sakarya üniversitesi sağlık yüksekokulu hemşirelik bölümü Akıl sağlığı sunumu

ŞİZOFRENİ

İÇERİK Şizofreni Tanımı Tarihçe Etiyoloji Klinik Belirti ve Bulgular Bedensel ve Fizyolojik Belirtiler Pozitif Negatif Belirtiler Gidiş ve Sonlanım Tedavi Vaka Sunumu Hemşirelik Bakımı

Şizofreni, beyindeki kimyasal maddelerin iletiminde bir bozukluk olması ve beyin yapısında bazı farklılıkların görülmesiyle ortaya çıkan bir beyin hastalığıdır. Kişinin düşüncesini, hareketlerini, duygularını ifade şeklini, gerçeği algılamasını çarpıtan ve kişinin diğerleriyle ilişkilerini bozan psikiyatrik bir rahatsızlıktır.

Şizofrenin ömür boyu görülme sıklığı hayatlarının herhangi bir evresinde başlamak üzere- genel nüfusta %0,5-1'dir. Kadınlarda başlangıç yaşı (26-32) Erkeklerde ki başlangıç yaşı (20-28)

tarihçe Eski çağlardan beri akıl hastalıkları tanımlanmaya çalışılmıştır. Orta çağların skolastik düşünce anlayışı içerisinde, bu insanlara şeytan girmiş varlık olarak değerlendirilerek toplum dışına itilmiş, zaman zaman diri diri yakılmış, zincirlere vurulmuş ve her türlü işkenceye maruz bırakılmışlardır.

DevamI... 17. yy da Willis ve daha sonra Pinel'in gayretleriyle zicirlerden çözülmüş ve hastalık olarak görülmeye başlanmıştır. Morel (1860) "Dementia prococce" (erken bunama) Hecker(1871) "Hebefreni formunu", Kahlbaum(1874) "Katatonik formunu" , Kraepelin(1896) "Paranoid ve basit formlarını" tanımlamışlardır

DevamI... Eugene Bleuler , erken bunama diye tanımlanan bu hastalarda bunamanın olmadığı, 'akıl bölünmesi' anlamına gelen 'şizofreni' terimini ilk defa ortaya attı.

DevamI... Bleuler tüm şizofreni hastalarında dört temel belirtinin olduğunu öne sürmüştür. Bu belirtiler 4A belirtisi olarak tanımlanmıştır: Autism (otizm): Gerçeklikten çekilme ve fantastik bir dünyada yaşama eğilimi Ambivalans: Birbirine zıt duygu ve düşüncelerin, eğilimlerin olması Affektif Bozukluklar: Duyguların uygunsuzluğu, küntlüğü Asosiyasyon Bozuklukları: Düşünce ve çağrışımlarda çözülme

etiyoloji 1- Genetik Etkenler 2- Çevresel Etkenler 3- Nörokimyasal Etkenler 4- Beyin Görüntüleme Bulguları 5- Nörogelişimsel Varsayım 6- Nörodejeneratif Varsayım

1-GENETİK FAKTÖRLER Şizofreninin ailesel yatkınlık gösterdiği saptanmıştır. Anne ve baba şizofreni ise görülme sıklığı %35-40 a çıkmaktadır. Bir şizofreni hastasının birinci derece akrabalarında şizofreni gelişme olasılığı %8-10 dur.

2-Çevresel faktörler Sefalet, sürgün, sosyal baskı, göç, bir azınlık üyesi olmak, kötü yerlerde yaşamak

3-nöroKİMYASAL FAKTÖRLER Dopamin Gama aminobütirik asit (GABA) Serotonin Glutamat Östrojen

4-BEYİN GÖRÜNTÜLEME BULGULARI Manyetik Rezonans yani MR, beyin devrelerinin görüntülemeyi sağlayan biliş ve duyguyla bağlantılı beyin bölgelerindeki anormal bilgi işleme sürecini ortaya çıkarmaktadır.

DEVAMI… MRG incelemesi için cihazda 15-20 dakika kadar durmak gerekebilir.

