Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Metodoloji 13 Nisan 2016 Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Ankara Prof.Dr. Recep YURTAL Enerji Suyu Sektör Analizi

Yararlanılan Kaynaklar Aksoy E., Alkaya M, 2015, “Seyhan Havzasında Hidroelektrik Potansiyelin Gelişme Durumu”, VIII. Ulusal Hidroloji Kongresi Ekim 2015, Harran Üniversitesi, Şanlıurfa DSİ, 2014 Yılı Faaliyet Raporu, faaliyet-raporu.pdf?sfvrsn=2#page=59, s.59 ( tarihinde alınmıştır) faaliyet-raporu.pdf?sfvrsn=2#page=59 DSİ, 2014 Yılı Verileri, Enerji Atlası, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2014 Yılı Türkiye Elektrik İletimi Sektör Raporu TEMELSU, 2013, DSİ 6. Bölge Müdürlüğü, Seyhan Havzası Master Plan Raporu TÜİK,Bölgesel İstatistikler,

Enerji Suyu Sektör Analizi Seyhan Havzası Hidroelektrik Enerji Potansiyeli, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının “2014 Yılı Türkiye Elektrik İletimi Sektör Raporu” ‘ndan elde edilmiştir. ; 2014 yılı sonu itibariyle, ,8 MW’ı termik, 404,9 MW’ı jeotermal, ,2 MW’ı hidrolik, 3.628,7 MW’ı rüzgar ve 40,2 MW’ı güneş olmak üzere Türkiye toplam kurulu gücü ,8 MW’a ulaşmıştır yılı sonu itibariyle brüt elektrik enerjisi talebi 257,2 milyar kWh, puant güç talebi ise ,9 MW olarak gerçekleşmiştir. Toplam 252 Milyar kWh üretim gerçekleştirilirken 8 Milyar kWh ithalat yapılmış, arz edilen toplam elektrik enerjisinden 2,7 Milyar kWh ihracat gerçekleştirilmiştir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Seyhan Havzası Enerji Sektörü Seyhan Havzası oldukça geniş bir havza olup; Adana İli başta olmak üzere sırasıyla Kayseri, Niğde, İçel, Kahramanmaraş ve Sivas illerinin bazı ilçe, belde ve/veya köylerini kapsamaktadır. Bu illerden sadece Adana il merkezi havza sınırındadır. Bu illere ait enerji santralleri profiline (Güneş, Rüzgar, Jeotermal, Biyogaz, HES, Doğalgaz, Kömür, Diğer) bakıldığında Adana ilinin GW enerji üretimi ile ilk sırada yer aldığı görülür. Tüketimi karşılama oranında da yine Adana ili %213 ile ilk sırada olup, tüketimin rahatlıkla karşılandığı görülmektedir. Diğer illerde yer alan enerji santrallerinin çoğu bazı HES’ler hariç havza dışında yer almaktadır. Seyhan Havzasındaki Enerji Üretimi için alternatif Enerji Santralleri mevcuttur. Enerji Santral Tipleri güçlerine göre karşılaştırıldığında Hidroelektrik Santraller ile Kömür Santrallerinin ilk sırada yer aldığı görülmektedir Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Seyhan Havzasında yer alan illere ait Enerji Santralleri Profili (Güneş, Rüzgar, Jeotermal, Biyogaz, HES, Doğalgaz, Kömür, Diğer) ADANAKAYSERİSIVASNİĞDEK.MARAŞ Aktif Santral Sayısı Kurulu Güç (MW) Kurulu Güce Oranı (%)4,550,661,240,055,68 Elektrik Üretimi (GW) , Üretim/Tüketim Oranı (%) Türkiye Tüketimine Oranı (%)6,140,621,310,044,03 Lisans Durumu 36 lisanslı 5 lisanssız 20 lisanslı 42 lisanssız 20 lisanslı 3 lisanssız 4 lisanslı 7 lisanssız 45 lisanslı 9 lisanssız Elektrik Santrali Tipleri Güneş (MW)7,5871,701,0618,086,28 Rüzgar (MW)0,00107,7078,000,0024,00 Jeotermal(MW)0,00 Biyogaz (MW)17,175,780,00 HES (MW)1.638,39249,63369,190, ,23 Doğalgaz (MW)27,0037,290,008,7372,73 Kömür (MW)1.620,000,00457,001, ,60 Diğer (MW)17,149,000,009,60

