KALIP VE KALIP SİSTEMLLERİ Kalıp: Taze beton bir şekil alması için bir form içinde bekler. Betonun yeterli dayanımını sağlayıncaya kadar bekletildiği bu forma kalıp denir. Kalıp taşıyıcı kısım, kalıp yüzeyi, kuşaklama, ankraj ve ağlantı elamanlarından oluşur.

Kalıp yüzeyi Taşıyıcı kısım Kuşaklama Bağlantı Elemanı Ankraj Kalıp Elemanları

1- Kalıp Yüzeyi : Kalıp yüzeyi betona istenilen şekli veren onunla direkt bağlantıda olan kısımdır. Kalıp yüzeyinin dayanıklı olması şarttır. Çünkü özellikle perdelerde ve kolonlarda çok yüksek basınç uygulanmaktadır. Kalıp yüzeylerinin de bu basınca dayanıklı olması gerekmektedir. Ahşap kalıp yüzeyleri ahşap tabakalarının liflerinin birbirine dik ve üst üste yapıştırılmaları ile oluşturulurlar. Kalıp yüzeyini oluşturan tabakalar inceldikçe dayanıklılık ve direnç artmaktadır. Tabaka sayısı en az üç adettir.

2- Mesnet konstrüksiyonları : Taşıyıcı elemanlar, destekler, kuşaklamalar, bağlama elemanlarıdır. Mesnet konstrüksiyonları elemanlara yük geldiğinde şekil değiştirmelerini engelleyen kalıp yüzeyine gelen kuvvetleri taşıyıcı kısımlara aktaran elemanlardır. Bunlar döşemelerde ve kolon-perdelerde kullanılmak üzere ikiye ayrılır. Malzemelere ahşap, çelik, alüminyum olabilir. Bu taşıyıcılar dikmelere ve konsollara mesnetlenirler. Enlemesine ve boylamasına yerleştirilen çeşitli malzemeden kirişlerin altlarında belli aralıklarda yerleştirilip onlara gelen yükleri taşıyan elemanlara ‘ dikme yada iskele’ denir.

MODERN KALIP SİSTEMLERİ VE İNCELENMESİ Kalıp Çeşitleri : 1- Klasik kalıp sistemi 2- Modern kalıp sistemleri olarak ikiye ayrılırlar. MODERN KALIP SİSTEMLERİ VE İNCELENMESİ Üretim süresince kaynakların belli sayıda ürün türüne yatılması ile standartlaşma sağlanır. Standartlaşmada amaç sadeleşmedir. Kullanıcı isteklerini uygun, kullanışlı, basit, ekonomik, üretimle ilgili teknik gereksinimleri sağlayacak çözümler kalıplar içinde üretilmiştir. Yüksek yapılarda kullanılan kalıplar dört başlık altında incelenecektir;

1- Takılır Sökülür Kalıplar 2- Tırmanır Kalıplar 3- Tünel Kalıplar 4- Kayar Kalıplar Takılır Sökülür Kalıplar: Bu tür kalıplar geleneksel kalıpların geliştirilmiş halidir. Elaman sayısını azaltmak için tipleştirme yoluna gidilmiş ve bu az sayıdaki elemanların birbiriyle çok az sapma ile uyumları sağlanmıştır. Takılır sökülür kalıplar, yapı birleşenlerinin dökümlerinin yapılacağı noktada birleştirilir, döküm işlemi tamamlandıktan sonra sökülüp, üretimi yapılacak olan yeni yapı bileşeninin olduğu noktada tekrar kurulur. Takılır sökülür kalıplar planda kullanıldığı yerlere göre düşey elamanların kullanıldığı kalıp sistemi ve yatay elamanların kullanıldığı kalıp sistemleri olarak ikiye ayrılır;

Düşey Yapı Elamanlarının Yapımında Kullanılan Kalıplar ; 1-Perde Kalıpları 2-Sık kirişli büyük yüzey perde kalıpları 3-Çerçeveli perde kalıpları 4-Kolon Kalıpları 4-Sık kirişli kolon kalıpları 6-Çerçeveli kolon kalıpları 7-Dairesel kesitli kolon kalıpları Yatay Elamanların Yapımında Kullanılan Kalıplar 1-Kiriş Kalıpları 2-Döşeme kalıpları 3-Büyük yüzeyli döşeme kalıpları (masa kalıplar) 4-Küçük yüzeyli döşeme kalıpları (panel döşeme kalıpları, kaset kalıplar)

