BİRİNCİ BASAMAKTA SAĞLAM ÇOCUK TAKİBİ Yrd. Doç. Zeliha Cansever Mevlana Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Konya

Amaç ve Hedefler Amaç: Bu dersin sonunda katılımcıların birinci basamakta sağlam çocuk takibi hakkında bilgi ve tutum sahibi olmaları amaçlanmıştır. Hedefler: Sağlam çocuk izleminin temel basamaklarını sayabilmeli Sağlam çocukta izlem sıklığını sayabilmeli Yapılması gereken taramaları sayabilmeli Sağlam çocuk izleminin önemini savunabilmeli

İZLENMESİ GEREKEN GRUPLAR 15- 49 yaş kadınlar Gebeler Lohusalar 0-5 yaş çocuklar Adolesanlar Bulaşıcı hastalıklar Kronik Hastalıklar

Her bebek kayıt altına alınmalı Kaydedilen her bebek izlenmeli İlk 1 yaşta en az 9 kez Toplam 17 kez izlenmeli

İzlemler 1. İzlem: Doğumda 2. İzlem: İlk 48 Saat İçerisinde 3. İzlem: 15.Günde İzlem: 41.Günde 5. İzlem: 2.Ayda 6. İzlem: 3.Ayda İzlem: 4.Ayda 8. İzlem: 6.Ayda 9. İzlem: 9.Ayda

10. İzlem: 12.Ayda 11. İzlem: 18.Ayda 12. İzlem: 24.Ayda 13. İzlem: 30.Ayda 14. İzlem: 36.Ayda 15. İzlem: 4 Yaşında 16. İzlem: 5 Yaşında 17. İzlem: 6 Yaşında

İZLEMİN AMACI Bireylere koruyucu sağlık hizmeti sunmak Olası sağlık sorunlarını erken tespit edip tedavisinin yapılmasını sağlamak Genel sağlık düzeyini yükseltmek

Sağlam çocuk izlemi; bebek, çocuk ve ergenlere yönelik düzenli sağlık kontrollerini içeren, uzun süreli bir izlemdir. Sağlam çocuk izlemi prenatal dönemden başlar, adolesan dönemin sonuna kadar devam eder. Amaç; bebek ve çocuk ölümlerini, hastalık ve sakatlıkları azaltmak ve önlemektir. Çocukluk çağında sağlığın geliştirilmesi ve desteklenmesiyle toplum sağlığının da olumlu anlamda etkileneceği tahmin edilebilir. Özellikle aşı kontrolleri sağlam çocuk izlemi için önemli bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.

Her çocuk intrauterin dönemde en az 4 kez görülmeli. Yaşamın ilk 48 saatinde mutlaka bir kez muayene edilmeli. Topuk kanı taraması için sağlık kuruluşuna geldiğinde tekrar değerlendirilmeli. İlk 6 ay içinde aşı için her başvurduğunda (1. ayın sonu, 2. 4. 6. ay) büyüme ve gelişme açısından rutin kontrolleri yapılmalı. 6-12 ay arasında iki kez görülmeli. 1-2 yaş arasında iki kez değerlendirilmeli. 3-6 yaş arasında yılda bir kez kontrole çağrılmalı.

Çocuğa en az 15 dakika ayrılmalı. İdeali 30 dakika. Muayene ortamı ısıtılmış, temiz, havalandırılmış, çocuğun dikkatini çekecek oyuncaklarla süslenmiş olmalı. Sivri, batıcı eşyalar ortada olmamalı. Çocuk muayenesine uygun araç ve gereçler hazır bulunmalı (tansiyon, kilo, boy persantili, otoskop vb.). Her değerlendirme ayrıntılı öykü alınmalı, yaşına göre gerekli taramalar yapılmalı. Danışmanlık ve uygun sağlık önerilerinde bulunulmalı.

