BBY 368 Bilimsel ve Teknik Bilgiye Erişim Mühendislik ve Sanayi Kimya ve Fizik Nazan Özenç Uçak

KİMYA ve KİMYA MÜHENDİSLİĞİ Alanın tanımı Kimya bir değişim bilimidir. Genelde madde yapısını, özelliklerini ve tepkimeleri deney yoluyla araştıran ve yine aynı yollarla madde üreten bir bilim dalıdır. Deney sonuçları genellenerek bu alanda yasalar oluşturulur. Ayrıca atom özellikleri, birleşme yasaları ve bunların ürüne dönüştürülme yolları araştırılır.

Alan özellikleri Kimya mühendisliği kimyagerlik bilgilerine dayanır. Bu nedenle bu iki alan iç içe geçmiş durumdadır ve birlikte ele alınmasında yarar vardır. Kimyagerlikte bilgi üretmek esastır ve küçük ölçekli malzemeyle laboratuvar çalışması yapılır. Kimya mühendisliğinde ise bu buluşları kar ve ürüne dönüştürmek üzere daha büyük kapsamlı ve sanayi alanında çalışmalar yapılır. Disiplinler arası çalışmaya yatkın bir özelliği vardır.

Alt alanlar Organik kimya: Karbon ve karbon bileşikleri inceler. Temel olarak organik bileşenler ve yapılarını incelemeye alan karbon kimyası olarak da bilinir. İnorganik kimya: Karbon dışındaki bileşikleri inceler. Analitik kimya: Maddenin bileşenlerini inceler. Maddenin kimyasal bileşenlerinin analizine dayanır. Fiziko kimya: Kimyasal sistemleri fizik yasaları ve yöntemlerine göre inceler. Farmasötik kimya: Farmakoloji ve botanikle yakından ilgilidir. Biyo kimya: Canlıların yapısındaki kimyasal maddeleri kimyasal süreçleri ve değişimleri inceler.

Kullanıcılar Kimya kullanıcıları çeşitli düzeydedir. – akademisyenler, – öğrenciler, – kimya öğretmenleri, – araştırmacılar, – eczacılar, – tıp mensupları, – sanayi çalışanları kullanıcı grubu içinde yer almaktadır.

Bilgiye erişimde izlenen yollar Bu alanlarda bilgiye erişimde en çok izlenen yollar şunlardır: Aranılan konuyla ilgili olarak meslektaşlarla görüşme ve bazı materyallerin bu yolla sağlanması Konuyla ilgili konferanslar ve bildiri metinleri Araştırmalara destek veren firma ve kamu kurumlarının hazırladığı raporlar Tezler ve araştırma metinleri Konuyla ilgili süreli yayınlar Standart ve patentler Textbook ve handbooklar

Bilgi kullanım özellikleri Kimya alanında yazılı, sözlü ve elektronik ortam iletişim açısından yoğun kullanılmaktadır. Gereksinim duyulan bilginin niteliğine göre güncel ve geriye dönük tarama yapılabilir. Genelde yeni bir konuda çalışmaya başlarken daha kapsamlı ve eski yıllar taranarak bilgi toplanmaktadır. Günlük çalışmalar için ise sürekli ve güncel bilgi ihtiyacı vardır.

Kimyacıların bilgi arama davranışları genelde fen ve mühendislik kullanıcılarının davranışlarına benzer. İkincil kaynak kullanım oranı daha fazladır. Bunun nedeni Chemical Abstract’ın bu alandaki denetimidir. Taramalarını organize etmede ve yürütmede başarılıdırlar. Çeşitli türde kaynak kullanımı içinde süreli yayınlar ilk sırada yer almaktadır. Yayının doğruluğu, güvenilirliği ve erişilebilirliği önemlidir.

Sürekli bilgi gereksiniminin yanı sıra bu alanda acil bilgi gereksinimi de duyulmaktadır. Toplantı bildirileri, teknik raporlar, el kitapları, patentler, rehberler, meslektaşlararası görüşmeler bilgi akışında önemlidir. Bu alanda aranan bilgi çalışmanın safhasına ve niteliğine göre değişebilir. Maddelerin bileşimleri için formüllerle tarama isteği vardır. Reaksiyonlar ve ölçümlere, teorileri destekleyecek belgelere, ilgili disipline ait literatüre, endüstri alanındaki son gelişmelere ihtiyaç duyulur. Konunun uzmanlarına danışma isteği bilgi kullanımında başvurulan yollar arasındadır.

