ÜNİTE 1 HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM MİTOZ BÖLÜNME

HATIRLATMALAR

HATIRLATMALAR Hücrenin kısımları Hücre zarı Sitoplazma Çekirdek

Hücrenin temel kısımlarının görevleri: Hücre zarı: Hücreye şeklinin verir ve madde alışverişini sağlar. Sitoplazma:Yaşamsal olayları gerçekleştiren organelleri bulundurur. Çekirdek: Hücrenin yönetim merkezidir.

Hücrenin yönetim merkezi neresidir? Çekirdektir.Çekirdek,kalıtsal özellikleri taşıyan yapıları bulundurur. Hücreler ne zaman bölünebilir? Hücre bölünmesinin olabilmesi için önce hücrenin belli bir büyüklüğe ulaşması gerekir.

Hücre bölünmelerinin nedenleri neler olabilir? Gerçekleştiği canlıya ya da hücreye bağlı yeni hücreler meydana getirmek Yenilenmeyi sağlamak(örn:yaraların onarımı) Büyümeyi sağlamak Bazı canlılarda sperm veya yumurta oluşturmak Tek hücreli canlılarda çoğalmayı sağlamak

Zigottan bebek oluşumu Büyümemiz Saçımızın uzaması Zigottan bebek oluşumu Yaprakları koparılan bir bitkinin yeni yapraklarının çıkması Amip hücresinin bölünerek çoğalması Sperm hücresinin oluşması Yaralarımızın iyileşmesi Polen oluşumu

Hücre Bölünmesi; Mitoz Mayoz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.

1. MİTOZ BÖLÜNME

MİTOZ BÖLÜNME Yumurta ve spermin çekirdeklerinin birleşmesi yani döllenmesi sonucu oluşan tek hücreli canlıya zigot denir. Bir bebeğin vücudu ise sayılamayacak kadar çok hücreden oluşmuştur. Tek bir hücreden bu kadar çok hücrenin oluşması mitoz bölünme ile meydana gelmektedir.

Mitoz bölünme sırasında hücre; çekirdeğin bölünmesi ile başlayan ve birbirini takip eden evrelerden geçer. Bu evreler sırasında önce çekirdeğin ve sitoplazmanın bölünmesi ile iki yavru hücre oluşur.

Mitoz bölünme başlamadan önce çekirdekte bulunan kalıtım maddesinin birer kopyası alınır. Bu kalıtım maddesi mitozun başlangıcında kromozom adı verilen yapılara dönüşür.

ÖNCE ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ BAŞLAR. 1.evrede: Kromozomlar belirgin halde görülmeye başlar. Kromozomlar iğ ipliklerine rastgele tutunurlar. Kromozomların etrafındaki çekirdek zarı erir İğ iplikleri; Hayvan hücrelerinde SENTROZOM organelinden, Bitki hücrelerinde SİTOPLAZMİK PROTEİNLERDEN oluşturulur.

2.aşamada: Kromozomlar iğ iplikleri üzerinde kayarak hücrenin ekvator kısmına dizilirler.

3.aşamada: Hücrenin ortasına dizilen kromozomlar hücrenin karşılıklı kutuplarına hareket ederler. Kromozomların ikiye ayrılması ile oluşacak her iki hücre de kalıtım maddesinin birer kopyasını almış olur.

4.aşamada:Her iki kutupta kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur.

ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİNDEN SONRA SİTOPLAZMA BÖLÜNÜR. Hayvan hücresinde boğumlanarak Bitki hücresinde ara lamel oluşumu ile

Mitoz Bölünme Sonucunda; 1) Ana hücreden kalıtsal özellikleri aynı iki hücre oluşur. 2) Oluşan iki hücre ana hücre ile aynı sayı ve özellikte kromozomlar içerir. 3) Hücrelerdeki sitoplazma miktarı, organel sayıları farklılık gösterebilir.

İnsan vücut hücrelerinde 46 kromozom vardır. Bu kromozomları yarısı (23) anneden yumurta ile yarısı babadan (23) sperm ile gelir. Bir takım kromozom (23 kromozom) içeren hücreler n ile gösterilir. Bir takım annede bir takım babadan olmak üzere iki takım kromozom bulunduran hücreler 2n (46 kromozom) ile gösterilir. İnsanların vücut hücrelerinde 2n:46 kromozom vardır.