Seyhan Havzası Enerji Sektörü Adana iline ait santraller incelendiğinde, Ceyhan Havzasında yer alan Termik Santraller haricinde, üretilen enerjinin büyük bir kısmının Hidroelektrik Santrallerle üretildiği görülmektedir. İleride işletmeye açılan olan Tufanbeyli Termik Santrali ile işletmede olan Yumurtalık’taki İSKEN Sugözü Termik Santrali, HES’lere önemli bir alternatif oluşturmaktadır. Santrallerin bazıları Seyhan Havzası dışarısında yer alsa da Seyhan Havzası tüketimine katkısı açısından önemli olduğundan dikkate alınmıştır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Hidroelektrik Potansiyel DSİ’nin 2014 yılı Faaliyet Raporları ile web sayfasında yayınlanmış resmi istatistiklerinden, Türkiye’de brüt teorik hidroelektrik potansiyelin 433 milyar kWh, teknik olarak değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyelin 216 milyar kWh, ekonomik potansiyelin ise 150 milyar kWh/yıl olduğu, yeni projelerle birlikte önümüzdeki yıllar daha da artış göstererek yaklaşık 170 milyar kWh/yıl ‘a ulaşacağının tahmin edildiği öğrenilmiştir. Türkiye teknik hidroelektrik potansiyelinin %37,3’ünü geliştirmiştir. Türkiye’de İnşa Edilen Hidroelektrik Santraller (DSİ, 2014)

Seyhan Havzası Hidroelektrik Enerji Potnsiyeli Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi DSİ’ye ait yukarıda belirtilen kaynaklardan, Havzadaki depolamalı ve nehir tipi HES lerin sayıları, kurulu güçleri, üretim kapasiteleri ve diğer teknik bilgiler elde edilmiştir. Seyhan Havzası, kurulu güç bazında değerlendirildiğinde hali hazırda 1838,20 MW’ı işletmede olmak üzere toplamda 2306,32 MW’lık bir ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeline sahiptir. İşletmedeki santrallerle Seyhan Havzası, 2014 yılı sonu itibariyle Türkiye’deki işletmede olan santrallerin % 7,8 ini karşılamaktadır (1838/23.643,2 ). Seyhan Havzasında işletmede olan hidroelektrik santrallerin Kurulu Güçlerine göre % 16,4 ü Zamantı, % 29 u Göksu, % 54,6 sı ise Seyhan Alt Havzalarında yer almaktadır. Seyhan Havzasında İşletmede ve İşletme Öncesi Aşamada olan HES’lerin Kurulu Güçleri (MW) (DSİ, 2014)

Seyhan Havzası Hidroelektrik Enerji Potansiyeli Seyhan Havzasının işletmedeki tesisleri ile yıllık ortalama enerji üretimi yaklaşık 6007,25 GWh’tir. Hali hazırda 2014 yılı sonu itibariyle havza toplam ekonomik hidroelektrik enerji potansiyelinin % 79’luk kısmı işletmede bulunmaktadır. Seyhan Havzasında işletmede olan hidroelektrik santrallerin Üretim Kapasitelerine göre % 22,4 ü Zamantı, % 22,9 u Göksu, % 54,8 i ise Seyhan Alt Havzalarında yer almaktadır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzasında İşletmede olan HES’lerin Üretim Kapasiteleri (GWh) (DSİ,2014)

Enerji Sektörü Su İhtiyacı Seyhan Havzasında İşletmede olan HES’lerin Üretim Kapasiteleri ile İl ve Ülke Tüketimine Oranları (Kaynak: *2014 ve öncesi üretim miktarları elde edilebilenler listelenmiştir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Tesis AdıYılÜretim (kWh) İl Tüketimine Oranı (%) Ülke Tüketimine Oranı (%) Kurulu Güç (MW) Yedigöze Sanibey Barajı ,9700, ,66 Kavşak Bendi ve HES ,7600, ,28 Çatalan Barajı ve HES ,6600, ,90 Köprü Barajı ve HES ,2600, ,16 Göktaş Barajı ve HES Bilgileri 153,40 Menge Barajı ve HES ,7700,021 89,42 Seyhan Barajı ve HES ,8900,050 60,00 Karakuz Barajı ve HES ,2800,008 76,00 Feke 2 Barajı ve HES ,5600,044 69,37 Toros HES ,8400,050 49,99 Mentaş HES ,9300,026 49,50 Eğlence HES ,8400,024 42,65 Feke 1 HES ,6300,018 29,14 Yamanlı III(Gökkaya Barajı) ve HES ,5800,016 28,54 Yamanlı III (Himmetli) HES ,5400,015 26,98 Bahçelik HES ,4400,006 4,17 Çamlıca I HES ,3100,15084,00 Çamlıca III HES ,8200,010 27,62 Kuşaklı HES ,1800,005 20,00 Çakıt HES ,7900,00220,18 Seyhan II HES ,180,0057,5 Yüreğir HES ,230,0065,01 Pınarbaşı HES 0,099 Sarıtepe HES 0,0054,9 Eğlence II HES ,610,01726 Kıy HES ,10,000323,8 Çamlıca II HES ,8417,88 Yahyabey HES 0,44 Çoraklı HES 2,6 STS-1 HES 11,46 Gümüşören 5

