DEVİR SONRASI SULAMA ŞEBEKELERİNİN PERFORMANSINA GENEL BİR BAKIŞ Prof.Dr. Hasan DEĞİRMENCİ Yrd.Doç.Dr. Çağatay TANRIVERDİAraş.Gör. Gülşah ÜĞLÜ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü

Su  Hayatımıza yön veriyor,  Suyun yerine koyabilecek başka bir hayat kaynağı yok,  İnsan hayatı için en önemli unsur,  Sınırlı bir kaynak,  Verimli kullanımı en önemli problemlerden biridir.

Sulu Tarım  Dünyada 280 milyon ha alanda,  İşlenebilir tarım alanlarının %17’sinde sulu tarım yapılmaktadır.  Toplam tarımsal üretimin ise %36’sı sulu tarım alanlarından karşılanmaktadır.  Tüketilen suyun %70’i tarımsal üretim amacıyla kullanılmaktadır.

Sulu Tarımın Önemi  Bu nedenle artan dünya nüfusunun beslenmesinde sulu tarım önemli bir yere sahiptir.  Türkiye'de su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi uzun dönemli ekonomik kalkınmada önemli bir rol oynamaktadır.

Su Kaynakları Potansiyeli  Yıllık ortalama yağış 643 mm/yıl  Türkiye’nin yüzölçümü km2  Yıllık yağış miktarı 501 milyar m3  Buharlaşma 274 milyar m3  Yer altına sızma 41 milyar m3  Yüzey Suyu  Yıllık yüzey akışı 186 milyar m3  Kullanılabilir yüzey suyu 98 milyar m3  Yer Altı Suyu  Yıllık çekilebilir su miktarı 14 milyar m3  Toplam Kullanılabilir Su (net) 112 milyar m3

Toprak Kaynakları  Tarım alanı :28,05 milyon ha  Sulanabilir alan :25,75 milyon ha  Sulanabilir alan hedefi: 8,5 milyon ha  Sulanan alan : 5,42 milyon ha ( 3.13 milyon ha DSİ Ülkemiz toplam tarım alanının % 11.2 )  2023 hedefi 6.5 milyon ha (DSİ,2009)

Su Kıtlığı Su varlığına göre ülkeler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:  Su fakirliği: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı m3’ten daha az.  Su azlığı: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı m3’ten daha az.  Su zenginliği: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı m3’ten daha fazla.  Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık su miktarı m3 civarındadır.

Gelişim Oranları (DSİ, 2010) 2009 Yılı İtibariyle Gelişme 2023 Yılı Hedefleri Geliştirme Oranı Sulama Gelişimi 5,42 milyon ha 8,5 milyon ha% 64 Hidroelektrik Enerji Gelişimi 50 milyar kWh 140 milyar kWh % 36 İçme, Kullanma Ve Sanayi Suyu Gelişimi 10,62 milyar m3 38,5 milyar m3 % 28

Tarım-İstihdam  Gelişmekte olan ülkelerde tarımla meşgul olan bir kişi kendisi dahil olmak üzere yaklaşık 2 kişiyi besliyor iken,  Gelişmiş ülkelerde bu değer 14 kişiye kadar çıkabilmektedir.  Ülkemizde ise 2009 yılında tarımsal istihdam oranı %24,7 olup, tarımda istihdam edilen her bir kişi kendisi dahil 4 kişiyi beslemektedir.

Katılımcı Sulama Yönetimi (Devir Çalışmaları) Devir Çalışmalarının Temel Gerekçeleri ve Amaçları Gerekçeler; Bütçe ve diğer imkanlardaki azalma, Faydalananların hizmetleri daha düzenli, süratli ve ekonomik olarak yapabilecekleri düşüncesi, Dünyadaki benzer gelişmeler. Amaçlar; Çiftçi katılımı ve yerinden yönetim, Özdenetim, Faydalar, İşletme ve bakım giderlerinde azalma (Personel giderleri, enerji giderleri, bakım ve onarım giderleri), Daha adil su dağıtımı, Sorunların yerinde çözümü.

DEVREDİLEN SULAMALARIN DEVRALAN ÖRGÜTLERE GÖRE DAĞILIMI

SULAMA PROJELERİNİN PERFORMANSI

SULAMA ORANI ( )  DSİ’ce İşletilen sulama projelerinde sulama oranları( )  %26-34  Devredilen sulama projelerinde  %60-65

DSİ'ce İşletilen Sulama Projelerinde Sulama Oranları

Devredilen Sulama Projelerinde Sulama Oranları

Bölgeler Düzeyinde Devredilen Sulama Projelerinde Ortalama, En Düşük ve En Yüksek Sulama Oranları

SULAMA ORANI DÜŞÜKLÜK NEDENLERİ

Su Temin Oranı Beyribey (1997) su temin oranının 1’e eşit olması sulama şebekesine ihtiyaç kadar su saptırıldığını, 1’den az olması yetersiz su sağlandığını, 1’den büyük olması ise sulama şebekesine fazla su saptırıldığını göstermektedir. Devir öncesi; Su temin oranını Devir Sonrası; Su temin oranı

KaynaklarÇalışma AlanıDeğerlendirme Yıl/Yılları İşletme DurumuSonuç Beyribey ve Ark.(1997)Tüm Bölgeler Devir öncesi1.87 Çakmak(1997)Konya1996Devir öncesi1.92 Devir sonrası2.07 Benli ve Beyribey(1998)Eskişehir1994Şebeke düzeyinde2.91 Proje düzeyinde3.51 Bulut ve Çakmak (2001)Mersin Bahçeleri Devir öncesi Devir sonrası Değirmenci(2001a)Tüm Bölgeler1998Devir sonrası Değirmenci(2001b)Bursa -Uluabat Devir öncesi Çakmak(2001)Konya Devir sonrası Çakmak(2002)Kızılırmak Havzası Devir sonrası Çakmak ve Beyribey(2003)Sakarya Havzası Devir sonrası Değirmenci ve ark.(2003)GAP Devir sonrası Değirmenci(2004)Kahramanmaraş Devir sonrası Nalbantoğlu(2006)Ankara Akıncı Sulaması Devir sonrası Kıymaz(2006)Gediz Havzası Devir öncesi Devir sonrası Akçay(2007)Aşağı Büyük Menders Havzası Devir öncesi Şener(2011)Trakya Bölgesi Devir sonrası Tekinel ve ark.(2001)Harran Sulaması2000Devir sonrası5-7 Kocabaş ve Girgin (1998)I. Bölge Devir öncesi Akkuzu ve Mengü (2011)Alaşehir sulaması Devir sonrası

Sonuç ve Öneriler  Sulama tesisleri hızla yıpranmaktadır. Bu nedenle sulama tesislerinin rehabilitasyonuna öncelik verilmesi gerekmektedir  Basınçlı sulama sistemlerine geçilmelidir. Özellikle Damla sulama yönteminin yaygınlaştırılması gerekmektedir.  Sulama oranlarının artırılmalıdır.  Aşırı su kullanımı önlenmeli. Tabansuyu ve tuzluluk düzeyi izlenmelidir.

Sonuç ve Öneriler  Arazi toplulaştırması yaygınlaştırılmalı  Özellikle pompaj sulamalarında elektrik borcu ve bakım onarım sorunları giderilmelidir.  Birlik kadrolu çalışanlarının kurumlararası geçişine izin verilmelidir.  Son söz: Çalışanların ve çiftçilerin sulama ve diğer tarımsal gelişmelere yönelik eğitim ve yayım çalışmalarına katılımının sağlanması

TEŞEKKÜR Beni dinledi ğ iniz için te ş ekkür ederim