İ DARENIN M ALI S ORUMLULUĞU 12. HAFTA

H EDEFLER İdarenin kusurlu sorumluluğunun hangi durumlarda ortaya çıkacağını öğrenecek İdarenin kusursuz sorumluluğunun hangi durumlarda ortaya çıkacağını öğrenecek İdarenin sorumluluğunun şartlarını öğrenecek İdarenin sorumluluğunu ortadan kaldıran ya da azaltan durumların hangileri olduğunu öğrenecek.

İ ÇERIK I) İdarenin Mali Sorumluluğu A) Kusurlu Sorumluluk 1) Hizmet Kusuru 2) Kişisel Kusur 3) Rücu Davası B) Kusursuz Sorumluluk 1) Risk Sorumluluğu 2) Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluk C) İdarenin Sorumluluğunun Şartları 1) Fiil 2) Kusur 3) Zarar 4) Nedensellik Bağı D) İdarenin Sorumluluğunu Ortadan Kaldıran yada Azaltan Haller 1) Mücbir Sebep 2) Beklenmeyen Hal 3) Zarar Görenin Davranışı 4) Üçüncü Kişinin Davranışı

Hukuk Devleti ve idarenin mali sorumluluğu arasındaki ilişki İdarenin hukuka aykırı eylem ve işlemlerde bulunması durumu İdarenin hukuka uygun eylem ve işlemlerde bulunması durumu

İ DARENIN M ALI S ORUMLULUĞU İdarenin sorumluluğu, idarenin bir kişiye verdiği zararın, idarenin malvarlığında bazı değerlerin zarar gören kişinin mal varlığına aktarılmasıyla tazmin edilmesi anlamına gelmektedir. İdarenin özel hukuka tabi faaliyetlerinden doğan mali sorumluluğu özel hukuk hükümlerine tabidir. Buna karşılık, idarenin idare hukukuna tabi olan faaliyetlerinden doğan mali sorumluluğu idare hukuku kurallarınca düzenlenir.

İ DARENIN SORUMLULUĞU Özel hukuka tabi olan ve uyuşmazlıkları adli yargıda çözümlenenler Sınai ve ticari kamu hizmetlerinden kaynaklanan zararlar, özel malların işletilmesinden kaynaklanan zararlar, fiili yol, kişisel kusurlar, usulsüz el koymadan kaynaklanan zararlar İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu Kamu hukukuna tabi olan ve uyuşmazlıkları idari yargıda çözümlenen sorumluluk. İdarenin kamu hukukuna tabi bir faaliyeti sonucunda ortaya çıkan bir zarar olması gerekir. İdarenin İdari Sorumluluğu

Sınai ve ticari kamu hizmeti ile ilgili olarak KİT lerin verdiği zararda davanın hangi yargı düzeninde açılacağı tartışmalıdır. Ancak doktrinde bu uyuşmazlıkların adli yargıda çözümlenmesi gerektiği kabul edilmiştir. Örneğin, Banliyö trenine binerken trenin hareket etmesi sonucu düşerek ölen kişinin mirasçısı tarafından davanın hangi yargı düzeninde görüleceği konusunda görev uyuşmazlığı çıkmıştır. Uyuşmazlık mahkemesi etkinlik ve verimlilik ilkelerine dayanan bir faaliyet olmasından dolayı özel hukuk hükümlerine tabi bir faaliyet olduğu yönünde bir karar vermiştir.

İdarenin Sorumluluğu Kusurlu SorumlulukKusursuz Sorumluluk

K USURLU S ORUMLULUK Kusurlu sorumluluk, idarenin kusurlu eylem ve işlemleriyle yol açtığı zararı tazmin etmesi yükümlülüğüdür. Kusur, mevcut bir ödevin yerine getirilmesindeki eksikliktir. Basit Kusur: Ağır Kusur: Bugün yürütülmesinde güçlük olan faaliyet alanlarında idarenin sorumluluğu için ağır kusur aranmaktadır.