Elektrik Tüketimleri Seyhan Havzasında yer alan İllere ait Elektrik Tüketimleri, Türkiye İstatistik Kurumu web sayfasından derlenmiştir. Seyhan Havzasında İllere Ait Sektörlere Göre 2014 Yılı Elektrik Tüketimleri (TÜİK) BÖLGE ADI:AdanaMersinK.MaraşNigdeKayseriSivas Toplam tüketim (MWh) Resmi daire (MWh) Sanayi işletmesi (MWh) Ticarethane (MWh) Mesken (MWh) Tarımsal sulama (MWh) Sokak aydınlatma (MWh) Diğer (MWh) Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına mesken+ticarethane+sulama+aydınlatma elektrik tüketimi (KWh)

Elektrik Tüketimi Seyhan Havzası 2014 yılı toplam elektrik tüketimi tahmin edilirken; öncelikle tablodaki illerden havza içerisinde kalan kısımlarının nüfusları ilçe, belde ve köy olarak belirlenmiş, daha sonra kişi başına enerji tüketimleri nüfuslarla çarpılarak, il, ilçe, belde ve köy tüketimleri elde edilerek Seyhan Havzasının tüketimi hesaplanmıştır. Adana Merkez ilçelerinde toplam nüfus ile kişi başına toplam elektrik tüketimi (kWh) çarpılarak Adana ilinin elektrik tüketimi bulunmuştur. Adana’nın diğer ilçeleri ile diğer illere ait ilçelerin toplam nüfusları kişi başına mesken+ticarethane+sulama+aydınlatma elektrik tüketimi (KWh) ile, belde ve köylerin nüfuslarının toplamı ise kişi başına mesken elektrik tüketimi (KWh) ile çarpılarak köy ve beldelerin tüketimleri elde edilmiştir. Seyhan Havzasına ait 2014 yılı toplam elektrik tüketimi GWh olarak bulunmuştur. Benzer şekilde 2037 yılı elektrik tüketimi ise GWh olarak bulunmuştur.

Enerji Sektörü Su İhtiyacı Raporlarda tesislerin sadece proje debileri yer almaktadır (Tablo 11), türbinlenen toplam akım miktarları verilmemiştir. Bu nedenle en azından yıllık türbinlenen minimum, maksimum ve ortalama akım miktarları elde edilmeye çalışılmıştır Alt Havza DepolamalıNehir_HESToplam TOPLAM İşletme Planlama İnşaİşletme Planlama İnşaİşletme Planlama İnşa Zamantı Göksu Seyhan TOPLAM Alt Havzalara Göre Hidroelektrik Santrallerin Proje Debileri (m3/s) (DSİ, 2014)

