BİTİRME İŞLEMLERİ – KALİTE KONTROL İMAL DÖKÜM BÖLÜM 6 BİTİRME İŞLEMLERİ – KALİTE KONTROL

BİTİRME İŞLEMLERİ Katılaşma sonrası yapılan; kalıp bozma, yolluk ve çıkıcıların ayrılması, yüzey temizleme, çapak kesme, onarım, ısıl işlem son yüzey işlemleridir. KALIP BOZMA Aşağıdaki kriterler dikkate alınarak kalıp bozma zamanı tayin edilir: *Kalıp bozulduğunda, parça katılaşmış ve biçimini koruyabilir dayanıma sahip olmalıdır. *Parçanın kalıptan çıkarılacağı sıcaklığın seçiminde, malzemenin faz diyagramı ile belirli olan içyapı değişimleri de dikkate alınmalıdır. *Kalıbın bozulması sonrası hızlı soğuma sonucu çarpılma ve iç gerilmeler değerlendirilmelidir. *Kalıp içinde katılaşması tamamlanmış parçanın serbestçe büzülebilmesi için kalıp mümkün olduğunca erken bozulmalıdır. Kalıp bozmada kullanılan başlıca yöntemler: *Döküm yerinde elle bozma *Sarsma ızgaraları üzerinde bozma *Parçayı dereceden presleyerek çıkarma *Parçacık veya basınçlı su püskürtme

YOLLUK VE ÇIKICILARIN AYRILMASI *Yolluk ve çıkıcıların ayrılması için en uygun yöntem, döküm malzemesi türü ve kesit kalınlığına göre belirlenir. *Gevrek malzemelerde yolluk sisteminin ana parça ile birleştiği kesitler genellikle dar ve çentikli biçimlendirilerek bunların kalıp bozma sırasında darbelerle kırılarak ayrılması sağlanır. Kırık yüzey daha sonra taşlanarak temizlenir. *Kırma yoluyla ayrılması mümkün olmayan yolluk ve çıkıcılar şerit testere, disk testere ve özel makas gibi değişik talaş kaldırma yöntemleriyle uzaklaştırılır. *Büyük döküm parçaların yolluk ve çıkıcılarının uzaklaştırılması için en uygun yöntem üfleçle kesmedir. *Bu yöntemlerin dışında, elektrokimyasal, lazer ışınları, yüksek basınçlı sıvı jetleri gibi farklı teknikler de kullanılabilir. YÜZEY TEMİZLEME Özellikle büyük parçalarda yüzeylerin kum ve tufaldan arındırılmasında, kum veya metal parçacıkların basınçlı hava veya mekanik olarak parçanın yüzeyine püskürtülmesi en uygun yöntemdir. Yumuşak metallerde püskürtme basıncı ve süresi iyi ayarlanmalıdır. Diğer yöntemler ise sarsarak temizleme, telle fırçalama, asitle temizleme ve su püskürtme gibi tekniklerdir. Yolluk ve çıkıcıların ayrılmasında talaşlı veya ısıl kesme işlemleri uygulanacak ise temizleme işleminin kesmeden önce yapılması uygundur.

ÇAPAK KESME Çapak kesme işlemi, yüzey temizlemeden önce veya sonra yapılarak, parçanın son biçimine ait olmayan yolluk ve çıkıcıların kırılma yüzeyleri, maça destekleri, teller ve bölüm yüzeyi çapakları gibi kısımların uzaklaştırılmasıdır. İşlemde; keski ile ayırma, taşlama, eğeleme, frezeleme gibi yöntemler kullanıldığı gibi, çapaklar preste kalıpta da kesilebilir. ONARIM Döküm yöntemleri ile üretilmiş parçalarda görülen hataların bazılarının onarılması ve parçanın hurdaya ayrılmasını önlemek mümkündür. Ancak, bu onarımların parçanın kullanım özelliklerini olumsuz etkilememeli ve kullanıcıya bilgi verilmelidir. Bazı onarım örnekleri: Eksik Döküm: Üründe tam dolmamış bölgelerin olmasıdır. Genellikle, onarım için iki seçenek vardır: 1.Kaynak yöntemleri ile doldurma. 2.Döküm yöntemleriyle doldurma. Mikrogözeneklilik: Değişik çözelti ve karışımlar içinde tutularak gözeneklerin dolması sağlanır. Yüzey Hataları: Yüzeydeki yük taşımayan bölgelerdeki boşlukların macunlarla doldurulması, sadece görünüm iyileşir.