H UKUKA AYKıRıLıK ILE KUSUR ARASıNDAKI ILIŞKI İdarenin eylemleri hukuka uygun olsa bile kusurlu olabilir. Örneğin bir doktorun teşhis hatası, yoldaki çukuru onarmayı unutma. İdarenin eylemleri alanında kusur ile hukuka aykırılık arasında bir ilişki yok. İdarenin bir işlemi hukuka aykırı ise kusurludur. İdarenin işlemlerinde hukuka aykırılık=kusur

Kamu Görevlilerinin İşledikleri Kusurlar Hizmet KusuruKişisel Kusur

H IZMET K USURU Hizmet kusuru, kamu görevlilerinin görevlerinin ifasından ayrılamaz nitelikte olan kusurlarıdır. Hizmet kusurunda, idarenin istihdam ettiği kamu görevlileri kusurlu olda da olmasa da, eğer hizmetin kuruluş, düzenleniş ve işleyişinde bir bozukluk veya aksaklık söz konusu ise hizmet kusuru da var demektir.

Ö RNEKLER Hemzemin geçitte karayolu taşıtı ile trenin çarpışması sonucunda doğan zararın tazmin edilmesi için açılacak dava. Bir komanda birliğinin yapmış olduğu eşkıya takibi sırasında attığı yanıcı madde sonucunda bir kişinin ahırı yanmıştır. Bu kişi adli yargıda tazminat davası açmış ancak Yargıtay davanın idari yargıda açılması gerektiğini belirtmiştir.

H IZMET K USURU Hizmetin Kötü İşlemesi Hizmetin Geç İşlemesi Hizmetin Hiç İşlememesi

K IŞISEL K USUR Kişisel kusur, kamu görevlilerinin görevlerinin ifasından ayrılabilir nitelikte olan kusurlarıdır. Kamu görevlisinin görevinin tamamıyla dışında, özel hayatında işlediği kusurlar: Saf kişisel kusurlardan idare değil, ilgili kamu görevlisi şahsen sorumludur.

. A ĞıR K USUR Kişisel amaçlarla ve kendilerine verilen görevi kötüye kullanarak işlenmiş kusurlar. Örneğin bir memurun kendisine teslim edilen paraları zimmetine geçirmesi. Aşırıya kaçan davranışlar: Örneğin polisin gözaltına alınan kişiye işkence yapması, kamu görevlisinin hakaret veya küfür etmesi Aşırı ihmal ve mazur görülemeyecek hatalar. Örneğin cephanelerle uğraşan askerlerin sigara içmesi.

Yargı kararlarına uymama. Yargı kararlarına uymamanın ilgili kamu görevlisinin kişisel kusuru olduğu kabul edilmektedir. Kamu görevlilerinin ve memurların kötü niyetle davranmaları. Kamu görevlilerinin “yetki saptırması” olarak nitelenen kamu yararı amacı dışında kişisel, siyasal, ideolojik, dinsel veya başka bir amaçla idari karar almaları veya etkinlikte bulunmaları kişisel kusur olarak kabul edilmektedir.

K AMU G ÖREVLISININ GÖREVI DıŞıNDA AMA GÖREVI DOLAYıSıYLA IŞLEDIĞI KUSURLARı İki şekilde ortaya çıkar. 1. Görevin ifası dışında işlenir ama tamamen görevden kopuk değildir. Malzeme nakletmesi için görevlendirilen şöförün normal güzergah dışında kaza yapması 2. Hizmetin dışında ama idarenin kamu görevlisine verdiği araçlar sayesinde işlenen kusurlar.Örn. Polis memurunun görevi dışınsa silahının kaza ile ateşlenmesi sonucu arkadaşının ölmesi.