Bilginin Organizasyonu Bu alanda koleksiyon çeşitli materyallerden oluştuğu için bilginin organizasyonunun ve erişiminin önemi fazladır. Basılı olmayan veya kitap formatı dışında kalan rapor, çizim, patent, standart, laboratuvar notları gibi belgelerin düzenlenmesi, takibi ve erişimi gerekir. Seçilen sınıflama sistemi kütüphane türüne ve hizmet kapsamına göre LC, DDC veya UDC olabilir. Patent ve standartlara seri numaralarından erişim sağlanabilir.

Koleksiyon oluşturma ve hizmet tasarımı Kimya alanında güncel bilgi ihtiyacı fazladır. Bu nedenle güncel duyuru ve SDI hizmetleri önem taşır. Alanın özelliğine bağlı olarak çekirdek koleksiyon oluşturulmalıdır. Kütüphanelerarası etkili bir işbirliği, açık arşivler ve elektronik ortamdaki erişim olanakları oluşturulmalıdır. Alanın yayıncılarına ait kataloglardan ve merkezlerden yayınlar izlenmelidir. Reviewlar seçim için değerlendirilebilir

Kimyada short communication Bu alanda “short communication” ve “rapid publication” adı verilen son gelişmeleri duyuran yayınlar hazırlanmaktadır. Bunlar özellikle güncel bilginin takibi için önemlidir. Bu kaynaklara örnek olarak şu yayınlar verilebilir. – Chemical Communications – Tedrahedron Letters – Journal of Chemical Society

Seçim kaynakları: Chemical Publications, their Nature and Use. Mc Graw-Hill, How to Find Chemical Information. Wiley, Using the Chemical Literature; A Practical Guide. N.Y., Marcel Dekker, The Use of Chemical Literature. Butterworths, World Databases in Chemistry N. Y. Bowker-Saur. Information Sources In Chemistry. New York: Bowker-Saur. World Databases in Chemistry. Bowker Saur.

Sözlükler: Chambers Science and Technology Dictionary. Chambers, Mc Graw-Hill Dictionary of Chemistry. Mc Graw-Hill. Hackh’s Chemical Dictionary. Mc Graw-Hill. Dictionary of Chemistry. McGraw-Hill Dictionary of Chemistry and Chemical Technology.Elsevier

Ansiklopediler Encyclopedia of Chemical Technology. (KIRK-OTHMER olarak bilinir).  Mc Graw-Hill Encyclopedia of Science and Technology. Mc Graw-Hill. Macmillan Encyclopedia of Chemistry. Macmillan. Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wein Heim. Van Nostrand Reinhold Encyclopedia of Chemistry. Van Nostrand Reinhold. Encyclopedia of Inorganic Chemistry. John Wiley&Sons.

El kitapları CRC Handbook of Chemistry and Physics: A Ready Reference Book of Chemical and Physical Data. CRC Pres, 1913  yıllık. Hem kimya hem de fizikle ile ilgili olarak periyodik cetvelin yanında bazı kimyasal formüller ve bu formüllere ilişkin açıklamaları tablolarla birlikte verir. Ayrıca elementler, atomik ağırlıklar ve organik bileşikler hakkında da bilgileri verir. Bölüm sonlarında referanslar yer almaktadır.

CRC Handbook of Basic Tables for Chemical Analysis CRC tarafından hazırlanmaktadır. Kimyasal analizleri verir. Araştırmacılar ve araştırma kütüphaneleri için uygundur. Kimyasal analizler için temel tabloları şemaları içerir. Laboratuar güvenliği konusunda tablolar ve şemalar içerir.

Hazards in the Chemical Laboratory. Royal Society of Chemistry, 1971  Perry’s Chemical Engineers’ Handbook. 7th ed. Robert H. Perry and Don W. Green, New York, Mc Grow- Hill 1997 Chemical Technicians’ Ready Reference Handbook. N.Y., Mc Grw-Hill, 1973  Handbook of Organic Chemistry. Mc Graw-Hill, 1987.

