SES VE ÇEŞİTLERİ

SES NEDİR ? Ses, dilin en küçük birimidir. Genellikle sesler tek başına bir anlam taşımaz.

SES & HARF İLİŞKİSİ Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Seslerin yazıdaki şekline harf, bir dildeki harflerin bütününü sırasıyla gösteren dizgeye alfabe denir.

SESLERİN MEYDANA GELİŞİ İnsan sesi, ses yolunda oluşur. Bu yol akciğerlerde başlar, soluk borusu, gırtlak, ağız boşluğuyla devam ederek dudaklarda son bulur. Akciğer, gırtlak ses telleri, küçük dil, geniz, dil, damak, diş etleri, dişler, dudaklar ses yolunu oluşturup konuşmamızı sağlar.

SESLERİN SINIFLANDIRILMASI, Türkçe’mizde konuşmamız için gerekli olan 29 ses vardır. Bu sesler ses yolundaki biçimlenişine göre ikiye ayrılır: ÜNLÜLER & ÜNSÜZLER

a) ÜNLÜLER VE ÖZELLİKLERİ Ünlüler, ses yolunda hiçbir engele uğramadan çıkar. Türkçe’mizde sekiz ünlü harf vardır: a, e, i, ı, ü, u, o, ö. Ünlülerin sınıflanması dilin, çenenin ve dudakların durumuna göre yapılır:

1) DİLİN DURUMUNA GÖRE ÜNLÜLER Büyük dilin ağızda geriye doğru çekilmesiyle kalın; ileri itilerek dişlere değdirilmesiyle ince ünlüler çıkar. a, ı, o, u, kalın e, i, ö, ü ince

2) ÇENENİN DURUNMUNA GÖRE ÜNLÜLER Alt çenenin çok açılmasıyla geniş; az açılmasıyla dar ünlüler çıkar. a, e, o, ö geniş ı, i, u, ü dar

3) DUDAKLARIN DURUMUN GÖRE ÜNLÜLER Dudakların büyük bir şekil almasıyla düz ünlüler; yuvarlaklaşmasıyla yuvarlak ünlüler çıkar. a, e, ı, i düz o, ö, u, ü yuvarlak

Öğrendiklerimizi aşağıdaki sözcük üzerinde uygulayalım: M -u- s - t - a - f - a Kalın Kalın Kalın dar geniş geniş ünlü düz düz

b. ÜNSÜZLER VE ÖZELLİKLERİ Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t,v, y, z. Boğumlama noktaları, sürekli süreksiz söylenmelere, yumuşak ve sert oluşları bakımından sınıflandıra biliriz.

1. Boğumlanama Yerlerine Göre Ünsüzler Ünsüzler boğumlanma (çıkış) yerlerine göre dörde ayrılır: Dudak, diş, damak ve gırtlak ünsüzleridir. Dudak ünsüzleri: b, f, m,p, v. Diş ünsüzleri: c, ç, d, j, l. Damak ünsüzleri: g, k, y. Gırtlak ünsüzleri: ğ,h.

2. Ses Yolunun Durumuna Göre Ünsüzler Ünsüzler söyleyiş sürelerine göre, sürekli ve süreksiz ünsüzler olarak ikiye ayrılır. Bir sesin sürekli olup olmadığını, başına bir ünlü getirilerek anlaşılır. Örneğin : z başına “e” getirilir. “ezzzzz” diye gidiyor ama b ise “eb” deyip kalıyor. Sürekli ve süreksiz ünlüler ; a. Sürekli ünsüzler : f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z. b. Süreksiz ünsüzler :b, c, ç, d, g, k, p, t.

3. Ses Tellerinin Durumuna Göre Ünsüzler Ünsüzler, ses, tellerinde perdelenirken aldıkları duruma göre sert ve yumuşak ünsüzler olmak üzere ikiye ayrılır.

Boğumlanm a noktalarına göre SERTYUMUŞAK SürekliSüreksizSürekliSüreksiz DUDAK DİŞ DAMAK GIRTLAK F Ş,S... H P Ç,T K... M,V J,L,N,R,Z Ş Ğ B C,D G...

A)SERT ÜNSÜZLER Sert ünsüzler ses yolunda engele uğrayarak çıkarlar.Bu ünsüzlerin söylenişinde daha çok nefese ihtiyaç duyulur. Sert ünsüzler : ç, f, h, k, p, s, ş, t.

YUMUŞAK ÜNSÜZLER Yumuşak ünsüzler, ses yolunda engele uğramadan çıkarlar. Bu ünsüzlerin söylenişinde fazla nefese ihtiyaç yoktur. Yumuşak ünsüzler : b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.