Motor ve Duyu Bölgeleri Prof.Dr.Yalçın KIRICI Anatomi AD

Cortex cerebri Cortex cerebri’nin fonksiyon bölgelerinin lokalizasyonu ile ilgili bilgiler büyük ölçüde; Cortex’in belirli bölgelerinde lezyonu olan hastaların klinik değerlendirilmesi ile, Anestezi altındaki hastalarda beyinin belirli bölgelerinin uyarılması sonucunda elde edilen bulgular ile, Yeni bir yöntem olan positron emission tomography (PET)’nın kullanılması ile, cortex’te bu fonksiyon bölgeleri tesbit edilmiştir.

Cortex cerebri Cortex cerebride; -Duyu bölgeleri -Motor bölgeleri -Assosiasyon bölgeleri vardır.

Assosiasyon bölgeleri kompleks bağlantıları sayesinde birçok duyunun bir arada ve kazanılmış deneyimler doğrultusunda değerlendirildiği bölgelerdir. Assosiasyon bölgelerinde lezyonu olan hastalar; duyuları algılamalarına rağmen bunları değerlendiremezler. Bu tür hastalarda primer bir duyu kaybı olmamasına rağmen; dokundukları veya gördükleri objenin ne olduğunu anlayamama veya, işittikleri kelimenin anlamını algılayamama gibi bulgular ortaya çıkar. Bu tür bozukluklara genel olarak agnosia adı verilir. 4

Loblara göre kortikal alanlar Alman Anatomist Korbinian Broadmann tarafından cortex cerebri’de vücut fonksiyonları ile ilgili yaklaşık 52 tane alan belirlenmiştir. 5

Motor bölgeler Lamina pyramidalis interna’da yer alan piramidal hücreler, cortex cerebrideki esas efferent nöronlardır. Cortex cerebri’de; Primer motor bölge Premotor bölge Yardımcı (supplementary) motor bölge olmak üzere üç ana motor bölge vardır. 6

Primer motor bölge Vücudun muhtelif bölümlerine hareket yaptıran impulslar üretir. Hareketlerin nasıl yapılacağını planlamaz. Planlamayı sekonder motor sahalar (Premotor bölge) yapar.

Sekonder motor bölgeler (Premotor bölge) Somestetik korteksten, thalamus ve bazal ganglionlardan çok sayıda afferent lif alır. Fonksiyonu, geçmişteki tecrübeler sonucunda öğrenilen hareketlerin programının depo edilmesidir. Primer motor sahaların yaptıracağı hareketlerin programını gönderir.

Yardımcı (supplementary) motor bölge Bu sahanın uyarılması sonucunda karşı tarafın ekstremitesi hareket eder Aynı hareketi oluşturabilmek için primer motor sahaya oranla biraz daha fazla uyarılması gerekmektedir. Bu sahanın devre dışı bırakılmasında kalıcı bir hareket kaybı görülmez.

a Frontal lobun kortikal alanları: Primer motor merkez……4 numaralı BA (gyrus precentralis) Premotor merkez…………6 numaralı BA (gyrus frontalis medius) Suplementer motor alan…6 numaralı BA (frontal lobun iç yüzünde) Frontal göz sahası………..8 numaralı BA (gyrus frontalis medius) Prefrontal alan(şahsiyet merkezi)…9,10,11,12 numaralı BA (polus frontalis) Motor konuşma merkezi(Broca alanı)……..44 ve 45 numaralı BA (gyrus frontalis inferior’daki gyrus triangularis(45) ve buraya komşu gyrus opercularis(44) bulunur). 10

Fonksiyonları Primer motor merkezin, beceri gerektiren istemli hareketlerin başlatılmasında rolü vardır. Primer motor bölge, vücudun kontralateral yarımını temsil eder. Premotor merkezin, motor programın hazırlanmasında rolü vardır. Uyarılması ile birden fazla eklemde koordine kas hareketleri gözlenir. Suplementer motor alanın, uyarılması ses çıkarma, yüzde mimetik hareketler ve simetrik koordine kas hareketlerine yol açar.