Kamu görevlisinin kişisel kusuru varsa, zarar gören kişi, zarar veren kamu görevlisine karşı adli yargıda tazminat davası açamaz; idareye karşı idari yargıda tam yargı davası açabilir

Bu kuralın idare hukukunda tek bir istisnası vardır. O da yargı kararlarına uymamadır. Mahkeme kararlarını yerine getirmeyen memur hakkında ilgili kişiler adli yargıda bu memur hakkında tazminat davası açabilir.

R ÜCU D AVASı Zarar gören kişi, kişisel kusur halinde idareye karşı idari yargıda tam yargı davası açmış ve neticede idare kamu görevlisinin kişisel kusuruyla verdiği zararı ödemek zorunda kalmış olabilir. Bu durumda idare ödediği tazminatı kamu görevlisine yansıtması gerekir. İşte bu “rücu davası” yolu ile olur. Rücu davası adliye mahkemelerinde açılır ve bu davada özel hukuk hükümleri uygulanır.

K USURSUZ S ORUMLULUK Risk Sorumluluğu Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik

R ISK S ORUMLULUĞU Risk sorumluluğu, idarenin, hiçbir kusuru olmasa bile, yürüttüğü tehlikeli faaliyetler veya kullandığı tehlikeli araçlar nedeniyle ortaya çıkan zararı tazmin etmekle yükümlü olmasıdır. Ris sorumluluğunun özellikleri şunlardır: Konu olan zarar olağanüstü ağırlıkta bir zarardır. Risk sorumluluğuna yol açan olay istisnai bir olaydır. Kusursuz sorumluluk halidir.

Tehlikeli Şeyler: İdarenin kullandığı tehlikeli şeyler idarenin kusursuz sorumluluğuna yol açar. Bu tehlikeli şeyler şunlardır: Patlayıcı maddeler (Bilinmeyen bir sebeple cephaneliğin patlaması sonucu ölen erin yakınlarına idarece tazminat ödenmesi) Ateşli Silahlar (Şüpheli bir otomobili durdurmak amacıyla polis otomobile ateş etmiş ve neticede kahvehanenin önünde oturan bir kişinin ölmesi) Tehlikeli bayındırlık eserleri (Doğalgaz boru hattı patlamış ve çevredeki kişiler in ölmesi) Kan Ürünleri (Hastaya kan verilmesi sonucu hastaya AIDES mikrobunun bulaşması)

Tehlikeli Yöntemler : İdarenin kullandığı tehlikeli yöntemlerde idarenin kusursuz sorumluluğuna yol açabilir. Tehlikeli yöntemleri şöyle sıralayabiliriz: Genç suçluların eğitimi (Gözetimli eğitim kurumlarına konulan genç suçlu buradan kaçıp üçüncü kişilere karşı suç işlemiştir. Akıl hastalarının deneme çıkışları ( Akıl hastanesinden izinli çıkan bir kişinin üçüncü kişilere zarar vermesi) Mahkumlara verilen çıkma izinleri (Bir mahkuma geçici olarak çıkma izni verilmiş bu izinde bu mahkum üçüncü kişilere zarar vermişse)

Mesleki Risk Kamu görevlileri yürüttüğü hizmet dolayısıyla çeşitli zararlara uğrayabilir. Görevini yaparken bir iş kazası sonucu yaralanıp sakat kalabilir veya bir meslek hastalığına yakalanabilir. Bu durumda risk esasına göre idarenin kusursuz sorumluluğu söz konusudur.

K AMU K ÜLFETLERI K ARŞıSıNDA E ŞITLIĞIN B OZULMASI Kamu külfetleri karşısında eşitlik aslında bir şeyin menfaatinden faydalananın, o şeyin külfetine de katlanması görüşüne dayanmaktadır. Nimetlerinden tüm toplum tarafından yararlanılan idarenin eylem ve işlemlerinden doğan külfetlerinin sadece belli kişi ve kişilerin üstünde kalması durumunda bu kişi ve kişilerin uğradığı zararın idare tarafından tazmin edilmesine denir.

