Yrd. Doç. Dr. Nesrin ADIGÜZEL ÖLÇME TEKNİĞİ Yrd. Doç. Dr. Nesrin ADIGÜZEL

Uzunluk Ölçümü: Laboratuvarlarda ve uygulamalarda ölçme işlemlerinin en önemli bir kısmını uzunluk (derinlik, çap vb.) ölçümleri almaktadır. Boyut ölçme işlemlerinde kullanılan yöntemler genellikle doğrudan karşılaştırma adı verilen ve çeşitli cetvellerin, şerit ve/veya katlanır metrelerin, kumpasların, mikrometrelerin, mastarların ve komparatörlerin kullanıldığı yöntemlerdir.

Uzunluk Ölçü Aletleri Sürmeli Kumpaslar Ölçü Taşıma Aletleri Mikrometreler Dış Çap Kumpasları Passametreler İç Çap Kumpasları Passimetreler Pergeller Komparatörler Bölüntülü Ölçme Aletleri Şablonlar Şerit Metreler Johnson Mastarları Katlanır Metreler Çatal ve Tampon Mastarları Çekme Cetveli Kalınlık ve Özel Mastarlar Ayarlanabilen Ölçü Aletleri

Sürmeli Kumpaslar: Ayarlanabilen bölüntülü ölçü aletlerindendir. Uzunluk ölçüleri arasından iç çap, dış çap, derinlik ve kanal ölçme işlemlerinde kullanılmaktadır. Kumpaslar cetvel ve sürgü gibi iki esas parçadan meydana gelmiştir. Sabit çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmıştır. Sürgü üzerinde verniyer bölüntüsü vardır. Genellikle cetvel bir tarafı mm, diğer tarafı ise parmak bölüntülü olarak yapılır. Kumpasların yapım malzemesi paslanmaz çeliktir.

Kumpaslar ölçü sistemleri ve kullanılma alanlarına göre iki gruba ayrılır. Ölçü Sistemlerine göre kumpaslar Metrik Ölçü Sistemine Göre: 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpaslar Parmak Ölçü Sistemine Göre: 1/32 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar 1/64 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar 1/128 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar 1/192 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar 1/1000 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar

Kullanım Alanlarına göre Kumpaslar: Dış Çap Kumpasları Derinlik Kumpasları Özel Kumpaslar Modül Kumpasları

Ölçü Sistemlerine göre kumpaslar : Metrik Ölçü Sistemine Göre ; 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm’lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,9 = 0,1 mm’dir.

Örnekler: 7,4 mm’yi 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: Hassasiyet 0,1 ve çakışan çizgi 7’den sonraki verniyer bölümündeki 4.çizgidir. Buradan; 4*0,1=0,4 7+0,4=7,4 mm’dir.

12,3 mm’yi 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim:

1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım, sürgü üzerinde 20 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım, sürgü üzerinde 20 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 19/20 = 0,95 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1–0,95 = 0,05 mm’dir.

8,25 mm’yi 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim:

1/50 mm verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 49 mm‘lik kısım sürgü üzerinde 50 eşit parçaya bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi aralığı 49/50 = 0,98 mm’dir.

34,22 mm’yi 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim:

Parmak Ölçü Sistemine Göre Kumpaslar: 1/32 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 6/16” (3/8")’lik uzunluk, sürgü üzerinde 4 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/32" elde edilmiştir. a=2"/16 b=3"/32 c=1"/32 Hassasiyet=c=a-b c= 2"/16 - 3"/32 = 1"/32

Örnekler: 18/32" değerini 1/32" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: Cetvel üzerinde geçilen çizgi 18*1/32=1/8*X X=18/4 Verniyerin üzerindeki Çakışan çizgi Verniyer üzerinde çakışan çizgiyi bulmak için 4*1/8+2*1/32+2*3/32=6/8

15/32" değerini 1/32" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: 15*1/32=1/8*X X=15/4 3*1/8+3/32; verniyer bölüntüsünde çakışan çizgi 3.çizgi 3*3/32+3/8+3/32=6/8; cetvel bölüntüsünde çakışan çizgi 6/8’dir.

1/64 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 3/16" ‘lik uzunluk, sürgü üzerinde 4 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/64" elde edilmiştir. a=1"/16 b=3"/64 c=1"/64 Hassasiyet=c=a-b c= 1"/16 - 3"/64 = 1"/64

18/64" değerini 1/64" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: 18*1/64=1/16*X X=18/4 Çakışan çizgi: 4*1/16+2*3/64+2*1/64=6"/16

1/128 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 7/16" ve 15/16"‘lik uzunluk, sürgü üzerinde 8 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/128" elde edilmiştir. a=1"/16 b=7"/128 c=1"/28 Hassasiyet=c=a-b c= 1"/16 - 7"/128 = 1"/128

36/128" değerini 1/128" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: 36*1/128=1/16*X X=36/8 Çakışan çizgi: 4*1/16+4*7/128+4*1/128=64"/128=8"/16

78/128" değerini 1/128" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: 78*1/128=1/16*X X=78/8 Çakışan çizgi: 9*1/16+6*7/128+6*1/128=120"/128=15"/16

a=1"/16 b=11"/192 c=1"/192 1/192 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda hassasiyet, 11/16"lık uzunluk, sürgü üzerinde 12 eşit verniyer bölüntü işaretlenerek hassasiyet 1/192" elde edilmiştir. a=1"/16 b=11"/192 c=1"/192 Hassasiyet=c=a-b c= 1"/16 - 11"/192 = 1"/192

19/192" değerini 1/192" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: 19*1/192=1/16*X X=19/12 Çakışan çizgi: 1*1/16+7*11/192+7*1/192=96"/192=8"/16

1/1000 parmak verniyer taksimatlı kumpaslar: Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki bölüntüler, 1"lik uzunluk 40 eşit parçaya bölünerek oluşturulmuştur. En küçük ölçü (cetvel üzerinde çizgiler arası mesafe) a= 1/40"=0,025"’dir. a=1"/40 b=0,6"/25 c=1"/1000 Verniyer üzerinde 0,6" 25 eşit parçaya bölünmüştür.

0.212" değerini 1/1000" verniyer taksimatlı kumpas ile gösterelim: Çakışma çizgisi:8*0,025"+12*0,024"+12*0,001"+=0,5" 0,212= 0,2 + 0,012 0,2 = X*0,025 => X = 8 0,012/0,001= 12 8. Çizgi 12. Çizgi

KULLANIM ALANLARINA GÖRE KUMPASLAR: Dış Çap Kumpasları Derinlik Kumpasları Özel Kumpaslar Modül Kumpasları Derinlik Kumpasları: Düz Derinlik Kumpasları Çeneli Derinlik Kumpasları Kama Kanallı Derinlik Kumpasları Eğilebilen Derinlik Kumpasları Saatli Derinlik Kumpasları Derinlik Kumpasları ile tüm delik, kanal, kama kanalı derinliği ve kademeli millerin derinliği ölçülür.

Kaynaklar: 1.Ölçme Tekniği, Prof. Dr. Osman F. GENCELİ 2.Ölçme Tekniği Ders Notları, Prof. Dr. Ayhan ÇELİK 3.Ölçme Tekniği Ders Notları, Prof. Dr. İrfan AY 4.Ölçme Tekniği Ders Notları, Doç. Dr. A.Rahim BÖLÜKBAŞI

TEŞEKKÜRLER…..