktadır. II) Psikolojik sonuçları: Saldırganlık, depresyon, kaygı, hayatı çekilmez olarak görme duygusu ile tükenmişlik sendronumuna sebep olmaktadır. III) Davranışsal sonuçları: Alkol alma eğilimi en çok görülen davranışsal sonuçtur. Bunun yanısıra sigara, uyuşturucu kullanımı ve aşırı yemek yeme söz konusu olabilir.

Stresin Sonuçları B) Örgütsel Sonuçları I) Doğrudan Sonuçları: Performans düşüklüğü, verimlilik, satış ve karlılıkta azalma. II) Dolaylı sonuçları: İş kazaları, yüksek personel devri, devamsızlık.

Stres Yönetimi Stresle başa çıkmak ve yaşam kalitesini arttırmak amacıyla, durumu değiştirme ya da duruma verilen tepkileri değiştirmektir. Kısaca, STRESLE BAŞA ÇIKMAK’ tır. Yaşamın her aşamasında olduğu gibi çalışma hayatında da stresten kaçınmak mümkün değildir. Çalışma ortamında yaşanan stresin etkilerini tamamen ortadan kaldırmak ise oldukça güçtür. O halde yapılması gereken şey bu atmosfer altında çalışanların dengesini bozan, sağlığını olumsuz yönde etkileyen stresi en aza indirgemeye çalışmaktır.

Stresle Mücadele Teknikleri Bireysel Mücadele Teknikleri Fiziki Egzersizler: Kasların güçlü bir şekilde kullanılması ve derin soluk alıp vermeyi sağlaması bakımından vücudu canlandıran bir tekniktir. Spor, koşma, jimnastik, aerobik ve kas sağlığını geliştirici hareketler önemlidir. Derin gevşeme, nefes ve dinlenme teknikleri. Sosyal destek ağının genişletilmesi: Aile ve arkadaşlarla paylaşma. Biyolojik Geri Besleme: Kişilerin vücutlarındaki olayları çeşitli ölçüm aletleri ile gözleme esasına dayanır. Bu amaçla kullanılan araçlar tartı, termometre gibi araçlardan yararlanılarak vücut sağlığına yönelik geri besleme sağlanır. Dinlenme: İş dışında dinlenmeye zaman ayırmak, kitap okumak. Doğru Beslenme: Aşırı yağ, şeker, kalorili gıdalar ile kafeinli içeceklerden uzak durmak.

Zamanı İyi Kullanma: Stres zamanı nasıl değerlendirdiğimize bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Günümüzde zaman baskısının, zamanı iyi kullanamamanın yarattığı stres oldukça sık karşılaştığımız bir durumdur. Etkili bir zaman planlaması için düzenli olmak, planlama yapmak, öncelikleri belirlemek, olabilecek problemleri önceden tahmin etmeye çalışmak ve gerektiğinde sorumluluklarımızı paylaşmak stresle mücadelede önemlidir.

B) Örgütsel Mücadele Teknikleri Örgüt düzeyinde ortaya konan yapılar, fiziksel koşullar ve süreçle ilgili stres kaynaklarının azaltılmasıdır. Çalışma şartlarının iyileştirilmesi: Isı, ışık, ses vb. fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi ile işçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamalarını kapsar. Destekleyici Bir Örgütsel Hava Yaratmak: Birçok örgütte, bürokratik ve resmi bir yapı ile birlikte katı ve kişisel olmayan bir hava vardır. Bu durum önemli bir stres kaynağıdır. Daha az merkeziyetçi, kararlara katılımı sağlayan, yukarıya doğru iletişime izin veren bir yapı kurulması, örgütsel stresle başa çıkmada etkili bir yöntem olabilir. Merkeziyetten uzak, katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici biçimde oluşturmak örgütsel stresi azaltacaktır.

Örgütsel Mücadele Teknikleri-2 3. İşi yeniden yapılandırma: İş genişletme, iş zenginleştirme, iş rotasyonu gibi yöntemler kullanılabilir. 4. Örgütsel Rollerin Belirlenmesi ve Çatışmaların Azaltılması: Rol çatışması ve belirsizlikler, bireysel stres kaynaklarının başında gelmektedir. Yöneticiler, örgütsel rollerin belirsizliğini ve çatışmalarını ortadan kaldırarak bunun neden olduğu stresi azaltabilirler. Her görev, işgörene destek olacak açık beklentileri ve gerekli bilgiyi içermelidir. 5.Mesleki Gelişim Yollarının Planlanması ve Danışmanlık: Örgütlerde, bireylerin sonraki pozisyonlarının ne olacağı ve ne yapacaklarını bilmemek, büyük bir stres kaynağıdır. Bu nedenle mesleki planlama tekniklerinin kullanılması, örgütlerde stresle mücadele etmede önemli bir rol oynamaktadır.

Stres yönetiminin amacı, stresin bütününden kaçınmak değildir, zaten bu olanaksızdır. Stresle başetmede unutulmaması gereken noktalardan biri de stresin oluşmasında kişinin karşılaştığı olaylarla ilgili yorumları ve değerlendirmeleridir. Sizin olayları nasıl anlamlandırdığınız ve yönlendirdiğiniz stresi azaltmada veya çoğaltmada temel faktördür. Bu yüzden kendimizi tanımak, olaylara verdiğimiz anlamların ve tepkilerin farkında olmak stresle başetmede önde gelen adımlardan birisidir.