………………….İLKÖĞRETİM OKULU TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ERKAN DEMİR FİİLİMSİLER

Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir.

Eylemsiler eylemden türeyen ancak eylemin bütün özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir. Eylemsiler tümcede ad soylu sözcüklerin görev ve özelliklerini taşırlar. Yan cümlecik kurarlar. Kısaca fiile benzeyen fakat kip ve kişisi olmayan kelimelere fiilimsi denir.

ÖRNEK SORU: (1985-FL) Fiil kök ya da gövdelerinden türeyen, tamlayıcı cümlecik kuran, çekimi olmayan kelime çeşitlerinin ortak adı nedir? A) İsim-fiil B) Sıfat-fiil C) Bağ-fiil D) Fiilimsi

Fiilimsiler üç grupta incelenir: Fiillere "-mak, -mek" , "-ma, -me", "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerinin getirilmesiyle yapılır. Türetilen bu kelimelere mastar; türetmede kullanılan eklere mastar eki denir. İsim çekim eklerini alabilirler.

"Soru çözmek zevkli bir uğraş." "Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz." "Kitap okumayı severim." "Soru çözmek zevkli bir uğraş." "Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz." Cümlelerindeki altı çizili sözcükler isim – fiildir

Bazı sözcükler aslında isim-fiil ekleriyle türediği hâlde, zamanla isimleşmiş, yani fiilimsi özelliğini kaybetmiş olabilir.

"Biraz daha yemek alabilir miyim?" "Bu kazmayı içeri götür." “Bakkaldan üç ekmek aldı.” "Derste yağış türlerini inceledik." Cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir. Artık bir kalıcı isim oluşturmuştur. (Dondurma, danışma, kavurma, kızartma, çakmak, yemek, ekmek, alış veriş, gösteriş, direniş...)

Süzme bal, asma köprü, yapma çiçek... “-me, -ma” ekleriyle türeyen mastarlardan bazıları sıfat olarak kullanılabilir. Süzme bal, asma köprü, yapma çiçek... “-me, -ma” ekleri olumsuzluk ekiyle karıştırılmamalıdır. Bu hafta işe gitme. (Olumsuz fiil) Tatile gitme hazırlıkları başladı. (İsim-fiil) “-iş” ekini alan bazı kelimeler isim-fiil, isim ve fiil görevinde kullanılabilir. Yurda giriş işlemleri başladı. (İsim-fiil) Binanın girişi çok berbattı. (İsim) Hiç çekinmeden rakiplerine girişti. (Fiil)

ÖRNEK SORU: (1993-EML) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil vardır? A)Yol yürümekle, borç ödemekle biter. B)Ne oldum dememeli, ne olacağım demeli. C)Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış. D)Gülme komşuna gelir başına. Cevap A şıkkıdır. Çünkü diğer seçeneklerdeki fiiller çekimli fiillerdir.

 Fiillere "-en,-an,-esi, -ası, -mez,-maz, -ar,-er,-dık, -dik,-duk,-dük,-acak, -ecek, -mış, -miş,-muş,-müş" eklerinin getirilmesiyle yapılır. Sıfat görevinde kullanılırlar. Niteleme sıfatı sayılırlar. Tanı→tanıdık (adam) kırıl→kırılası (eller)...

"Görünen köy kılavuz istemez." "Öpülesi elleri vardı analarımızın." "Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor." "Görür gözüm görmez oldu." "Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım." "Çözülecek soruları da yanında getir." "Kızarmış ekmekler ne güzel kokuyor." “Yetişmiş insan kıymetlidir.” Cümlelerinde altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.