Fonksiyonları Frontal göz sahası, istek doğrultusunda yapılan ve objelerin görüntüsünü odaklamaya yönelik konjuge göz hareketleri ile ilgili olduğu kabul edilmektedir. Bu sahasının uyarılması ile her iki gözde karşı tarafa konjuge bakış ortaya çıkar. Prefrontal alan, duygu, davranış ve yargıda rolü vardır. Motor konuşma merkezi, dominant hemisferde yerleşmiştir.Kelimelerin şekillenmesini sağlar.

Lezyonlarda hangi bulgular görülür? Primer motor alan: Karşı vücut yarımında gevşek paralizi(hipotoni) ve tüm refleksler kaybolur. Premotor alan: Beceri gerektiren kompleks hareketlerin(yürüme gibi) yapılamaması (apraksi). Suplemental motor alan: Kontralateral akinezi Frontal göz alanı: Gözler lezyon tarafına deviye olur. Motor konuşma alanı: Dominant hemisferdedir. Konuşma bozulur. Prefrontal alan: Duygulanmalar ve yargısal davranışlarda bozukluklar olur. Normal bir insanda kendiliğinden oluşan otomatik hareketlerin (yüz ifadesindeki değişiklikler, mimikler, yürürken kolların hareketi) bir bütün olarak azalması yada kaybı, 13

TUS Sorusu İstemli  hareket ile ilgili motor yolların merkezi hangisidir? (TUS1993NİSAN) a)Gyrus precentralis b)Gyrus postcentralis c)Bazal ganglionlar d)Gyrus temporalis superior e)Corpus callosum 14

TUS Sorusu Broca konuşma merkezi SSS’de nerede bulunur? (TUS1998Nisan) a) Cuneus b) Precuneus c) Gyrus frontalis inferior d) Gyrus angularis e) Gyrus postcentralis 15

a Pariyetal lobun kortikal alanları: Primer somatik duyu merkezi……3(3a ve3b),1,2 numaralı BA (gyrus postcentralis’in ve lobulus paracentralis’in arka parçasındadır) Somatik duyu assosiasyon merkezi……5,7 numaralı BA (primer somatik duyu korteksinin arkasında) Okuma yazma merkezi…………..39 numaralı BA (gyrus angularis) Konuşulanı anlama merkezi…….40 numaralı BA (gyrus supramarginalis) Tat merkezi………………………..43 numaralı BA (gyrus postcentralis’in alt ucunda, pariyetal operculum’da lokalizedir). 16

TUS Sorusu Cortexde, somatosensorial duyuları algılayan bölge aşağıdakilerden hangisidir? (TUSEylül2001) a. Gyrus precentralis b. Gyrus frontalis superior c. Gyrus postcentralis d. Gyrus temporalis superior e. Fissura calcarina 17

Fonksiyonları Primer somatik duyu alanında dokunma, ağrı, ısı ve proprioseptif duyular algılanır. 3a ve 3b; kaba dokunma duyusu, 1;ayırt edici duyu(iki nokta ayrımı) ve 2;proprioseptif duyu ile ilgilidir.) Somatik duyu assosiasyon alanı, gelen duyu bilgilerinin çözülmesinde rolü vardır.Objelerin şekli, yapısı ve boyutunun dokunma ile ayırt edilmesini (stereognazi) sağlar.

Lezyonlarda hangi bulgular görülür? Primer somatik duyu alanı: Proprioseptif duyular tamamen kaybolurken özellikle ağrı ve ısı duyuları kaba olarak algılanır. Somatik duyu assosiasyon alanı: Objelerin şekli, yapısı ve boyutunun dokunma ile ayırt edilmesi(stereognazi) bozulur. Okuma yazma merkezi: Yazılı sözcüklerin anlaşılması ile ilgilidir. Lezyonlarında vizüel agnozi olur. Gyrus supramarginalis: Karşı vücut yarımındaki objeleri dokunarak tanıma yeteneği kaybolur(astereognozi). Hasta karşı vücut yarısını unutur. Primer tat alanı: Tat halüsinasyonları olur, ipsilateral dil yarımında tat duyusu bozulur. Hastanın görmesi yeterli olduğu halde, gördüğü bir objeyi tanıyamaz, isimlendiremez. 19

a Temporal lobun kortikal alanları: Primer işitme merkezi……………41ve 42 numaralı BA (gyri temporales transversi-Heschl'in transvers gyrusu) İşitmenin assosiasyon merkezi (Wernicke’nin duysal konuşma alanı) ………………….…22 numaralı BA (gyrus temporalis superior) Görme ve işitmenin assosiasyon merkezi…37 numaralı BA (gyrus temporalis inferior) 20