Bir canlının kromozom sayısının fazla olması, canlının gelişmişliği ile ilgili bilgi vermez. İki canlının kromozom sayısının aynı olduğunun bilinmesi de bu iki canlının aynı türden olduğuna kanıt olamaz. Tür At İnsan Soğan Eğrelti otu Köpek Deniz yıldızı Güvercin Keçi Moli Balığı 2n 64 46 16 500 78 94 60

EŞEYSİZ ÜREME Ana canlıdan,kalıtsal olarak tamamen kendisine benzeyen yavru canlıların oluşması şeklindeki çoğalmaya eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Eşeysiz üremede , eşey hücreleri (sperm ya da yumurta) rol almaz.

1) Vejetatif Üreme: Bitkilerin tohum dışında dal, yaprak ...gibi kısımlarından yeni bitkilerin oluşturulmasıdır. Çeliklendirme, dallandırma,aşı gibi çeşitler vardır. Bitkinin tohumdan yetiştirilmesi işlemine göre daha kısa sürede gerçekleşir. Böylece ana bitki ile kalıtsal yapı bakımında tamamen aynı yeni bitkiler yetiştirilebilir.

-göz yaşı bitkisi yaprakları ile -çilek sürünücü gövdesi ile Örneğin ; -bir menekşe bitkisinden bir dal alıp onu köklendirip toprağa ekersek ana menekşe bitkisinin aynısından elde etmiş oluruz. -göz yaşı bitkisi yaprakları ile -çilek sürünücü gövdesi ile -begonya , gül, söğüt dalları ile -patatesin toprak altı gövdesindeki gözleri

Göz yaşı bitkisi Çay çeliği köklendirme Aşılama

2) Tomurcuklanarak Üreme: Ana bireyin üzerinde oluşan küçük çıkıntıdan ana bireye benzer yeni bireylerin oluşturulmasıdır. Ana hücre üzerinde büyüyen tomurcuk; -ya ana hücreye yapışık durumda yaşamını sürdürür -ya da ana hücreden ayrılarak bağımsız birey olur. Eğer ana hücreye bağlı kalırsa koloniler oluşabilir. (Örneğin:Mercan kolonilerinin oluşumu)

Örneğin: Bira mayası mantarında (bira mayası ekmek hamurunu kabartılmasında, bira yapımında da kullanılır) Bira mayası

Örneğin: Hidralarda (Süngerler,Deniz anası.....)

3) Bölünerek Çoğalma: Tek hücrelilerin çoğunda görülür. Tek hücrelinin hücresinin bölünebilmesi için belli bir büyüklüğe ulaşması gerekir. Bölünme tek hücrelilerde çoğalmayı sağlar. Örneğin:-Bakterilerde -Tatlı suda yaşayan tek hücreli canlılardan amip, öglena, terliksi hayvanda

Bölünerek çoğalma çok hızlı gerçekleşir Bölünerek çoğalma çok hızlı gerçekleşir. (Örneğin bir havuzun renginin bir gecede yeşile dönmesi içindeki alglerin bölünerek çoğalması ile olur.)

4) Yenilenme (Rejenerasyon) -Bazı çok hücreli ilkel hayvanlarda yenilenme canlı sayısının artışına neden olabilir. Örnek: Denizyıldızı ve toprak solucanı. Deniz yıldızının; merkezden parça alarak kopan kollarının her biri, eksik kısımlarını mitoz bölünme ile yenileyerek yeni deniz yıldızlarının oluşumunu sağlar.

Toprak solucanı birkaç parçaya ayrıldığında, parçalar kendilerini tamamlayarak her biri toprak solucanı haline gelir ve bu çoğalma sağlamış olur.

Her yenilenme olayı canlı sayısının artışına neden olmaz. Örneğin; -İnsanlarda kemik iliğinden yeni kan hücrelerinin oluşması , -Yaraların zamanla iyileşmesi -Kırılan kemiğin onarılması