ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLAR VE ÖZEL EĞİTİM Öğr.Gör.Dr. Arzu YÜKSELEN Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

Özel eğitimde temel kavramlar Zedelenme:Bireyin psikolojik, fizyolojik, anatomik özelliklerinde geçici veya kalıcı türden bir kayıp, bir yapı ya da işleyiş bozukluğu olması durumudur. Yetersizlik:Bir şeyi yapmada yeterli olmama, belirli bir şekilde davranmada sınırlı kapasite olarak tanımlanmaktadır.

Özür/engel:Bireyin yetersizlik yüzünden yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak oynaması gereken rolleri gereği gibi oynayamama durumunda kalmasına denir. Risk taşıma: Halen bir yetersizliği belirlenemeyen ancak ileride yetersizlik gösterme şansı ya da olasılığı normalde beklenenden daha fazla olan çocukları ifade etmektedir.

Risk taşıma kavramı, erken müdahale programları, erken eğitim, erken çocukluk özel eğitimi gibi okulöncesi özel eğitim uygulamalarında çoğunlukla kullanılan bir kavramdır.

Özel eğitim gerektiren birey; Farklı eğitim gereksinimleri bireysel olarak planlanmış eğitim programlarını gerekli kılan çocuklar özel eğitime gereksinimi olan çocuklardır. MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğine göre;”özel eğitim gerektiren birey, çeşitli nedenlerle bireysel özellikleri ve eğitim yetersizlikleri açısından akranlarına göre beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren bireyi” ifade etmektedir.

Özel gereksinimi olan çocukların özür tür ve dereceleri ile özellikleri birbirinden farklılıklar gösterdiğinden genellemelere gitmek mümkün değildir. Eripek’e (2005) göre “özel gereksinimi olan çocukların farklılıkları zihinsel, duygusal, bedensel ve sosyal ya da iletişim özelliklerinde ya da bunların herhangi bir bileşeninde olabilir.” Bu farklılıklar yaş, cinsiyet, kültür ve yaşam koşularını da içerebilir.

Özel gereksinimi olan öğrenci sayısı; Yetersizlik durumu, yenidoğan bebeklerin, çocukların, ergenlerin ve gençlerin yaklaşık %9’unu etkilemektedir. Türkiye Özürlüler Araştırması verilerine göre Türkiye için özürlülük oranı %12.29’dur (DİE,2002).

Özel eğitim nedir? MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre özel eğitim,”özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile özel eğitim gerektiren bireylerin bireysel yeterliliklerine dayalı, gelişim özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim” olarak tanımlanır.

Özel eğitim gerektiren çocukların eğitiminde temel personel özel eğitim öğretmeni olmakla birlikte,özel eğitim öğretmeninin yanı sıra pek çok farklı uzmanlık alanından oluşan bir ekip de gereklidir. Bu ekip, bireyin gereksinim duyduğu hizmetin türüne ve gereksinimlerine göre farklılaşabilecektir.

Turnbull, Turnbull ve Wehmeyer (2007) özel eğitimin, öğrencinin kendine özgü gereksinimlerini karşılamak için öğrenciye göre bireyselleştirilmesi anlamına geldiğini belirtmektedir. Eripek (2007) özel eğitimi tanımlarken öncelikle özel eğitimin kime verileceği, özel eğitimde ne öğretileceği ve özel eğitimin nerede yapılacağı sorularının yanıtlanması gerektiğini belirtmektedir.

Sınıflandırma: Ülkemizde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde (MEB,2006) özel gereksinimli çocukların sınıflandırması şöyledir; Zihinsel yetersizlik (hafif, orta, ağır çok ağır) İşitme yetersizliği Görme yetersizliği

Ortopedik yetersizlik Sinir sisteminin zedelenmesi ile ortaya çıkan yetersizlik Dil ve konuşma güçlüğü Özel öğrenme güçlüğü Birden fazla alanda yetersizlik Duygusal uyum güçlüğü Süreğen hastalık

-Otizm -Sosyal uyum güçlüğü -Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu -Üstün veya Özel yetenek Sınıflandırmadan da anlaşılacağı üzere özel eğitim gerektiren bireylerin özellikleri ve gereksinimleri birbirlerinden oldukça farklıdır.