5-NÖROGELİŞİMSEL VARSAYIM Nöronal gelişimin erken dönemlerinde beyin maturasyonunu etkileyen bazı patolojik süreçleriyle beyin hasarı oluşmaktadır ve şizofreni beynin gelişimi sırasında oluşmaya başlayan bir bozukluk olabileceği düşünülmektedir

6- NÖRODEJENERATİF VARSAYIM Hastalık başladıktan sonra beynin belli bölgelerinde dejenerasyon olmakta, bu da klinik olarak kötüleşmeye eşlik etmektedir.

KLİNİK BELİRTİ VE BULGULAR Şizofreni için tanı koydurucu tek bir belirti yoktur; kişinin algılamasını, düşüncesini, duygularını, hareketlerini, dikkatini, yargılamasını etkileyen bir hastalıktır.

devamI… Öğrenme kendine bakım çalişma insan ilişkileri yaşam becerileri gibi bir çok işlev alanında yetersizliklere neden olarak iş ve toplumsal yaşamda sorunlara neden olabilir

genel görünüm ve davranış Vurdumduymazlık İlgisizlik Donukluk Çekingen

konuşma ve İLİŞKİ kurma Duygularını belli etmeyebilirler Konuşma güçlüğü olabilir Ses tonları tek düze olabilir Konuşmada düzensizlik, dağınıklık, hızlanma, yavaşlama kalıplaşmış yinelemeler(stereotipi), konuşma yankılaması(ekolali), çok konuşma, hiç konuşmama(mutizm) Sorulara uygunsuz cevaplar verebilirler

duygulanım Duygulanmada uygunsuzluk veya küntleşme vardır Zaman içinde belli bilişsel bozukluklar ortaya çıksa bile bilinç açıktır ve zihinsel yetiler bozulmamıştır Bu rahatsızlıkta kişiye bireysellik, herkesten ayrı tek bir kişi olma ve kendini yönlendirme duygularını kazandıran temel işlevler bozulur. En içsel düşünce, duygu ve davranışların başkaları tarafından bilindiği veya paylaşıldığı düşünülür. Açıklayıcı sanrılar gelişerek doğal veya doğaüstü güçlerin devreye girdiği, hastanın düşünce ve eylemlerini acaip biçimlerde etkilediği sanılır.

BİLİŞSEL YETİLER İşlemleme hızı Dikkat ve uyanıklık İşlem belleği Sözel öğrenme ve bellek Görsel öğrenme ve bellek Akıl yürütme ve karmaşık problem çözme Sosyal anlayış problemler yaşanır

devam Varsanılar (halüsinasyon) ve yanılsamalar(illüzyon) şizofrenide sık görülmektedir. İşitme, görme, dokunma, koku varsanıları gibi. Şizofreni hastalarında ayrıca depersonalizasyon ve derealizasyon algıları da görülebilmektedir

hareket Genel davraniş ve harekette en sık ve önemli belirti ağır ilgisizlik, eylem azlığı (avolition) toplumdan çekilmedir. Garip yüz, göz hareketleri (manyerizm), kalıplaşmış yineleyici el, kol, beden hareketleri, koridor arşınlama,ikide bir kapıya gidip gelme. Mistik uğraşlar ve çeşitli saplantılar da görüşür

düşünce Hasta, düşüncede anlamdan çok sözcüklerin akımına, ahengine, kafiyesine kendisini kaptırır (klang çağrışım) Bazen birkaç sözcükten parçalar ya da birkaç kavram bir araya getirerek (yoğunlaştırma), yeni sözcükler, kavramlar türetebilir (sözcük uydurma-neolojizm)

bedensel ve fİzyolojİk belİrtİler Aşırı yemek yeme kilo alma yemek yememe zayıflama. Uyku- uyanıklık düzeyinde bozulma. Cinsel isteksizlik ve güçsüzlük

Pozİtİf belİrtİler Sanrılar (hezeyanlar) Varsanılar(halüsinasyonlar) Konuşma bozuklukları Davranış bozuklukları

