Malzemelerin Geri Dönüşümü Doç.Dr. Akın AKINCI Yrd.Doç.Dr.Ediz ERCENK 1

Otomotiv Hurdalarının Geri Dönüşümü Otomotiv geri dönüşüm endüstrisi, kullanılamaz haldeki araçların etkin ve ekolojik olarak bertaraf edilmesinde gerekli ve önemli bir rol oynamaktadır. 75 yıldır dünya genelinde otomotiv geri dönüştürücüleri bölgesel iş, tüketici servisi ve çevresel koruma sağlamışlardır. Otomotiv geri dönüşümü, doğal kaynakların korunmasında ve doldurulacak saha için isteklerin azalmasında önemli rol almaktadır. 2

Geri dönüşümün en büyük çevresel yararı arazilerin doldurulmasıyla ilgili değil, ham malzemelerin yerine geri dönüştürülmüş ham malzemelerin kullanımından kaynaklanan üretim esnasında enerji ve doğal kaynakların korunması ve kirliliğin azaltılmasıyla alakalıdır. Geri dönüşümün çevresel yararları, geri dönüştürülmüş malzemelerin toplanması ve taşınmasından kaynaklanan herhangi bir ilave çevresel yük taşımaması şeklindedir. Otomotiv Hurdalarının Geri Dönüşümü 3

Otomotiv Geri Dönüşüm Prosesi Bir araç otomotiv geri dönüştürücüsüne geldiği zaman sırasıyla aşağıdaki işlemler gerçekleştirilmektedir; 1)Bütün akışkan kısımlar (motor yağı, transmisyon sıvısı, fren yağı, antifriz vs) araçtan süzdürülür ve geri dönüşüm ve/veya uygun şekilde bertaraf için ayrı depolama tanklarına konulur. Gaz tankı da boşaltılır, araçtan alınır ve temizlenir. Otomotivin kliması çıkarılır ve uygun bertaraf için depolanır. 2) Araç, bütün yeniden kullanılabilir parçalardan arındırılır ve parçalar test edilir, envanteri tutulur ve olası bir satış için raflara konur. 3) Kullanılamaz hükmündeki parçalar uygun şekilde bertaraf için özel kutulara konulur. 4) Geri kalan araç iskeleti parçalanır ve bir ergiticiye satılır. 5) Araç iskeleti bir ergiticiye transfer olur ki burada araç kırpıntı haline getirilir ve ergitilir. 4

ASR (Automotive Shredder Residue) -Otomotiv parçalama atığı- Oto-parçalayıcıları, otomotiv parçalanma atığı (ASR) olarak bilinen atık malzemeden yılda 3-5 milyon ton üretmektedir. ASR; plastik, cam, kauçuk, fiber, metal ve tozları içeren heterojen bir karışımdır. Plastik içeriği ağırlıkça yaklaşık %15-20 civarındadır ancak 1980’lerin başından bu yana otomobillerde artan kullanımı nedeniyle bu oranın daha yüksek olduğu umulmaktadır. 5

ASR (Automotive Shredder Residue) -Otomotiv parçalama atığı- Tablo. ASR’nin kompozisyonu Geri dönüştürülebilir malzemeler Enerji değerine Sahip malzemeler Inert malzemeler TermoplastiklerKağıtCam KöpüklerFren sıvısıToz FiberlerMotor yağıKum Metal kısımTransform yağıÇakıl TellerGres yağıNem TermosetlerAğaç kısım Kauçuk Katran 6

ASR (Automotive Shredder Residue) -Otomotiv parçalama atığı- Argonne Ulusal Laboratuvarı (ANL), ASR’nin polimerlerini ve diğer bileşenlerini geri kazanmak için teknolojik olarak ümit verici, potansiyel olarak ekonomik bir proses test etmektedirler. ASR’nin geri dönüşümündeki Argonne tekniği ASR’nin birkaç fraksiyona mekaniksel ve fiziksel ayrıştırılmasıyla başlar. Bu fraksiyonlardan poly-üretan köpük ayrıştırılır ve temizlenir, diğer fraksiyon olan demir oksitçe zengin kısım demir oksit kaynağı olarak çimento endüstrisinde kullanılabilir, son bir fraksiyonda plastikçe zengin kısımdır. Proseste kullanılan solvent rejenere edilir ve sürekli olarak geri dönüştürülür. Köpük, demir oksitli kısım ve plastik aksam geri dönüştürülürse, toprağa atılacak atık maddenin %75’kadar fazla kısmı elimine edilmektedir. 7

8 ASR Manyetik ayırma Tromeller Eddy akımı ayırıcısı Sıralayıcı Al, Pb, Paslanmaz çelik 6”den büyük olanlar

Avrupa Birliği’ndeki Oluşumlar AB çevre bakanları, otomobil üreticilerinin 2001 yılından itibaren yeni otomobillerin, 2006 yılından sonra da bütün otomobillerin geri dönüşüm maliyetlerinin tamamını yada önemli bir kısmını ödemeleri gerektiği konusunda anlaşmışlardı. Avrupa komisyonu tarafından kuvvetli şekilde geri döndürülen kararla, üretici sorumluluğunun daha çevreci üretimi zorlamak için gerekli olduğunu ifade edilmektedir. Ancak bu karar, otomobil üreticilerinin yoğun korunma lobi faaliyetlerini hızlandırmıştır. AB tarafından geliştirilen proses 2001 model otomobillerle başlamakta ve oto üreticileri, satıcılardaki bütün araçların maliyetsiz geri alımını sağlamalıdırlar. Şirketler yada bu şirketlerin acentaları, araçtaki bütün toksik sıvıların alınmasını, bataryaların çıkarılmasını ve uygun şekilde geri dönüşüm veya atıksal bölgelere gönderilmesini garanti etme durumundadırlar ile 2015 yılları arasında otomobil üreticileri, 2001 de %85 ile başlayarak 2015 de %95’e varan oranlarda geri dönüştürmek zorunda kalacaklardır. 9