1.Düşey Yapı Elamanlarının Yapımında Kullanılan Kalıplar ; Her bina yatay ve dikey elamanlardan oluşmaktadır. Bir binanın düşey elemanları binayı taşıyan perdeler ve kolonlardır. Taşıyıcı kısımlar olduğundan kalıplanmaları ayrı özen gerektirir. Kolon ve perde kalıpları hazırlamadaki en önemli veriler yükseklikleri, genişlikleri ve kalınlıklarıdır. 1.1 Modern Perde Kalıpları Uzunlukları genişliklerinin beş katından fazla olan kolonlar perde olarak tanımlanırlar. Perde kalıplarında mümkün olduğunca büyük yüzeyli panolar kullanılır. Kalıp elamanı karşılıklı iki levhadan ve mesafe ayarlayıcılardan oluşmaktadır. Bunlar özel çivilerle birleştirilmesiyle elde edilen kalıp kalıp elemanları yatay sıralar halinde birleştirilir ve iç boşluğa beton dökümü yapılır. Böylelikle monolotik bir düşey taşıyıcı elaman elde edilir.

Büyük yüzeyli sık kirişli bir perde kalıbı örneği

Perde Kalıplar İkiye Ayrılmaktadır: 1.2. -Çerçeve kalıplar 1.3. -Sık kirişli büyük yüzeyli perde kalıplar 1-Çerçeve Kalıplar: 15-20 mm kalınlıkta plywood ve çelikten yapılma her iki doğrultuda ızgara şeklinde monte edilmiş veya nervürlerle sağlamlaştırılmış taşıyıcı konstrüksiyondan oluşmuş bir kalıp çeşididir.  

Çerçeve kalıbıyla perde ve kolon yapımı

Çerçeve kalıplar, kalıp üreticileri tarafından her firmaya özgü patentli bağlantı elemanları ve ölçmelerine göre standart şekilde üretilip, uygulamaya hazır bir biçimde teslim edilmektedir. Çerçeve kalıpların kat yüksekliğine göre bırakılır. Elaman genişlikleri 25 cm ile 75 cm’nin katları şeklinde olabilir. Ağırlığı 120 kg dan fazla olan kalıplar vinçle taşınırlar. Ankraj çubuğu perde kalıplarında yatay basıncı almak için kullanılır. Ankraj sayısı elaman yüksekliği boyunca genellikle iki veya üç sıradan oluşur. Payandalar kalıbı istenilen eğimde veya düşey doğrultuda tutup, rüzgar veya başka etkilerden doğan yatay kuvvetleri almaktadır. Payandalar 45 derecelik açı ile yerleştirilip alt uçları da betona mesnetlenir.

Payanda

2- Sık Kirişli Büyük Yüzeyli Perde Kalıplar ; Modüler ve sık kirişli kalıp elemanları ile oluşturulan bu tür kalıplar yapım yerine vinçle taşınır. Dikey kiriş elemanları ahşap olan kalıplardır. Bu tür kalıplarda geleneksel kalıplarda olduğu gibi kalıp yüzeyi, taşıyıcı kısım, kuşaklama, payanda, çalışma platformundan oluşmaktadır. Farkı kalıp yüzeylerinin büyük olmasıdır. Büyük yüzeyli kalıplar 30 m2 büyüklüğüne kadar yapılabilirler. Ağırlıkları 50 kg/m2 ile 120 kg/m2 arasındadır. Bunlar ancak vince asılma elamanı gerekmektedir.

Sık kirişli dairesel perde kalıbı örneği

2-Modern Kolon Kalıpları Kolonlar birbirleriyle bağlantılı ve doğrusal olarak kalıplanabilen küçük yüzeylerden oluşan kesitleri genellikle kare, dikdörtgen, daire, çokgenden oluşturulan düşey taşıyıcı yapı elemanlarıdır. Aynı yapı içerisinde statik sebeplerle kolon boyutları birbirinden farklı olabilir. Bir yapıda kolonların büyük bir kısmı aynı form ve kesitte teşkil edecek olursa modern kalıp teknikleri ekonomik olabilir. Kolonlar üçe ayrılır. 1-Düz kenarlılar : kare, dikdörtgen, üçgen, çokgen 2-Eğri kolonlar : dairesel, eliptik 3-Özel kalıplar : bu tip kalıplar mümkün olduğunca standart kalıpların birleştirilmesi ile elde edilir.