Negatİf belİrtİler Dikkat bozukluğu Aloji(düşünce azlığı) Anhedoni(yaşamdan tat,zevk almama) Affekt azalması(ses ve mimikte azalma) Avolisyon(motivasyon azalması) Sosyal içe çekilme

devamI… Duygusal içe çekilme Kendine bakımda azalma İşlevsellikte bozulma Öz bakım eksikliği Sosyal/mesleki işlevsellikte bozulma

Gİdİş ve sonlanIm Şizofreni tanısı almış hastaların %15 kadarı yaşamlarını intihar sonucu kaybederler

devamI… Şizofreni tanısı almış hastaların beklenen yaşam süreleri genel nufusa oranla ortalama 9-10 yıl daha azdır. İntihar Özbakım eksikliği Beslenme bozuklukları Alkol ve madde bağımlılıkları Barınma sorunları Tıbbi hastalıklar

Gİdİş ve sonlanIm

tedavİ

tedavİ Farmakolojik tedaviler 1-Birinci kuşak antipsikotikler 2-İkinci kuşak antipsikotikler 3-Antikolinerjik ilaçlar Elektro-Konvülsif Tedavi (EKT) Psikoterapi Aile terapisi

Bİrİncİ kuŞak antİpsİkotİkler Klorpromazin (Largactil) Mesoridazin (Lidanil) Trifluoperazin(Stilizan) Haloperidol(Nörodol)

İkİncİ kuşak antİpsİkotİkler Klozapin (leponex) Olanzapin (zyprexa) Risperidon (risperdal) Ketiapin (seroquel) Ziprasidon (zeldox) Aripiprazol (abilify)

Antİkolİnerjİk İlaçlar Birinci ve ikinci kuşak antipsiktiklerin Akatizi Tremor Akut distoni gibi yan etkilerini gidermek için kullanılır Akineton

Elektro-konvülsİf tedavİ (ekt) İlaç sağaltımına sınırlı yanıt veren olgularda EKT uygulaması yararlı olabilir. İlaçlara dirençli, çok ajite, intihar düşünceleri olan ya da katatonik hastalarda kullanılabilir 1938’den beri birçok psikiyatrik bozukluğun tedavisinde kullanılmaktadır.

Ekt uygulanacak hastanIn; Önce gerekli birtakım kan tahlilleri yapılır. Kalp grafisi, Beyin elektrosu MR çekilir. Anestezi almasında ve EKT uygulanmasında sakınca olup olmadığı Dahiliye, Anestezi ve Nöroloji uzmanları tarafından değerlendirilir

Ekt nasIl uygulanIr? Bir anestezi uzmanı ve bir psikiyatristin hazır bulunduğu acil müdahale imkanı veren bir tedavi odasında sedyede yatan hastada öncelikle kas gevşemesi ve uyku sağlayan anestezi ilaçları verilir.

devamI… Daha sonra hastanın alnına yerleştirilen iki elektrottan birkaç saniye süre ile elektrik akımı verilir. Bu akım ile beyinde ritmik bir elektrik aktivitesi oluşur ve beyin kimyasalları salınır. İşlem yaklaşık 5 dakika sürer, işlemin bitmesi sonrasında tedavi ekibi yaklaşık 15-20 dakika süreyle hastanın tamamen uyanması sırasında yanında bulunurlar.

Hangİ hastalara ekt uygulanabİlİr? EKT’nin en sık uygulandığı hastalık durumu ağır depresyon tablolarıdır. Bu hastalıkta kişi yoğun üzüntü,dikkat kaybı, iştah ve uykuda bozulmalar yaşar, intihar fikirleri olabilir. Mani ve şizofrenide de EKT uygulanabilir

devamI… Afektif belirtileri ön planda olan ya da katatonik bir tablo gösteren şizofreni hastalarında da EKT kullanılmaktadır

Psİkoterapİ-aİle terapİsİ

devamI… Destekleyici psikoterapi ve kognitif davranışçı terapi en çok kullanılan bir yöntemdir. Aile tedavisinde amaç ailenin hastalık hakkında doğru bilgilendirilmesini sağlamak, hastalığa yönelik etkili iletişimi sağlamak, sorun çözme, stresle baş etme becerileriyle donanmasıdır.