Rehberler American Chemical Society. Committee on Professional Training. Directory of Graduate Research. Wash, 1953  Chemical Research Faculties; An International Directory. Chemical Society, 1984  Chemical Industry Directory & Who’s Who. London, Chemical Age, Benn Brothers, 1923  yıllık.

Toplantılar, konferanslar Kimya alanında konferansların yakından izlenmesi önemlidir. Bu amaçla – Index of Conference Proceedings, – Conference Paper Index, – Conference Proceedings Citation Index, – Index to Scientific and Technical Proceedings (ISI), – Proceedings in Print gibi kaynaklar kullanılabilir.

Reviewlar Kimya alanında çok sayıda yayın olması bu alanda review ların önemini artırmaktadır. Review sayısındaki artış giderek bu yayınların daha dar alanlar için üretilmesine neden olmuştur. Bunlardan bazıları: – Chemical Society Reviews (RSC), – Quarterly Reviews of the Chemical Society, – Chemical Reviews (ACS), dir.

Reviewları veren kaynaklar Bu kaynakların izlenmesi için Chemical Abstracts dan yararlanılabileceği gibi – Reports of the Progress of Chemistry (RSC), – International Review of Science, – Index to Scientific Review (ISI), – Index of Reviews in Organic Chemistry (RSC), – Index of Reviews in Analytical Chemistry kullanılabilir.

Çeviriler Bu alanda İngilizce dışında yayınlanan dergiler kimya dernekleri tarafından İngilizceye çevrilerek yayınlanmaktadır. Daha çok bu çeviriler Ruscadan, Japoncadan, Almancadan yapılmaktadır. Bu yayınların izlenmesinde Index of Translation (ASLIB), ve British Reports, Translation and Theses(BLDSC) kullanılmaktadır.

Standartlar Standartlar bir ürünün oluşturulmasında, geliştirilmesinde ve üretiminde gerekli kural ve yaptırımları içerdikleri için kimyacılar tarafından yoğun kullanılır. Pek çok ülkede ürün ve madde üretiminde ölçüleri, kaliteyi, test edilişleri ve uygunlukları veren standartlar geliştirilmektedir. Bunlar belli kurumlarda geliştirilmekte ve tanıtılmaktadır. Bu kurumlara örnek olarak: British Standart Istitution, American Society for Testing and Materials, International Standarts Organization Ülkemizde Türk Standartlar Enstitüsü Kurumu standartların üretimi ve sağlanmasında yetkili kurumdur.

Patentler Kimyacılar için çalışmaya ait ilk kayıtlı bilgi olması, detaylı bilgi içermesi, belli bir ürün veya işlemle ilgili tam bilgi vermesi ve kimya alanındaki gelişmeleri izleme olanağı sağlaması açısından patentler önemlidir. Özellikle endüstri alanında bu yayınlara yoğun gereksinim duyulur. Patentlerin izlenmesi diğer yayınlara göre daha zordur. Bu amaçla CA nın yanı sıra Patents in Chemistry and Biotechnology ve patentleri veren veri tabanlarından yararlanılabilir.

Bibliyografik denetim Kimya konusunda güncel bilgi önemli ve elektronik ortam kullanımı yaygındır. Bu konuda hazırlanan veri tabanlarının geniş bir dağılımı olduğu görülmektedir. Pek çok ticari firma ve servis kimya konusunda veri tabanı üretmektedir. Bunlar içinde ilk sırayı Chemical Abstract ve bunun elektronik versiyonu olan SciFinder almaktadır.

Diğer Veri Tabanları Index Chemicus Current Chemical Reactions Chemical Engineering and Biotechnology Abstracts Chemwatch Toxtline Analytical Abstracts Chemline ChemSearch Chemical Title Kirk Othmer Merck Index

Abstrakt ve indeksler 1.Chemical Abstracts American Chemical Society, 1907  haftalık.(Çok kapsamlı bir kaynaktır. Farklı erişim noktaları vardır. Dili ingilizcedir. Monografları ve patentleri de kapsamaktadır) 2. Index Chemicus Philadelphia, ISI, 1960  (Özellikle organik kimya, eczacılık başta olmak üzere belli konulara ağırlık verir). 3. Current Abstracts of Chemistry Philadelphia, ISI, 1960  (Bu alandaki önemli abstraklardan biridir. Kendine özgü bir kısaltma sistemi kullanmaktadır).