Kamu külfetleri karşısında eşitliğin bozulmasından dolayı sorumluluğa başvurulabilmesi için ortaya çıkan zararın şu özelliklere sahip olması gerekir. Zarar özel olmalıdır. Yani toplumun bütün üyelerinin uğradığı bir zarar değil, sadece bazı üyelerinin uğradığı bir zarar olmalıdır. Zarar anormal olmalıdır. Yani belli bir ağırlık derecesi olmalıdır.

Ö RNEK Bir albay, 60 yaş sınırına ulaşmadan idare tarafından kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilmiştir. Bu albay, 60 yaşına ulaşıncaya kadar geçecek süre içinde subay aylığı ile emekli aylığı arasındaki farkların tutarı kadar zarara uğradığını iddia ederek idare aleyhine tam yargı davası açmıştır. Danıştay burada zararın özel ve olağandışı bir zarar olmadığına karar vermiştir.

T ÜRLERI 1. Bayındırlık İşlerinin Daimi Zararlarından Dolayı Sorumluluk A. Bir yol, köprü, alt geçit, üst geçit, tünel, metro, kanalizasyon vb. inşaatı nedeniyle bir yol, birkaç haftalığına, birkaç aylığına hatta birkaç yıllığına trafiğe ya da yayalara kısmen ya da tamamen kapatılabilir. Örnek: Bir liman inşası nedeniyle müşterileri balıkçılardan ve denize girenlerden oluşan bir lokantanın müşteri kaybına uğraması Trafiğe açık bir yol, yaya yolu haline dönüştürülmüştür. Neticede bu yol üzerinde çalışan araba tamirhanesi faaliyetine son vermek zorunda kalmıştır.

B. Bayındırlık eserlerinin çıkardıkları gürültüler, kokular, tozlar, dumanlar. Örneğin belediye çöplüğünden gelen kötü kokular komşuları rahatsız eder, aynı zamanda da malın değerinin düşmesine yol açar. C. Bayındırlık işleri yüzünden mesafe uzayabilir.

TÜRLERI Hukuka Uygun İşlemlerden Dolayı Sorumluluk Bazı hukuka uygun idari işlemler bireylere zarar verebilir. Söz konusu ilke çerçevesince bu zararın tazmin edilmesi gerekmektedir. Örneğin bir geminin kamu düzeni sebebiyle limana yanaşmasına hukuka uygun olarak izin verilmemiştir. Neticede bu geminin taşıdığı yük sahibi kişi zarara uğramıştır.

Kanunlardan Dolayı sorumluluk Bazen kanun hükümlerinin uygulanması kişilere özel ve ağır şekilde zarar verebilir. Örneğin o zamana kadar yasal olarak üretilen bir maddenin üretiminin ve satılmasının yasaklanması. Uluslararası Anlaşmalardan Dolayı Sorumluluk

Ö RNEKLER 1. Bomba imha bürosunda görevli polis memuru bomba patlaması sonucu ölmüştür.E.1996/3996, K. 1997/2544. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

C EVAP İdarenin sorumluluğu vardır. Ama bu sorumluluk hizmet kusuru ilkesine göre değil, kusursuz sorumluluk ilkesine göre tazmin edilmesi gerekmektedir.

2. Jandarma Karakolu eğitim alanında bir jandarma eri silahını temizlerken silahının tetiğini düşürmesi sonucu silahtan çıkan mermi, 20 metre ilerde bulunan bir evden içeri girerek bir kişinin ölümüne bir kişinin yaralanmasına sebep olmuştur. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

İdarenin sorumluluğu vardır. Ama bu sorumluluk hizmet kusuru ilkesine göre değil, kusursuz sorumluluk ilkesine göre tazmin edilmesi gerekmektedir.