ÖYKÜ İlk başvuruda prenatal, natal ve soygeçmişle ilgili öykü alınır. Her ziyarette çocukla ilgili, uyku, dışkılama, beslenme, aşı yan etkisi gibi konularda güncel bir şikayetin olup olmadığı sorgulanmalı. Sorularla ailenin aklına gelmeyen problemler ortaya çıkarılmalı. İnce ve kaba motor gelişim ve dil gelişimiyle ilgili ayrıntılı sorular sorularak çocuğun gelişiminin hangi aşamada olduğu ve yaşına uygun olup olmadığı değerlendirilir.

FM Sağlam çocuğun fizik muayenesi eksiksiz olmalı, şikayeti olmasa bile her ziyarette tam bir fizik muayene yapılmalıdır. Her kontrolde boy, ağırlık ve iki yaşına kadar baş çevresi ölçülerek büyüme izlenmeli. Büyüme ve gelişme sonuçları persantil eğrilerinde işaretlenerek kaydedilmeli. Sonuçlar aile ile paylaşılmalı. 3 yaşından itibaren senede bir kez çocuğa uygun bir manşon kullanarak kan basıncı ölçülmeli. Fizik muayene ile çocukluk çağında görülen bir çok hastalığın (konjenital anomaliler, büyüme gelişme geriliği, gelişimsel kalça displazisi, kalp anomalileri, inmemiş testis, umbilikal ya da inguinal herni gibi) taranabileceği unutulmamalı!!!!

TARAMALAR Çocuk sağlığı izleminde farklı yaşlarda önceden belirlenmiş standartlara uygun olarak düzenli tarama testleri yapılır. Böylece bir çok hastalık erken dönemde tespit edilir. Topuk kanından hipotiroidi ve fenilketonüri taraması (5-7 gün arası) Gelişimsel kalça displazisi (2. ayda kalça USG) Görme keskinliği muayanesi (3-4 yaşta snellen tablosu ile) İşitme testi (doğumdan sonra hastaneden çıkmadan) Demir eksikliği anemisi (pretermde 2. ay, termde 4. ayda proflaktik demir damlası ver. 6. ayda rutin Hb-Htc ölçümü ??? ) Ailede koroner kalp hastalığı öyküsü olan 2 yaşından büyük çocuklarda açlık lipid düzeylerine bakılmalıdır. Aşılama

Danışmanlık ve sağlık eğitimi Sağlam çocuk takibinde her ziyaret anneye danışmanlık ve sağlık eğitimi vermek için iyi bir fırsattır. Hastalıkların önlenmesinde en önemli yol olan danışmanlık ve sağlık eğitimi ne yazık ki çoğu hekim tarafından ihmal edilmektedir. Aşağıdaki konularda ayrıntılı bilgilendirme yapılmalı; Bebek bakımı Sigara içilmemesi Aile planlaması Hastalık bulguları Beslenme Vitamin ve demir desteği Diş sağlığı Ev kazaları

YENİDOĞAN Bebeğin göbek ve göz bakımını yapın. 1 mg. İ.M.K vitamini uygulayın. Bebeği dikkatle tartın. Bebeğin baş çevresini ölçün (Baş çevresi ölçümünde kafanın en büyük çapı kullanılır.) Bebekte doğumsal anomali olup olmadığına bakın. Sarılığı var mı kontrol edin. Bebeğin ısısını kaybetmesini önlemek için bebeği giydirin. Mümkün olan en kısa sürede anne sütü alması için anneyle tensel temasını ve emzirilmesini sağlayın.

YENİDOĞAN Yenidoğan Tarama Programı (NTP) için kan alın. Hepatit B aşısını yapın. Hastaneden ayrılmadan işitme taraması yapılmasını sağlayın Bulgularınızı bebeğin kayıtlarına işleyin Aileye aşı kartını düzenleyip verin Aileye doğum raporunu hazırlayıp verin Ailenin sorularını yanıtlayın ve verilen önerilerle ilgili broşürleri verin Kontrol için randevu tarihini belirleyin