Kimi zaman sıfat-fiiller çekimli fiillerle karışabilir. Görünmez kaza ,(Sıfat-fiil) Buradan bizim ev görünmez. (Fiil)

Bayrama katılan öğrencilere izin verildi. (Sıfat-fiil) Sıfat-fiiller bir isimden önce değil de yalnız kullanılırsa isimleşmiş sıfat-fiil adını alır ve isim gibi kullanılır. Bayrama katılan öğrencilere izin verildi. (Sıfat-fiil) Bayrama katılanlara izin verildi. (İsim) / Yeni binenler çok konuşuyordu. Ne gelenim var ne gidenim. Seni arayan babanmış.

Ölüm hayatı tazelemektir. / Bu tanıdık adamdır. Ad-eylemler ve sıfat-eylemler ek eylem alarak yüklem olurlar. Ölüm hayatı tazelemektir. / Bu tanıdık adamdır.

A) İsim-fiil B) Bağ-fiil C) Sıfat-fiil D) Yardımcı fiil ÖRNEK SORU: (1986-FL) “Okul eğitimi dışında kalan gençlerin de eğitilmeleri gerekir.” Cümlesinde “kalan” kelimesinin çeşidi nedir? A) İsim-fiil B) Bağ-fiil C) Sıfat-fiil D) Yardımcı fiil

A)Günlerce düşünüp çalışarak bir program yaptık. ÖRNEK SORU: (1996 FL/AÖL) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil yoktur? A)Günlerce düşünüp çalışarak bir program yaptık. B)Yapılacak işleri öncelik sırasına göre dizdik. C)Bulunduğumuz çevreyi ayrıntılarıyla tanıdık. D)Bu arada bizi üzen olaylar oldu.

Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır. Bağ - fiiller cümlede genellikle zarf olarak kullanılır. Zarf-fiiller çoğunlukla bağlama göreviyle kullanıldığı için bir adı da bağ-fiildir. Zarf-fiiller çekim eki almaz.

Ekleri şunlardır: “—()p ,(-ıp, -ip, -up, -üp), -arak (-erek), -a (-e), -ınca (-ince, -unca, -ünce), -madan (meden), -maksızın (-meksizin), -dıkça (-dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe, tukça, -tükçe), -alı (-eli ), -ken, -dığında (-diğinde, -duğunda, -düğünde, -tığında, -tiğinde, -tuğunda,-tüğünde), -asıya (-esiye), -diği halde, -eceği zaman, -dikten sonra, -diği gibi, -eceği gibi, -ecek kadar, -miş kadar… ”

"Çalışınca elbette başarılı olursun." "Gittikçe artıyor yalnızlığımız." "Okumadan nasıl karar verebilirim?" "Eve gidip gelecekti." "Kitap okurken sanki kendinden geçerdi." "İçeri girer girmez konuşmaya başladı." "Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu." "Bu şehre geleli tam altı yıl olmuştu." "Kardeşim yanımıza koşa koşa gelmişti." “Sınıfa gülerek girdi.” Cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ - fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır.

ÖRNEK SORU: (1996 FL/AÖL) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi vardır? A)Yolda pek çok tanıdık kimseyle karşılaştık. B)Biraz konuştuk, sonra ayrıldık. C)Onu uzaktan gördük, ama yetişemedik. D)Okuldan çıktık, hemen eve geldik.

Cevap: A Tanıdık=sıfat fiil

B)Ateş demekle ağız yanmaz. C)Sakla samanı gelir zamanı. ÖRNEK SORU: (1994-ATML Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde fiilimsi yoktur? A)Denize düşen yılana sarılır. B)Ateş demekle ağız yanmaz. C)Sakla samanı gelir zamanı. D)Atılan ok geri dönmez.