4. Current Chemical Reactions Philadelphia, ISI, 1979  aylık. (Kimyasal reaksiyonlar konusunda temel kaynaktır. ISI nın diğer kaynaklarında olduğu gibi bunda da standart olmayan bir kısaltma sistemi kullanılmaktadır). 5. Chemical Titles Chemical Abstracts Service. 6. Analytical Abstracts London, Royal Society of Chemistry, 1954 

Chemical Abstracts (CA) İlk çıkışı 1907, 1930 yılından sonra tüm dünyada kimya konusunda yayınlanan bilimsel ve teknik bilgileri özetleyen bir ikincil kaynaktır yılından sonra haftalık, yılda iki kez ve 5 yıllık toplu cilt halinde hazırlanmıştır. Bugün SciFinder adı altında çevrimiçi olarak erişime sunulmaktadır yılından itibaren konu indeksi 1) chemical substance ındex ve 2) general subject index olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Haftalık sayıları kendi içinde 1-34 ve olarak konulara bölünmüş olarak hazırlanmaktadır.

CA: Haftalık sayılar: Haftalık sayılarda 3 indeks bulunmaktadır. Bunlar: 1.Author index: yazar, tüzel kişi/kuruluş ve patent sahibinin adına göre düzenlenmektedir. Yazar adının yanındaki numara ile abstrağa ulaşılır. Numara yanındaki (p) harfi kaynağın patent olduğunu gösterir. 2.Patent index: Patentler ülke adı altında gruplandırılır. İlgili patent numaraları ülke ve organizasyon adı altında sıralanır. Buradan patentle ilgili abstrakt numarasına ve ilgili diğer patentlere ulaşılır.

3. Keyword index: Konuya göre alfabetiktir. Metinden ve/veya başlıktan konu ile ilgili seçilen anahtar sözcüklerle erişim sağlanabilir. Eş anlamlı sözcüklere gönderme yoktur. Ör. Amonium Carbondioxide 12598q

CA: Toplu ciltler Toplu ciltler 6 ayda bir yayınlanır ve 6 indeksi vardır. Bunlar: 1. General subject index 2. The Chemical substance index 3. Formula index 4. Index of ring system 5. Author index 6. Patent index

General subject index: Denetimli (kontrollü) dilde hazırlanmış bir kavramlar listesine göre düzenlenir. Terimler arası ilişkiler “bakınız” ve “de bakınız” lar aracılığı ile kurulur. Kullanmadan önce “index guide” dan sözcüklerin doğrulanması gerekir.

The Chemical substance index: Kimyasal madde isimleri ile erişim sağlanır. CAS’in hazırladığı sistematik düzen içinde yer alan madde adlarından giriş yapılır. CAS’in verdiği “registry number” lar ilgili maddenin kodunu oluşturur. Bu indeksin kullanımı için yine “index guide”dan yararlanılabilir. Ör: HA 966 see 2. Pyrolidinone 2.Pyrolidinone s

Formula index: Bu indeksde de her maddenin bir “registry number” ı vardır. Bu indekse kimyasal maddenin moleküler formülü ile giriş yapılabilir. Formüller içerdikleri sembollere göre alfabetik olarak düzenlenmiştir. Bunu formül içinde yer alan numaralar izler. Ör: H, H1, H2, H2O C23 H26H2O abs. no.

Index of ring system: Bu indeks özel bir ring sistemine göre düzenlenmiştir. Bilgi arayan kullanıcıya önce ilgili bileşen adına ulaşmasını sağlar. Index of ring systems abstract numarası içermez. Bu indekste bileşenden maddenin adına gidilebilir. Maddenin adı alındıktan sonra “The Chemical Substance Index” e gidilerek ilgili abstrağa ulaşılabilir. Ör: C 4 N-C4 N-C6 Pyrollo ast. no.