VAKA SUNUMU

Erkek hasta Y.M YAŞ:39 MESLEĞİ: Hiç çalışmamış EĞİTİM DURUMU: Lise terk MEDENİ DURUMU : Bekar TANISI: Şizofreni

KRONİK HASTALIKLARI: Yok ALIŞKANLIKLARI: Sigara YAŞADIĞI KİŞİLER: Anne, abi, yeğen SOSYO-EKONOMİK DURUMU: Düşük GENEL GÖRÜNÜMÜ: Öz bakımı eksik

HİKAYESİ YATIŞ TARİHİ:26.02.2016 (Hasta abisi ile polikliniğe geliyor. Önceki yatışları, öyküsü , yakınmaları ve gözlemler dikkate alınarak servise yatışına karar veriliyor.) ÖNCEKİ YATIŞLARI:3 ay önce SEAH, daha önce çok defa yatışları var. Hastalığı depremden sonra başlamış

Albino hastalığından dolayı askere gidememiş (gözlerinden dolayı ) Hasta yatışından önce 15-20 günlük bir süre ilaçlarını kullanmamış. Düzenli ilaç kullanımı yok. Suicid girişimi: balkondan aşağıya atlamış ,arabadan atlamaya çalışmış.

Şimdiki şikayetleri: Son 15 gündür kötüleşmiş Evden kaçmış,soyunup bağırark geziyormuş Zarar göreceğini düşünüyormuş Rüyasında cinsellik yaşadığı için cehennme gideceğini söylüyormuş Arkasından onu takip ettiklerini düşünüyormuş Kafam, beynim yok gibi düşünceleri varmış Suçluluk hissiyle sürekli beni affedin diyormuş.

GÖZLEMLER 1.HAFTA Hasta genel olarak ajite , Çok fazla iletişime girmiyor Koltuklara oturmuyor (sorduğumuzda “ orası Allah’ın kürsüsü” diyor ) Genel olarak yere çömelip ağlıyor. Birilerinin yanında intihar ettiğini söylüyor. Sürekli ölüm korkusundan bahsediyor. Güneşin onu yakacağını dile getiriyor. Hastanın konuşmaları dağınık

2.HAFTA Duygu durumu bir önceki haftaya göre daha iyi Daha fazla iletişime geçiyor Espriler yapıp gülüyor -Hasta :bana nasılsın diye sorar mısın ? -Hemşire :nasılsınız ? -Hasta: deliyim (kahkaha atıyor) Hastanın konuşmaları dağınık Şarkı söyleyip müzik çaldığında dans etmeye başlıyor

Sürekli evlilikten bahsediyor Allah’ın onu evlenmediği için cezalandıracağını söylüyor. Ara sıra geceleri korkulu rüya gördüğünü dile getiriyor. (Neden diye sorduğumuzda şimdi size felsefe yapmayayim cevabını aldık :)) Kibariye adında birinden bahsediyor , onu sevdiğini ve kendisi yüzünden intihar ettiğini söylüyor. Ara sıra suçluluk duygusuna kapılıyor.

3.Hafta Hasta artık koltuklara oturuyor , uzanıyor. Diğer hastalarla iletişime geçiyor. Hastanın konuşmaları dağınık Hafta içinde duygu-durumu sürekli değişiyor, kimi zaman çok neşeli kimi zaman depresif

Olay: Hasta Y.M duvarın kenarında şarkı söylerken , başka bir hasta rahatsız oluyor ve susmasını söylüyor. Devam edince tekme atıyor. Hasta Y.M karşılık vermiyor.Daha sonra hemşirelere: -Hasta: Şu İngiliz bana saldırdı , onu parçalardım ama neysee -Hemşire: Neden İngiliz olduğunu düşündünüz -Hasta: Baksana şort giyiyor, İngilizce konuşuyor.