İki tip modern kolon kalıplama tekniği vardır; A- Sık kirişli büyük yüzeyli kalıpların kolon için uygulanışı B- Kalıp esas elamanlarının çerçeve şeklinde olduğu kalıplar A- Sık kirişli büyük yüzeyli kalıpların kolon için uygulanışı ; Kolon kalıbı dik açı ile birbirine birleştirilmiş, karşılıklı iki korniyer şeklinde elemandan teşkil edilir. Bu elemanlarda taşıyıcı olarak perde kalıbı taşıyıcıları kullanılır. Kuşaklar ise çelikten imal edilmiştir. Bu metotta kalıp yüzeyi her kolon büyüklüğü için tam olarak tespit edilip hazırlanmış olmalıdır. Buna karşılık taşıyıcılar ve kuşaklar çeşitli boyutlara uydurulabilmeleri amacıyla belli boyda yapılırlar.

Sık kirişli kolon kalıbı örneği

Kalıp yüzeyi ve kalıp kirişleri birbirine çiviler vasıtası ile birleştirilirler. Beton basıncını alması ve kalıbı bir arada tutması için kuşaklamalar yerleştirilir. Kat yüksekliğinin fazla olduğu kısımlarda yer alan kolonlardaki uzaklık, beton basıncı nedeniyle oluşan yükün her birine eşit dağılması için seyrek tutulur. Kuşakların yerleştirilmesinde ana prensipler şunlardır ; - Kalıbın atmaması için köşe birleşimlerinin sağlam yapılması gerekmektedir. - Birleşimler, kalıbın kolay sökülmesi ve birleştirilmesi için basitleştirilmesi, sadeleştirilmelidir. - Malzeme kaybına sebep olmayacak birleşimler yapılmalıdır.

Çerçeve şeklinde kolon kalıpları

Dairesel kolon kalıbı

Yatay Elemanların Yapımında Kullanılan Kalıplar; Kiriş Kalıpları; Kirişlerin binaların yatay taşıyıcı elemanlarıdır. Binaya etki eden ölü yükler dahil olmak üzere yapı elemanlarının yüklerini, beton dökümü sırasında ıslak beton ve kalıp kuruluşu sırasındaki insan yüklerini taşırlar. Modern Döşeme Kalıpları; Yüksek yapılarda kullanılan modern döşeme kalıpları modüler elemanlarından meydana gelen döşeme kalıplarıdır. Kalıp elemanları arasında boyutsal koordinasyon olmalı ve kalıp elemanları farklı kalıp elemanları ile değişik şekillerde bir araya gelebilmelidir. Yüksek yapılarda kullanılacak döşeme kalıplarının sahip olması gereken özellikler şöyle sıralanabilir:

Kolayca sökülüp takılabilmeli Bir üst kata çıkabilmek için gerekli düzenlemelere sahip olmalıdır. Beraberinde kullanılacak iş iskelesine kurulabilmesine imkan tanımalı. Yükseklerde güvenle çalışabilmeye imkan verecek emniyet tedbirlerini içermeli. Döşemenin içinde kalacak techizatın döşenebilmesine imkan tanımalıdır. Ekonomik olmalıdır. Gerekli olan işçilik miktarı az olmalıdır.

Büyük yüzeyli döşeme kalıpları; Masa kalıbı ; Büyük yüzeyli döşeme kalıbının aynı zamanda yüklerini de aktardığı tabana mesnetli olduğu, kiriş ve dikmelerinin de birleşik kalıplarla oluşturulduğu döşeme ve kiriş kalıp sistemlerine ‘MASA KALIBI’ denilir. Masa kalıbı kalıp yüzeyi ile birlikte mesnet konstrüksiyonundan ibarettir.