Fonksiyonları Primer oditör alan, akustik boşlukta sesin geliş yönü ve mesafesi, yani lokalizasyonu ile ilgilidir. İşitmenin assosiasyon alanı, işitilen yada konuşulan sözcüklerin anlaşılması ile ilgilidir. 39 numaralı alan, yazılan sözcüklerin anlaşılması ile ilgilidir.

Lezyonlarda hangi bulgular görülür? Primer oditör alan: Akustik boşlukta sesin geliş yönü ve mesafesi, tanı lokalizasyonu yapılamaz. İşitmenin assosiasyon merkezi (Wernicke’nin duyusal konuşma alanı): İşitilen yada konuşulan sözcüklerin anlaşılması bozulur. Wernicke alanı, fasciculus arcuatus denilen bir lif demetiyle Broca alanıyla bağlantılıdır.İşitilen yada konuşulan dil, primer oditör kortekste algılanır ve buradan Wernicke alanına geçer ve anlaşılır olur. 22

a Temporal lobun kortikal alanları: Koku merkezi……………………..34 numaralı BA (temporal lobun ucundaki piriform kortekstir) Kokunun assosiasyon merkezi..28, 35 numaralı BA 23

Lezyonlarda hangi bulgular görülür? Primer olfactor korteksi irrite eden lezyonlar, genellikle hoş olmayan koku halüsinasyonlarına neden olur. 24

a Oksipital lobun kortikal alanları: Primer görme merkezi………….17 numaralı BA (sulcus calcarinus’un her iki tarafında, gyrus calcarinus’un iç yüzüne karşılık gelir). Sekonder görme merkezi………18, 19 numaralı BA 25

Fonksiyonları Makula, vizüel korteksin en arka bölümünde (polus occipitalis), Retina’nın periferik bölgeleri ise en ön bölümünde temsil edilir. Retina’nın üst yarımından gelen lifler vizüel korteksin üst parçasında, alt yarımından gelenler alt parçasında sonlanır. Görme alanının sağ yarısı sol hemisferin vizüel korteksinde, sol yarısı da sağ hemisferin vizüel korteksinde temsil edilir.

Lezyonlarda hangi bulgular görülür? Vizüel korteksin harabiyetlerinde homonimos hemianopsia olur. Sekonder görme merkezi: Görülen objenin özellikleri (rengi ve şekli) ile ilgilidir. Lezyonu vizüel agnozi’ye neden olur. Vizüel agnosi, vizüel alandaki objelerin ayırt edilmemesidir. Hastalar, objelerin özelliklerini tarif edebilir, ancak bir bütün olarak objeyi tanımlayamaz. Vizüel agnozi'nin özel bir formu olan prosopagnozi (yüzleri tanıyamama) 18 ve 19 numaralı alanların bilateral lezyonlarında olur. 27

Primer somatik duyu merkezinin lezyonlarında İki nokta diskriminasyonu Stereognosia (cisimleri elle hissederek tanıma) Pozisyon duyusu Vibrasyon gibi duyuların algılanmasında bozukluklar ortaya çıkar. Ağrı ve ısı duyusu ile ilgili kayıplar çok az olmakla birlikte, hastalar bu tür duyuların lokalizasyonunu belirlemede güçlük çeker. 28

Primer görme merkezi lezyonları Lezyonun genişliğine bağlı olarak görme kayıpları ortaya çıkar. 29

Sekonder görme alanları lezyonları Hasta objeleri, çizimleri ve yüzleri tanıyamaz, Renkleri isimlendiremez, Ton farklarını ayırt edemez, Objelerin hareketini algılayamaz. 30

Primer somatik duyu merkezi Gyrus postcentralis’in kaudal kısmından kranial kısmına doğru yüz, boyun, el, üst ekstremite, gövde ve alt ekstremite şeklinde bir sıralanma vardır. Primer somatik duyu merkezinde vücut kısımlarının bu şekilde sıralanması ile elde edilen temsili vücut şekline duyu homonculus’u adı verilir.