4.Hafta Hasta genel olarak neşeli , şarkılar söylüyor. Hastanın konuşmaları dağınık İsimlerimizi karıştırıyor ve simalarımızı değiştirdiğimizi söylüyor. Ama kötü rüyalarını devam ettiğini , bu yüzden günahkar olduğunu dile getiriyor.

Diğer hastalarla iletişimi: -Diğer hasta: Burada ölürsem bütün günahlar sizin sorumlusu sizsiniz, hakkımı ödeyemezsiniz. -Hasta Y.M : Sana kavuşmak varsa eğer ölüm hoştur bana (gülüyor)

TANI VERİLER AMAÇ GİRŞİMLER Öz bakım yetersizliği Uygun giysi seçemeyişi veya görünümüne aldırmayışı Hastanın kendi bakımını yapabilir duruma gelmesi 1.Hastanın yetenekleri ölçüsünde günlük yaşam etkinliklerini yerine getirilmesine izin verilir ve buna cesaretlendirilir. 2.Bağımsızlık teşvik edilir; ancak hasta bunları yapamayacak durumdaysa hemşirelik girişimleriyle yapılması sağlanır. 3.Hastanın dikkati bağımsız olarak yapabildiği şeylere çekilir ve olumlu pekiştirilir. 4.Yapmakta zorlandığı etkinlikler varsa nasıl yapıldığı somut olarak gösterilir. 6.Eğer hasta üstünü kirletiyorsa temizlenmesi için bir program yapılır.

TANI VERİLER HEDEF GİRİŞİMLER Sosyal yalıtım(izolasyon) 1.Yalnız kalmaya eğilimlidir. 2.Konuşmaz 3.Zihni tümüyle kendi düşünceleriyle meşguldür. Hastanın, diğer hastalar ve çalışanlarla kendiliğinden birlikte olabilmesi 1. Kısa ve sık aralarla hastanın yanına gidilerek kabullenici tavır gösterilir. 2. Hastaya koşulsuz ilgi gösterilir. 3. Grup etkinliklerine katılmasını desteklemek için başlangıçta gruba hastayla birlikte katılınır. 4. Dürüst davranılır ve verilen sözler yerine getirilir. 5. Hastanın yönelimi bozuksa, zamana, yere ve kişiye yönelimi sağlanır. 6. Gerekmedikçe fiziksel olarak hastaya dokunulmaz. 7. Hasta başkalarıyla kendiliğinden etkileşime girdiğinde olumlu pekiştirme yapılır.

TANI VERİLER HEDEF GİRİŞİMLER Bireysel başetmede yetersizlik 1.Başkalarından şüphelenme 2.Temel gereksinimleri karşılamada yetersizlik 3.Düşük benlik saygısı 4.Savunma mekanizmaları- nın uygun kullanılmayışı 5.Sosyal katılımlarda değişme Hastanın, şüphecilik ve yansıtma gibi belirtileri azaltacak uyum sağlayıcı başetme yeteneklerini kullanabilmesi. 1.Güven sağlayıcı bir ilişki için, hastayla mümkün olduğu kadar sınırlı sayıda ve aynı kişilerin ilgilenmesi sağlanır. 2.Fizik temastan kaçınılır. Gülmekten, fısıltıyla konuşmaktan, hastanın görebildiği fakat işitemediği bir mesafede konuşmaktan kaçınılır. 3.Hastaya dürüst davranılır ve verilen tüm sözler tutulur. 4.Verilen tablet ya da kapsülleri yutup yutmadığından emin olmak için hastanın ağzını açtırıp kontrol etmek gerekebilir. 5.Hasta gerçek duygularını anlatması için cesaretlendirilir. 6.Fazla yöneltici olmayan , sakin ve dostca yaklaşım şüpheci hasta için daha az tehdit edicidir

TANI VERİLER AMAÇ GİRİŞİMLER Sözel iletişimde bozulma Kısık sesle ve anlaşılmaz konuşma 2. İçe kapanma Hastanın iletişim yeteneğinin sosyal yönden kabul edileblir düzeye gelmesi 1.Hastanın güven getirebilmesi, kendi davranışlarını ve iletişim biçimini anlayabilmesi için uzun süreli bir ilişki ve ilgi sağlanır. 2.İletişim örüntüsünün bozuk olduğu dönemde, hastanın gereksinmeleri önceden düşünülür ve karşılanır.