3. Hırsızlık suçundan aranan bir kişinin yakalanması sırasında kaçan suçlu, polisin açtığı ateş sonucunda öldürülmüştür. Öldüren polis memuru ağır ceza mahkemesinde yargılanmış suçsuz bulunarak beraat etmiştir. Ölen hırsızın mirasçıları idareden tazminat istemiyle dava açmışlardır. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

Danıştay 10. dairesi devletin kusursuz sorumluluk ilkesine göre ölenin yakınlarına destekten yoksun kalma, maddi ve manevi tazminat ödemesi gerektiğine karar vermiştir. Bu karar eleştirilebilir. Çünkü kişinin kendi kusuru zararın ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.

4. Ankara Bahçelievler semtinde havagazı sevk deposundaki arızanın giderilmesi sırasında zehirlenen işçi ekibinin kurtarılması çalışmalarında görevlendirilen polis memuru olay yerinde havagazından zehirlenmiş bu nedenle geçirdiği beyin sendromu sebebiyle sakat kalmıştır. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

İdarenin sorumluluğu vardır. Ama bu sorumluluk hizmet kusuru ilkesine göre değil, kusursuz sorumluluk ilkesine göre tazmin edilmesi gerekmektedir.

5. Bir astsubay, bakımı yapılan F-16 uçağının önünden geçerken çalışmakta olan motorun emme gücüyle hava alığına kapılarak ölmüştür. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

C EVAP Askeri yüksek İdare Mahkemesi idareyi kusursuz sorumluluk esasına göre tazminat ödemeye mahkum etmiştir.

6. Bir çocuk yuvasında aşçı olarak görev yapmakta olan bir kişi elini kıyma makinesine kendi dikkatsizliği ve tedbirsizliği sonucu kaptırmış ve parmakları sakat kalmıştır. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

CEVAP Danıştay’ın E.1992/316, K. 1995/1982 sayılı kararı «Olayda idareye yüklenebilecek herhangi bir hizmet kusuru bulunmadığı, davacının dikkatsizliği ve tedbirsizliği sonucu meydana gelen olay nedeniyle istenilen tazminatın idarece karşılanmasının mümkün olmadığı..» Ancak bu olayın mesleki risk kapsamında değerlendirilebileceği yönünde eleştiriler var.

T AŞıTLAR 5. Bir evin bahçesine bir uçak düşmüş ve bahçedeki 10 yaşındaki çocuğun yanarak ölmesine sebep olmuştur. İdarenin sorumluluğu var mı? Varsa hangi kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.

İdarenin taşıma sözleşmesinden kaynaklanan sorumluluğu özel hukuka ve adli yargıya tabidir. İdarenin araçlarının neden olduğu kazalardan dolayı açılacak davalar adli yargıda çözümlenir. Ancak idarenin araçlarını karıştığı trafik kazalarında idarenin personelinin uğradığı zararlar idari sorumluluk esasına göre yürütülür. Geziye katılan öğrencilerden sorumlu olarak görevlendirilen öğretmenin gezi otobüsünün karıştığı trafik kazasında ölümü nedeniyle mirasçıları tarafından idari yargı yerlerinde çözümlenmiştir.

İ DARENIN S ORUMLULUĞUNUN Ş ARTLARı Fiil Kusur Zarar Nedensellik Bağı

FİİL İdarenin sorumluluğundan bahsedilmesi için ortada bir fiilin bulunması gerekir. Bu fiil, İdari işlem, İdari eylem şeklinde olabilir.

KUSUR Mevcut bir ödevin yerine getirilmesindeki eksiklik. Kusurlu sorumluluk için aranan koşuldur.

ZARAR Bir kişinin malvarlığı ya da şahıs varlığındaki eksilmedir. Maddi zararlar: mala verilen zarar, ölüm, bedensel zarar Manevi zararlar: Şan, şeref, kişilik haklarına verilen zararlar vb.