Primer somatik duyu merkezi Alt ekstremitenin temsil edildiği bölge lobulus paracentralise karşılık gelir. Primer somatik duyu merkezinde el ve özellikle başparmak, yüz ve özellikle ağız bölgesi ile ilgili kısımlar diğerlerine göre oldukça geniş bir yer tutar.

Primer motor bölge Bir taraftaki primer motor bölgede vücudun kontralateral yarımı temsil edilir. Primer motor bölgede somatotopik bir organizasyon vardır. Buna göre, gyrus precentralis’in alt kısmından yukarıya doğru baş bölgesi, üst ekstremite, gövde ve alt ekstremite şeklinde bir sıralama söz konusudur.

Primer motor bölge Alt ekstremitenin temsil edildiği bölge lobulus paracentralis’e karşılık gelir. Primer motor bölgede vücut kısımlarının bu şekilde sıralanması ile elde edilen temsili vücut şekline motor homonculus adı verilir. Eldeki parmaklar ve özellikle baş parmağın temsil edildiği bölge, diğerlerine göre oldukça geniş bir yer tutur.

Dominant hemisfer Bazı belirli üst düzey fonksiyonların yerine getirilmesinde sağ ve sol hemisferlerden biri daha ön plandadır. Bu hemisfere dominant hemisfer adı verilir. Örneğin, lisan ile ilgili fonksiyonları dominant hemisfer üstlenir.

Dominant hemisfer Benzer şekilde, kişinin sağ ve sol elini daha iyi kullanması genellikle dominant hemisferine bağlıdır. İnsanların çoğunda beyinin sol hemisferi dominanttır. Sol hemisferi dominant olan şahıslar genellikle sağ ellerini daha iyi kullanırlar.

Dominant hemisfer Dominant hemisfer genellikle lisan, aritmetik ve analitik fonksiyonlar ile Dominant olmayan hemisfer ise bazı müzikal yetenekler, emosyonların bazı yönleri, objeleri ve yüzleri tanıma gibi fonksiyonlar ile ilgilidir.

Frontal lob Brodmann alanı Fonksiyonu 4 Primer motor merkez 6 8 9,10,11, ve 12 44 ve 45 Fonksiyonu Primer motor merkez Premotor merkez Suplementer motor alan Frontal göz sahası Şahsiyet merkezi Konuşma merkezi 38

Parietal lob Broadmann alanı Fonksiyonu 3,1,2 5,7 39 40 43 Primer somatik duyu merkezi Duyu assosiasyon merkezi Okuma yazma merkezi Konuşulanı anlama merkezi Tat merkezi 39

Temporal lob Broadmann alanı Fonksiyonu 34 Koku merkezi 28,35 41, 42 22 37 Fonksiyonu Koku merkezi Kokunun assosiasyon merkezi Primer işitme merkezi İşitmenin assosiasyon merkezi Görme ve işitmenin assosiasyon merkezi 40

Oksipital lob Broadmann alanı Fonksiyonu 17 Primer görme merkezi 18,19 Sekonder görme merkezi 41

Bunları hatırlayalım! Sulcus lateralis’in ramus posterior’unun uç kısmına ne isim verilir? Gyrus supramarginalis Motor konuşma merkezi(Broca alanı) nerede ve kaçıncı Broadman alanında bulunur? Gyrus frontalis inferior’daki gyrus triangularis(45 BA) ve buraya komşu gyrus opercularis(44 BA) bulunur. Okuma yazma merkezi nerede ve kaçıncı Broadman alanında bulunur? Gyrus angularis ve 39 numaralı BA Fissura transversa cerebri içerisinde hangi yapı uzanır? Tentorium cerebelli 42