TANI VERİLER HEDEF GİRİŞİMLER Algılarda değişme (işitsel, görsel...) 1.kendi kendine gülme .2.Yoğunlaşmada güçlük 3.Farklı halüsinasyonlar hastanın, gerçeği değerlendirebilmesi, tanımlayabilmesi ve halüsinasyon ları ortadan kaldırabilmesi 1.Halüsinasyon belirtileri gözlenir. 2.Haberi olmadan hastaya dokunulmaz 3.Hastayı kabullenici biçimde yaklaşım, hastanın halüsinasyonlarını hemşireyle paylaşmasını kolaylaştırır. 4.Halüsinasyonlar pekiştirilmez. ‘onlar’ sözcüğünü kullanmak halüsinasyonunun gerçek olduğunu kabul etmek anlamına geldiğinden, onun yerine ‘sesler’ sözcüğü kullanılır. 5.Kaygısının artmasıyla halüsinasyonunun ortaya çıkması arasında bağlantı olup olmadığı gözlenir. 6.İçsel kaynaklardan ortaya çıkan uyaranlar ile dışsal uyaranları ayırt etmesi için cesaretlendirilir. 7.Hastanın dikkati, halüsinasyonundan uzaklaştırılmaya çalışılır.

TANI VERİLER HEDEF GİRİŞİMLER Yaralanma riski Kendine ve etrafına saldırgan davranışlar sergileme 1.Bireyin saldırgan davranışları nı önlemesine yardımcı olmak 2.Bireyin kendisine ve çevresine zarar vermesini önleme 1.Hasta güvenliği sağlanacak,ortamdan kesici delici aletler uzaklaştırılacak. 2.Ortamdaki uyaranlar en aza indirilecek 3.Hastanın tedaviye uyup uymadığı kontrol edilecek.

TANI VERİLER HEDEF GİRİŞİMLER İntihar etme riski Daha önce intihar girişimi olması, kendini öldüreceğinden açıkca bahsetmesi 1.Bireyin intihar fikrini ortadan kaldırmasına yardımcı olmak 2.Bireyin özkıyım yapmasını engellemek 1.Bireyin davranışları gözlenecek., sıkı gözlem altında tutulacak. 2.Bireyin ilaçlarını düzenli alması sağlanacak. 3.Bireyin duygu ve düşüncelerini ifade etmesi sağlanacak. 4.Bireyin olası sorunlarını çözümüne yardımcı olacak.

Unutmamalıyız ki; Şizofreni insanın yaşadığı gerçeklikten uzaklaşarak kendine özgü bir dünya yarattığı bir durumdur. Şizofreni sıklıkla güç fark edilen , sinsi başlayan kronik bir hastalıktır. Araştırmalara göre yaşam boyu her yüz kişiden biri bu hastalığa yakalanmaktadır. Şizofreni tedavisinde aile, hekim ve hasta iş birliği çok önemlidir.

Şizofreni tedavisinde en önemli engellerden biri de damgalama ve ayrımcılık söz konusudur. Damgalama ; ev ve iş bulma, toplumsal etkileşim sorunlarını ağırlaştırmaktadır. Şizofreniye yönelik damgalama ve ayrımcılığı azaltmak için topluma yönelik eğitimler verilebilir. Son olarak; DAMGALAMA , AYIRMA VE ONLARIN HAYATINA RENK KAT.

TEŞEKKÜRLER

HAZIRLAYANLAR ZEYNEP PARLAK SENA SARI YILDIRIM DAMAR ZEYNEP ZENGİN FATMA KIZILDAĞ