Cevap: C

A)Zamir-fiil-sıfat fiil B)Zamir- sıfat fiil- fiil ÖRNEK SORU:(1991-FL) “Susan adam, kendini dinleyecek birini bulmuş, açıldıkça açılmıştı.” A)Zamir-fiil-sıfat fiil B)Zamir- sıfat fiil- fiil C)İsim – bağ fiil – sıfat fiil D)İsim fiil – fiil – sıfat fiil

Cevap: B

C)İçtiğimiz su-sıfat fiil D)Okumayınca- zarf fiil   ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil kullanılmıştır? A)Görünce hatırladım. B)Her gün yürüyüş yapmalıyız. C)İçtiğimiz su çok soğuktu. D)Okumayınca olmaz. Cevap: B A)Görünce-zarf fiil B)Yürüyüş-isim fiil C)İçtiğimiz su-sıfat fiil D)Okumayınca- zarf fiil

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil kullanılmıştır? ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil kullanılmıştır? A)Gülerken gözlerinin içi gülüyor. B)Bineceğimiz yeri bir türlü bulamadık. C)Adamın benimle konuşmasını bekledim. D)Güneş girmeyen eve hekim girer. Cevap: A A)Gülerken- zarf fiil B)Bineceğimiz-sıfat fiil C)Konuşmasını-isim fiil D)Girmeyen-sıfat fiil

SIFAT- FİİL ÖRNEKLERİ 1-Aramadık yer bırakmadık. 2-Bugüne kadar görülmemiş bir haksızlık var ortada. 3-Pişmiş aşa su katmak. 4-Kırılası eller hep zalimin yanında. 5-Memleketin o kadar çok görülesi güzellikleri var ki... 6-Daha yapılacak çok iş var. 7-Çözülemeyecek bir sorun yoktur.

SIFAT- FİİL ÖRNEKLERİ 8-Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç 9-Koşar adım eve gitti. 10-Hep bilinen şeylerden bahsetti durdu. 11-Gelen adayların kaydını yapıyorlar. 12-Akan kanı durdurmalı önce. 13-Kaçan mahkûmları yakalamışlar. 14-Uzun süre tartışılacak bir konu bulduk.

ZARF-FİİL ÖRNEKLERİ 1-Telefon edip hâlini hatırını sordum.   1-Telefon edip hâlini hatırını sordum. 2-Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor. 3-Bakıp bakıp gülüyor. 4-Olayı adeta yeniden yaşıyormuşçasına anlattı. 5-Gece karanlık sokaklarda düşe kalka ilerlediler. 6-Dinlene dinlene gittiler. 7-Gürültüye aldırmadan işiyle meşgul oluyordu. 8-Hiç dinlenmeksizin yedi saat yürüdüm

ZARF-FİİL ÖRNEKLERİ 9-Her şeyi bilircesine konuşuyordu. 10-Gülünce gözlerinin içi gülüyor. 11-Canım sıkıldıkça şiir okurum. 12-Kar yağınca herkes sokaklara döküldü. 13-İlk okuduğumda iyi anlayamamıştım. 14-Uyurken hep sayıklar. 15-Gün ağarırken düştük tarla yollarına. 16-Uyumadan önce de yarım saat kitap okunabilir

ZARF-FİİL ÖRNEKLERİ 17-Gelir gelmez seni sordu. 18-Buraya geleli çocuğa bir hâller oldu. 19-Seni tanıyalı hayatım değişti. 20-Çok yalnızlık çektiğinden (dolayı) buralarda kalmak istemiyor. 21-Sizden ayrılacağı için üzülüyor. 22-Sen gelene kadar biz burada bekleyeceğiz. 23-Yollar açılıncaya kadar bekledik. 24-Öldüresiye dövdüler.

İSİM-FİİL ÖRNEKLERİ 1-İnsanlar yaşamak için çalışıyorlar. 2-Beni anlamak bu kadar zor mu? 3-Ondaki çalışma hırsına hayranım. 4-Bunları anlama o kadar kolay değil. 5-Bunları anlamıyorum, sırf gösteriş için bu kadar gezinti yapıyorlar.

İSİM-FİİL ÖRNEKLERİ 6-Bakışları hiç hoşuma gitmiyor. 7-Yaşamak kadar güzeli var mı? 8-Çalışmak hem de çok çalışmak. 9-Bir bakışı ömre bedeldir. 10-Ölüm hayatı tazelemektir.