Author index: Haftalık versiyonundaki özelliklere göre hazırlanmıştır. Ancak daha kapsamlıdır ve diğer yazarlardan ilk yazara gönderme vardır. Yazar, tüzel kişi/kuruluş ve patent sahibinin adına göre düzenlenmektedir. Yazar adının yanındaki numara ile abstrağa ulaşılır. Numara yanındaki (p) harfi kaynağın patent olduğunu gösterir.

Patent index:. Patentler ülke adı altında gruplandırılır. İlgili patent numaraları ülke ve organizasyon adı altında sıralanır. Buradan patentle ilgili abstrakt numarasına ve ilgili diğer patentlere ulaşılır.

Chemical Abstrakt kullanılırken dikkat edilmesi gereken noktalar 1. Kavram/konu adıyla bilgi aranıyor ise: Önce Index Guide kullanılarak sözcük doğrulanır. Sonra kavram için General Subject index e gidilir. 2. Madde adıyla arama yapılıyor ise: Önce Index Guide kullanılarak madde adı doğrulanır. Sonra Chemical Substance Index kullanılarak abstrağa erişilir. 3. Ring yapıya ait bilgi aranıyor ise: Önce Index of Ring Systems den ilgili madde adına ulaşılır, sonra Chemical Substance Index aracılığı ile abstrağa erişilir.

4. Registry Number dan arama yapılıyor ise: Numara “Registry Handbook” dan doğrulandıktan sonra Chemical Substance Index e bakılarak abstrağa ulaşılabilir. 5. Herhangi bir moleküle ait formülden yola çıkılarak bilgi aranıyorsa doğrudan Formula Index kullanılarak abstrağa ulaşılabilir. 6.Yazar adından bilgi ye erişim için Author Index, 7.Patent numarasından bilgiye erişim için Patent Index kullanılır.

SciFinder

Chemical Titles 1960 yılından itibaren yayınlanmaktadır. Kimya mühendisliği ve uygulamalı kimya konusunda 700 den fazla dergiyi indekslemektedir. 3 ayrı bölümü vardır. 1. Keyword (KWIC) Index : alfabetik makalelerden oluşur. +, - karakterleri kullanılır. + işareti varsa bu makalenin isminin çok daha uzun olduğunu ve orada yer almadığını belirtir. 2. Bibliographic Index 3.Author Index

Chemvillage Chemical Business News Base ve Chimica’ yı kapsar. Royal Society of Chemistry tarafından hazırlanmaktadır. En önemli dergilerin makalelerini, pazar araştırma raporlarını, el kitaplarını içerir. Tek bir arayüzle birden fazla veri tabanı tarama olanağı verir.

?

ChemWatch Kimyasal yönetim sistemidir. 3 Milyondan fazla kimyasalın MSDS bilgilerini içerir. MSDS bilgileri bir kimyasalın kullanımı ve depolanması sırasında oluşabilecek işçi sağlığı iş güvenliği risklerini ortadan kaldırmaya yönelik çalışmaların önemli bir parçasını oluşturan ve kullanıcıyı doğru ve yeterli düzeyde bilgilendirmek amacıyla hazırlanan, ilgili kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri içeren dokümanlardır. (Malzeme güvenlik bilgi formu) ChemWatch’un dili Türkçe’dir.

ChemWatch

Index Chemicus Özellikle organik kimya konusunda yenilikleri ve ortaya çıkan yeni araştırma alanlarını verir. Yayınlara yapılan atıfları, kurum veya yazara göre atıf raporu verir. Araştırma alanları, araştırmacı, kurum ve dergi adından analiz olanağı verir yılına kadar geriye gitmektedir Reaksiyon şemaları ve ilgili bilgi sunar. EndNote ile entegre edilebilir. Tam metin makalelere bağlantı verir. Web of Science’dan erişilebilir. Haftalık güncellenmektedir.

Current Chemical Reactions Reaksiyon ve yöntemler hakkında bilgi verir. Atıf taraması olanağı verir. Index Chemicus’un olanakları bu veri tabanı için de geçerlidir arası geriye dönüşlü taramalar için yayınların toplandığı bir arşivi vardır.