KALİTE KONTROL ISIL İŞLEM Parçaya döküm sonrası ısıl işlem planlanmış ise ısıl işlem genellikle çapak kesmeden sonra yapılır. Dökme çeliklere normalizasyon, demir dışı metallere yaşlandırma gibi ısıl işlemler. SON YÜZEY İŞLEMLERİ Talaşlı işlemlerin son pasoları, kimyasal yüzey işlemleri, kaplama, parlatma ve boyama gibi işlemlerdir. KALİTE KONTROL Ürün özelliklerinin saptanması, sürekliliğin sağlanması ve hatalı parçaların ayrılması kalite kontrol uygulamalarıdır. Bu uygulamalar döküm işlemlerinde üç ana başlıkta toplanabilir: Girdi Kontrolleri : Döküm metalleri, modeller, kalıp ve maçaların kontrolü. Üretim Kontrolleri : Kalıp ve maça malzemelerinin hazırlanması, kalıplama, maça üretimi, kalıp kapama, metal eritme, dökme ve bitirme işlemleri. Bitmiş Parça kontrolü : Parçada yapı sürekliliğinin kontrolü (boşluk, çatlak ve segregasyon), biçim ve boyut kontrolü, malzemenin kimyasal ve fiziksel kontrolü.

Girdi ve üretim kontrolleri her döküm yöntemi için farklıdır Girdi ve üretim kontrolleri her döküm yöntemi için farklıdır. Bitmiş parça kontrolü ise aynıdır. Bitmiş Parça kontrolü Bu kontroller üç gruba ayrılabilir : 1.Yapı Süreksizliklerinin Kontrolü : Parça özelliklerini olumsuz etkileyen bu süreksizliklere örnek olarak çekme boşlukları, çatlaklar, pislik ve segregasyonlar gösterilebilir. Bu hatalar değişik tahribatsız muayene yöntemleri ile saptanabilir : Gözle kontrol : Büyük çatlaklar, pislik, eksik döküm, gaz boşlukları, penetrasyon, kaymalar, kalıp şişmesi gibi kusurlarda. Vurarak kontrol : Parçaya çekiçle vurarak ses kontrolü ile karşılaştırma. İleri tahribatsız yöntemler : Gözle görülemeyen yüzey hataları için penetran sıvı, manyetik toz, makro dağlama ve ultrasonik gibi yöntemler kullanılmaktadır. İç süreksizliklerin saptanması için ise radyografik ve ultrasonik yöntemlerden yararlanılır. 2.Boyut ve Biçim Kontrolü : Belirlenen toleranslara göre kontrol edilir. 3.Kimyasal ve Fiziksel Özelliklerin Kontrolü : Potadaki sıvı metalden veya parçadan alınan örneklere kimyasal analizler yapılarak standartlarla karşılaştırmaya kimyasal bileşim kontrolü denir. Dökülen parçadan çıkarılan veya parçayla beraber dökülen numunelere çekme, basma, eğme, sertlik, çentik darbe v.b. mekanik deneylerin uygulanması ile mekanik özelliklerin kontrolü yapılır. Döküm parçaların yoğunluğu saptanarak, parça içindeki boşluklar ve malzemenin kimyasal bileşimi hakkında ipuçları elde etmeye yoğunluk kontrolü denir.