Son yıllarda bireyin özel gereksinimini ya da yetersizliğini ön plana çıkaracak terimlerin kullanımından kaçınılmakta, bu nedenle “olan” “gösteren” gibi bağlaçların kullanımı tercih edilmektedir. Örn. “özel gereksinimli çocuk” yerine “özel gereksinimi olan çocuk”;”zihin engelli çocuk” yerine “zihinsel yetersizliği olan çocuk” terimleri kullanılmaktadır.

Özel eğitim personeli Özel eğitim öğretmenleri, yetersizliği olan öğrencilere günlük öğretim ve ilgili diğer destekleri sunan uzmanlardır. Özel eğitim öğretmenleri hafif derecede yetersizliği olan, duygusal yetersizlikleri olan ya da hafif derecede zihinsel yetersizliği olanlarla çalışabilir. Özel eğitim öğretmeni,okullarda yeterli uzman personel olmadığından aile eğitimi, serbest zaman eğitimi gibi konularda da çalışabilmektedir.

Son yıllarda artan kaynaştırma uygulamaları nedeniyle özel eğitim öğretmenleri, genel eğitim sınıflarında eş-öğretmen, kaynak oda öğretmeni olarak da görev yapmaktadırlar. Ülkemizde özel sınıf öğretmeninin en yaygın çalışma alanı ayrı özel eğitim okulları ve özel sınıflardır.

Ülkemizde ilk kez sınıf öğretmeni olarak özel eğitim öğretmeni yetiştirme uygulamaları 1983 yılında Anadolu Üniversitesinde başlamıştır. Zihin engelliler öğretmenliği, İşitme engelliler öğretmenliği, Görme engelliler öğretmenliği ve Üstün Zekalılar öğretmenliği olmak üzere dört alanda özel eğitim öğretmeni yetiştirilmektedir.

Özel eğitim uygulamalarının yaygınlaşması, okullaşma oranlarının artması ve özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin özel eğitim hizmetinden yararlanmak istemesi özel eğitim öğretmeni ihtiyacını arttırmaktadır. MEB resmi özel eğitim okullarında özel eğitim öğretmeni istihdamında ilk sıradadır. MEB’nın yanı sıra SHÇEK de de özel eğitim öğretmeni çalışmaktadır.

Özel eğitim alanındaki deneyimler, özel eğitimin bireysel bir çaba değil, bir ekip işi olduğu yönündedir. Ekip çalışması tüm özel eğitim programlarında oldukça önemlidir. Özel eğitim gerektiren bireyler birbirinden çok farklı özellikler taşıdığından gereksinimleri de farklılık göstermektedir. Dolayısıyla alanla ilgili uzmanların bir arada çalışması önemlidir.

Özel eğitim hizmetleri yönetmeliğine göre özel eğitimde çalışacak olan personel, eğitim yöneticisi, özel eğitim öğretmeni, sınıf öğretmeni, rehber öğretmen, işyeri koordinatör öğretmeni, atölye öğretmeni ve usta öğreticilerden oluşmaktadır. Özel eğitim personeli sadece özel eğitim öğretmenlerinden oluşmamaktadır. Özel eğitim ve ilgili hizmetlerin sunulmasında pek çok farklı disiplin alanından uzman görev yapmaktadır.

Özel eğitimde artan ve farklılaşan gereksinimler sonucu farklı özelliklere sahip personelin de özel eğitimde görev alması söz konusudur. Genelde özel özel eğitim kurumları tarafından bu tür personelin istihdamı gerçekleştirilmekte, resmi özel eğitim kurumlarında bu mümkün olamamaktadır.

Teşekkürler…………………