YENİDOĞAN Aşağıdaki konularda anneye danışmanlık verin; Emzirme Gaz çıkarma tekniği, kundaklamanın zararları Emzik ve biberon kullanmama, el yıkama Bebek ile sağlıklı iletişim Göbek bakımı Önemli hastalık bulguları (ateş, iyi emmeme, kusma, ishal, sarılık, uykuya meyil, vs) Bebek hijyeni Bebek banyosu Kazalardan korunma (İlk aylarda bebeğin yatağının çok yumuşak olmaması, yüzüstü yatırılmaması, bebeğin küçük çocuklarla yalnız bırakılmaması konusunda ebeveynleri uyarın) Aile planlaması

Anneyi ve bebeği nazik bir şekilde karşılayın Gerekli mahremiyeti sağlayın Kendinizi tanıtın Annenin ve bebeğin adını öğrenin ve kullanın Gerekli olumlu beden dilini kullanın İletişim için gerekli mesafeyi ayarlayın Anne ile yüz yüze olun, göz teması kurun Her aşamada soru sorabileceğini belirtin

İLK 48 SAAT Güncel bir şikayet olup olmadığı öğrenilir. Çocuk soyularak ayrıntılı FM yapılır. Annenin soru sormasına izin verilerek ihtiyaç duyduğu konularda bilgilendirilir. Anneye ücretsiz D vitamini verilerek günde 3 damla kullanması önerilir. 1. ayın sonunda yapılacak hepatit B aşılaması için randevu verilir.

1. AYIN SONU Öykü, FM, danışmanlık ve bilgilendirme yapılır. Hepatit B aşısı yapılır. Aşı kartına işlenir. Şüpheli bir durum ya da anomali tespit edilirse ilgili branş uzmanına sevk edilir. Gelişimsel kalça displazisi şüphesi varsa USG’ye yönlendirilir. 2. ayda yapılacak aşılama ve rutin kontrol için randevu verilir.

2. 4. ve 6. Ay Değerlendirmesi Aşıları yapılır. Daha önceki ziyaretlerde olduğu gibi öykü, ayrıntılı FM ile değerlendirme yapılır. 4. ayda çocuğa demir eksikliği anemisini önlemek için 1-2 mg/kg/gün’den proflaktik demir başlanır. Demir damlası ücretsiz olarak verilir. 1 yaşına kadar 2 kez değerlendirmek üzere randevu verilir.

1 YAŞ Öykü, fizik muayene ile değerlendirme yapılır. Büyüme ve gelişmesi değerlendirilip, ölçümler kaydedilir. Artık aile ile beraber sofraya katılabileceği anlatılır. Aşısı yapılır. (KKK) 6 ayda bir kontrole çağrılır.

2 YAŞ Yaşına uygun büyüme ve gelişme içerisinde olup olmadığı değerlendirilir. Tuvalet eğitiminin başlaması gerektiği vurgulanır. Ailede koroner kalp hastalığı varsa açlık lipidlerine bakılır.

3-6 YAŞ Ayrıntılı öykü, varsa güncel şikayet, fizik muayene ile büyüme ve gelişme değerlendirilir. 3. yaşta TA ölçülür. Bu dönemde görme keskinliği değerlendirilir.

BOY UZAMASI Zamanında doğmuş normal bebekler yaklaşık 50 cm’dir. 1 yaşında yaklaşık 75 cm olmaları, 1-2 yaş arası 10-12 cm uzamaları, 2 yaşından sonra ise yılda 6-8 cm uzamaları beklenir.

AĞIRLIK ARTIŞI Zamanında doğmuş, normal bebek ağırlığı yaklaşık 3-3,5 kg’ dır. İlk 6 ay içinde bebeklerin her ay 600-900 g, 6-12. aylar arasında her ay 400-600 g, 1-2 yaş arasında 2 kg, 2 yaşından sonra ise yılda 1-2 kg almaları beklenir.

BAŞ ÇEVRESI Bebeğin başının da beyin büyümesine paralel olarak büyümesi ve bunun da düzenli ölçümlerle izlenmesi gerekir.