Yüksek yapılarda katlar birbirine benzer olduğu için bir katta hazırlanan kalıplar diğer katlarda da kullanılabilmelidir. Diğer kata taşıma işlemi vinçlerle yapılmaktadır. Çünkü döşeme kalıplarının üst katlara elemanlarına ayırmadan taşınabilmesinin başka yolu yoktur. Döşemede kullanılan kalıpların üst ve alt bölümleri bir arada masa kalıp olarak adlandırılırlar ve masa tek parça olarak üst kata çıkartılabilirler. Döşemede kullanılan kalıplar şu bölümlerden oluşur; 1- Üzerine beton dökülen ve yüzeyi pürüzsüz ahşaptan (plywood) meydana gelen, diğer yüzeyi döşemenin açıklıklarına bağlı olarak, ahşap veya çelik kirişlerle bir yada her iki yönde de desteklenen üst bölüm (masa üstü) 2-Üst bölümü destekleyen ve beton dökümünün güvenle yapılması sağlayan çelikten yapılmış destek bölümü (masa ayağı)

Masa kalıbı oluşturan elemanlar; Teleskopik dişli ayak Yay kilitli bağlantı pimi Masa kafaları Alçaltma çerçevesi Alçaltma krikosu Yükseltme gereçleri Yürütme araçları

Küçük yüzeyli döşeme kalıpları; Kiriş dikmeleri yapım yerinde kurulan kalıplarla yapılan sistemlerdir. Kalıp yüzeylerinin küçük olmaları sebebiyle bu adı almıştır. Bu kategoriye giren kalıplar ikiye ayrılır 1- Panel döşeme kalıplar 2- Kaset kalıplar A- Panel döşeme kalıpları; Taşıyıcı, mesnet başları üzerine yan yana düzlem oluşturmak üzere yerleştirilen hazır panellerden oluşur. Paneller dolu gövdeli veya kafes kiriş şeklindeki özel alüminyum, ahşap taşıyıcılarla mesnetlenirler. Yükler taşıyıcı kısımdan çelik ve ahşap dikmelere aktarılırlar. Çelik dikmelerin başında sabit bir baş levhası bulunur. Bu levha kalıp yüzeyi görevini de yapar. Taşıyıcılar mesnet başlarındaki mesnet levhalarına bir kama veya bir bağlantı elemanı ile bağlanır.

B- Kaset kalıplar; Küçük yüzeyli başka bir kalıp ise kaset döşeme elde edilmesini sağlayan hazır kaset kalıplardır. Kaset kalıplar ‘fiberglass’ dan yapılmıştır. Ahşap kalıp kirişlerinin üzerine bu kasetler konur, donatıları yerleştirildikten sonra beton dökümü yapılır. Çıkarılışı sırasında hava verilir ve bu şekilde aşağı inmeleri sağlanır. Beton sarfiyatını azaltır.

Tırmanır Kalıplar; Tırmanır kalıplar düşey elemanların yapımında kullanılan kalıplardır. Yapımın kesintisiz olarak devam etmesini sağlar. Tırmanır kalıplar yüksek yapılarda örneğin kulelerde, köprü ayaklarında, çekirdek yapımında, taşıyıcı perdelerin ve yüksek binaların dış duvarlarının yapımında kullanılır. Tırmanır kalıplar yapıya gereken kısımlarda ankrajlarla monte edilen kalıpla bir bütün olarak hareket ederek taşıyıcı iskele kullanımını da ortadan kaldıran bir sistemdir.

Tırmanır kalıplar modüler elemanların bir araya gelmesinden oluşur Tırmanır kalıplar modüler elemanların bir araya gelmesinden oluşur.Perdelerin yapımında kullanılırlar.Tırmanır kalıpları birbirinden ayıran özellikleri üst katlara taşınma şekilleridir.Düşey hareket kendinden tırmanmayan kalıplarda bir vinç ile,kendinden tırmanan(otomatik) kalıplarda ise vinçsiz hidrolik veya mekanik bir mekanizma ile olur.Tırmanır kalıplar üçe ayrılır; * Elle tırmanır kalıplar * Vinçle tırmanır kalıplar * Kendinden tırmanır kalıplar(otomatik) -Mekanik mekanizmalı -Hidrolik mekanizmalı