Ortada bir zarar olmalı : Zarar gerçekleşmiş olmalı: İdari sorumluluğun amacı, idareyi cezalandırmak değil, ortaya çıkan zararı gidermektir. Zarar kesin olmalı : Zarar bilfiil gerçekleşmiş zararlar veya gelecekte gerçekleşmesi kesin zararlar olması gerekir. Zarar, parayla ölçülebilir nitelikte olmalı Zarar öznel olmalı (kusursuz sorumluluk) Zarar anormal olmalı (kusursuz sorumluluk

İdarenin bir eylemi sonucu ölen bir çocuğun ana- babası çocuklarının ölmelerinden dolayı mevcut zararı talep edebilir. Ancak çocukları ölmeseydi büyüyünce kendilerine bakacağını çocuklarının ölmesiyle gelecekteki bu bakımdan mahrum kaldıklarını ve dolayısıyla zarar uğradıklarından bahisle idareden tazminat isteyemezler.

İ LLIYET BAĞı Zararın idarenin bir faaliyetinden kaynaklanmış olması gerekir. Yani sebep sonuç ilişkisi bulunması gerekir. Bir terzi dükkanı kimliği bilinmeyen kişilerce soyulmuştur. Dükkan sahibi uğradığı zararın tazmini istemiyle dava açmıştır. Danıştay nasıl bir karar vermiştir. Bir köyde havan mermisi bulan çocuklar bu merminin patlaması sonucu ölmüşlerdir. Çocukların babası idareye tazminat davası açmıştır.

İ DARENIN S ORUMLULUĞUNU O RTADAN K ALDıRAN YADA A ZALTAN H ALLER Mücbir Sebep : İdarenin iradesi yani faaliyet alanı dışında meydana gelen, önceden öngörülmesi mümkün olmayan ve karşı konulamayacak nitelikteki olaylardır. Dışlık: idarenin iradesi yani faaliyet lerinin dışında gerçekleşmiş olması gerekir. Öngörülemezlik: Deprem, toprak kayması, sel, suikast.vb. Karşı konulamazlık: Bir olayın karşı konulamaz olabilmesi için olağanüstü şiddet ve yoğunlukta olması gerekir. Bir olayın mücbir sebep olabilmesi için bu üç şartın birlikte olmasıgerekir.

İdare, 1984 yılında depreme dayanıklılık bakımından gerekli inceleme ve tetkikleri yapmaksızın bir özel kişiden bina satın almış ve bu bina Devlet Güvenlik Mahkemesi hakimlerine lojman olarak tahsis edilmiştir. 13 Mart 1992 yılında meydana gelen depremde davacının ev eşyaları ve özel arabası tahrip olmuştur. Bu olayda idare sorumlumudur?

Birinci derece deprem bölgesinde gerekli inceleme ve araştırma yapılmadan söz konusu binanın satın alınmasında idarenin hizmet kusuru bulunduğu kararı verilmiştir.

B EKLENMEYEN H AL Beklenmeyen hal, önceden öngörülmesi ve önlenmesi mümkün olmayan idarenin faaliyetleri içinde bulunan olaydır. İdarenin aracının lastiğinin bilinmeyen bir sebeple patlaması, cephaneliğin bilinmeyen bir sebeple infilak etmesi. Bu olayın idarenin faaliyetleri içinde meydana gelmiş olması gerekir. Öngörülemezlik Önlenemezlik İdarenin sadece kusura dayalı olan sorumluluğunu ortadan kaldırır. Kusursuz sorumluluk devam eder.

Z ARAR G ÖRENIN D AVRANıŞı Zarar tamamıyla zarar gören kişinin kendi davranışı sonucu olmuş olabilir. Ortaya çıkan zarar bakımından idarenin davranışı dolaylı sebep zarar görenin davranışı asıl sebep olabilir.

Ü ÇÜNCÜ K IŞILERIN D AVRANıŞı Ortaya çıkan zarar üçüncü kişinin davranışı sonucu ortaya çıkmış olabilir. Bu durumda bu zarardan dolayı idarenin sorumluluğu tamamen ortadan kalkar.