Alt Havzalara Göre Enerji Sektörü Zamantı Alt Havzasında Enerji Sektörü Zamantı Alt Havzası’nda işletmede 3 ü depolamalı olmak üzere toplam 8 HES vardır. İşletmedeki santrallerin toplam Kurulu Gücü 301,99 MW, Üretim Kapasiteleri toplamı ise 1343,14 GWh/yıl dır. İnşa halinde, fizibilite veya planlama aşamasında ise 2 si depolamalı olmak üzere toplam MW Kurulu Güce sahip 7 hidroelektrik santral bulunmaktadır. Göksu Alt Havzasında Enerji Sektörü Göksu Alt Havzası’nda işletmede 4 ü depolamalı olmak üzere toplam 12 HES vardır. İşletmedeki santrallerin toplam Kurulu Gücü 532,59 MW, Üretim Kapasiteleri toplamı ise 1375,11 GWh/yıl dır. İnşa halinde, fizibilite veya planlama aşamasında ise 1 i depolamalı olmak üzere toplam 144,755 MW Kurulu Güce sahip 10 hidroelektrik santral bulunmaktadır. Seyhan Alt Havzasında Enerji Sektörü Seyhan Alt Havzası’nda işletmede 5 i depolamalı olmak üzere toplam 12 HES vardır. İşletmedeki santrallerin toplam Kurulu Gücü 1003,678 MW, Üretim Kapasiteleri toplamı ise 3289 GWh/yıl dır. İnşa halinde, fizibilite veya planlama aşamasında ise 1 i depolamalı olmak üzere toplam 170,292 MW Kurulu Güce sahip 13 hidroelektrik santral bulunmaktadır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Enerji Sektörü Su İhtiyacı Seyhan Havzasında yer alan işletmede, inşa halinde, fizibilite aşmasında olan tüm HES’lere ait bilgiler DSİ’ den derlenmeye çalışılmıştır. Burada listelenen HES ler, Depolamalı veya Nehir tipi HES durumuna göre sektörel su tahsisi modeline işletmede olanlar girilerek mevcut durum analiz edilecek, mutasavver olanlar da işletmeye açılacakları tarihler dikkate alınarak peyderpey modele eklenerek projeksiyon yapılacaktır. Mutasavver projelerden özellikle Yedigöze Barajı gibi havza dışına su aktarımı yapacak projeler ile havza içerisinde sulama ve/veya içme-kullanma ve sanayi suyu kullanımı için su sağlayacak depolamalı tesisler mansaptaki HES’lerin işletme politikalarını değiştirebilecektir. Bu nedenle tüm Seyhan Havzasında yer alan öncelikle işletmedeki bütün HES’ler çok amaçlı, çok tesisli (barajlı) ve etki alanına göre çevresel akış kısıtlı olarak bütüncül bir modelle değerlendirilmeli, mutasavver projeler işletmeye alındıkça model güncellenerek her bir tesis için yeni enerji üretim politikaları belirlenmelidir. Belirlenen politikalar mutlaka titizlikle izlenmelidir. Çünkü önerilen politikalardan sapmalar mansaptaki tüm tesislerin politikalarını değiştirecektir. Seyhan Havzasındaki Depolamalı HES’ler ile Nehir tipi HES’lere ait Sektörel Su Tahsisi Modelinde kullanılacak bilgiler Alt Havzalara göre derlenmiştir. Depolamalı HES’lerde Minimum İşletme Hacmi le Maksimum İşletme Hacmi arasında model, Hacim-Kot-Alan tablolarını da kullanmak sureti ile su hakları ve çevresel akışı kısıt alarak optimizasyon yapacaktır. Modelde Çevresel Akış bir kısıt olarak kullanılacağından gerçekçi tahmini önemli olacaktır. Alışılagelmiş olarak yıllık ortalama akımın % 10 unun çevresel akış olarak alınması kabulü gerçekçi olmayacaktır. Bu durumda çevresel akışın da alternatifli olarak minimum ve maksimum değerleri bir aralık olarak verilip simülasyon ve optimizasyonun alternatifli olarak yapılması uygun olacaktır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Seyhan Havzası (Seyhan, Göksu ve Zamantı Alt Havzaları) İşletmedeki Depolamalı HES’ler Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Seyhan Havzası (Seyhan, Göksu ve Zamantı Alt Havzaları) İnşa, Planlama, Fizibilite Aşamasındaki Depolamalı HES’ler Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

Seyhan Havzası (Seyhan, Göksu ve Zamantı Alt Havzaları) İşletmedeki Nehir Tipi HES’ler

Seyhan Havzası (Seyhan, Göksu ve Zamantı Alt Havzaları) İnşa, Planlama, Fizibilite Aşamasındaki Nehir Tipi HES’ler

Enerji Sektörü Su İhtiyacı Sektörel Su Tahsisi Modelinde Depolamalı HES’lerin simülasyon ve optimizasyonunda her bir tesise ait Hacim-Kot-Alan değerleri modele girileceğinden bu bilgiler de güncel olarak DSİ’den derlenmiştir. Modelde, Hacim-Kot-Alan değerleri göl yüzeyinden olan buharlaşmanın hesabı ile güç ve enerji hesabı için düşü miktarının tahmininde kullanılacaktır

ÖZET Mevcut koşullarda Seyhan Havzası’nda işletmede, inşa halinde ve fizibilite aşamasında 62 adet Hidro-Elektrik Santral (HES) bulunmaktadır. İşletmedeki HES’ler kullanılarak 2015 yılında üretilen enerji miktarı, havza ölçeğindeki tüketimler dikkate alındığında planlanan HES’lerle birlikte havza tüketimini karşılayabilecek durumda olduğu belirlenmiştir. Her ne kadar Seyhan Havzası 3 alt havzaya ayrılmışsa da, gerek depolamalı gerek nehir tipi HES’ler, aynı akarsu kolu üzerinde de olsa, farklı akarsu kolu üzerinde de olsa mansaptaki tesisler önceki tesislerin işletme politikalarından doğrudan etkileneceğinden enerji sektörü açısından Seyhan Havzası’nı bütün olarak dikkate almak daha uygun olacaktır. Bu nedenle değerlendirmeler alt havzalara göre değil tüm havza için yapılmıştır. Bu kapsamda, havza ölçeğinde mevcut ve gelecek koşullar için oluşması öngörülen koşullar aşağıda özetlenmektedir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Mevcut KoşullarGelecek Koşullar Enerji Üretimi (GWh) Enerji İhtiyacı’na Oranı (%) Enerji Üretimi (GWh) Enerji İhtiyacı’na Oranı (%) 6.007, ,02123