Dernekler Kimyada bazı dernekler yayıncılık açısından önemlidir. Bunlara örnek olarak, American Chemical Society (ACS) Royal Society of Chemistry (RSC) Verlag Chemie (VCH) Türk Kimya Derneği gösterilebilir.

Fizik ve Fizik Mühendisliği Enerji ve maddenin etkileşimiyle ilgilenen bir bilim dalıdır. Enerji ve maddenin nasıl değiştiğini açıklamaya çalışır. Maddi evrenle ilgili herşey fiziğin konusu içine girer. Evrenin temel prensipleri ile ilgilenir. Fizik araştırmaları genellikle kuramsal fizik ve deneysel fizik olarak ikiye ayrılır. Bu iki alandaki araştırmalar ise temel ya da uygulamalı araştırmalar şeklinde ayrılır.

Kuramsal fizik, evrenin yasalarını deneysel fiziğin gözlemlerini kullanarak açıklamaya çalışır. Deneysel fizik, önerilen kuramlardan hangisinin doğru olduğuna karar vermek için tasarlanan deneyleri gerçekleştirir. Hem temel araştırmaların hem de uygulamalı araştırmaların kuramsal ve deneysel yönleri bulunur. Bu nedenle fizik alanında kuram ve deney iç içedir. Temel araştırmalar, yasaların pratikteki anlaşılabilirliği üzerinde yoğunlaşırken, uygulamalı fizik, varolan bilgiyi karmaşık sistemleri çözümlemek üzere pratik hayatta, kullanmaya gayret eder.

İlişkili olduğu alanlar Kimya Biyoloji Jeoloji Matematik Tıp Astronomi

Alt alanları Klasik fizik Nükleer fizik Kuantum fizik Optik Matematiksel fizik Plazma fizik gibi farklı başlıklar altında gruplandırılabilir.

Bilgi kullanım özellikleri Güncel ve isabetli bilgi, Elektronik ortamdan erişim, açık arşivler, e- dergiler, yayıncının otoritesi, nitelik ve güvenilirlik, Meslektaşlar arası iletişim, toplantıların izlenmesi, Uygulama alanında rapor, standart, patent, teknik bilgi ihtiyacı, Süreli yayınlar, veri tabanları.

Genel seçim kaynakları Guide to information sources in physics. London, Bowker. Guide to information sources in physical sciences. World databases in physics and matematics. Bowker-Saur.

El kitapları American Institute of Physics Handbook. New York, McGraw-Hill. Handbook of Thermal Conductivity. Houston, Gulf Publishing. Medical Physics Handbook. Philadelphia, Heyden. Handbook of Physical Colculations. New York, McGraw-Hill.

İndeks, abstrakt ve veri tabanları Current Papers in Physics. London, Institution of Electrical Engineers, 1966– (bimonthly). Tüm dünyada fizik konusundaki dergilerden güncel duyuru sağlamak amacıyla hazırlanmaktadır. Başlıklar çalışma konusu hakkında fikir verir.

Physics Abstracts. Instution of Electrical Engineers, 1898– (Semimonthly). Science Abstracts’ın A serisini oluşturur. Uluslararası niteliktedir. Süreli yayınların yanı sıra, teknik raporları, kitapları, tezleri, patentleri ve konferans metinlerini de kapsar. Konular 10 temel başlık altında sınıflandırılmıştır. Bu başlıklar altında alt başlıklar yer alır.

INSPEC, Institution of Electrical Engineering, 1969– (biweekly). Science Abstracts’ın elektronik versiyonudur. Fizik, elektrik & elektronik ve bilgisayar mühendisliği alanlarını kapsar. Farklı servisler tarafından erişime sunulmaktadır.

Current Physics Index. New York: American Institute of Physics, (quartely) Fizik alanında çekirdek süreli yayınları kapsar. Konuya göre düzenlenmiştir.

General Physics Advance Abstracts. New york: American Institute of Physics, (semimonthly). Physical Review Abstracts. New york: American Institute of Physics, (semimonthly). INIS Atom Index. Vienna: International Atomic Energy, 1976-(semimonthly)