Avrupa Birliği’ndeki Oluşumlar %85’lik ilk hedefe kolayca ulaşmak zayıf görünmektedir. Fransızların Renault şirketi tarafından 1998 yılında yapılan bir çalışmada aracın %82.9’luk kısmının geri dönüştürüldüğü gösterilmiştir. Renault’un hesaplamalarına göre otomobillerin içeriğinin hemen hemen üçte ikisi (%65.6) metaldir. Ağırlıkça %17.3’lük kısım Fransa’daki oto parçalama ağı tarafından yeniden kullanılabilecek veya geri dönüştürülebilecek kısım olduğu belirtilmiştir. Geri kalan %17.1 ise ASR yada diğer kısım olarak belirtilmekte ve araziye atılmaktadır. Avrupa oto üreticileri tarafından çalışılan diğer bir çözüm, ASR için alternatif kullanımlar bulmayı içermektedir. Otomobil geri dönüşüm alanına giren diğer bir temel oyuncu, otomobil üreticisi olan Ford şirketidir. Ford yöneticileri, otomotiv geri dönüşüm endüstrisinin ortaya koyduğu tehlikeli büyüme nedeniyle bu sektöre girdiklerini belirtmişlerdir. Ford’un bu işe girmesine neden olan diğer bir sebep, aracın ilk satışından sonra müşterilerle daha yakın olma arzusu olduğu belirtilmiştir. 10

Ömrünü Tamamlamış Araçlar Direktifi (AB)  Araç sahibinin ömrünü tamamlamış aracını ücretsiz olarak teslim edebilmesi,  Ömrünü tamamlamış araçların kayıttan düşülerek trafikten çekilmesi,  Belirli hammaddelerin yasaklanması  Ömrünü tamamlamış araçların kurallara uygun olarak işlenmesi,  Hedef 2015’de araçlarda en düşük geri dönüşüm miktarını %100 yapmak. 11

 Her yıl Avrupa’da 9 milyon araç hurdaya ayrılıyor.  Türkiye’de yaklaşık 14 milyon araç var.  Türkiye de sadece 1 adet araç parçalama tesisi var.  Ekor Geri Dönüştürülebilir Mad. San. Tic. A.Ş; İzmir’de Yeni Foça’da 60 dönümlük bir arazide kurulu bir tesistir. Tesis her tür demir ve demir dışı metali geri dönüştürmektedir.  Tesisin yıllık kapasitesi tondur. 12

Türkiye’de üretim yapan sanayi firmaları  A.HONDA --GEBZE/KOCAELİ  A.I.O.S. (ISUZU) --İSTANBUL  B.M.C. --İZMİR  ASKAM(CHRYSLER )-- GEBZE/KOCAELİ  FORD OTOSAN-- GÖLCÜK  HYUNDAİ ASSAN-- KOCAELİ  KARSAN (Peugeot) -- BURSA  M.A.N. --ANKARA  M.BENZ TÜRK --İSTANBUL  OTOKAR --SAKARYA  OTOYOL --SAKARYA  O.RENAULT --BURSA  TEMSA (MITSUBISHI) --ADANA  TOFAŞ(FIAT)--BURSA  TOYOTA-- SAKARYA 13

 Honda Türkiye “Ömrünü Tamamlamış Araçlar Direktifi - ELV” gerekliliklerine uyum konusunda taahhütte bulunmuş ve bu gereklilikleri uygulamaya başlamıştır.  Honda Türkiye A.Ş. fabrikanın yanında bayi, servis, satış yerleri ve ilgili tüm kurum ve kuruluşlara Çevre Yönetimi ve Kontrol Sistemini (EMAS) gerçekleştirmektedir. 14

 Renault çevreye olan olumsuz etkilerini azaltma yönünde sürdürdüğü girişimlerini«Drive the Change » veya «Otomobili Değiştiriyoruz, Hayatı Değiştiriyoruz » sloganıyla açıklıyor.  Tasarım, üretim, kullanım ve ömür sonu süreçlerinin tamamında çevreye en az zarar vermek amaçlanıyor. 15

İklimsel Isınma Sorununa Bir Çözüm Getirmek?  Renault modellerinin CO 2 salınımlarının azaltılması konusunda uzun yıllardır çalışıyor ve gerek kullanımda, gerekse üretim, bakım ve geri dönüşüm aşamalarında, Renault eco çevre yaklaşımı çerçevesinde, en çok sayıda müşteriye en performanslı ulaşım çözümlerini erişilebilir bir fiyata sunmanın temel önem arz ettiğini düşünüyor.  Benzinli, Dizel, LPG, Ethanol uyumlu ve elektrikli araçlarda en çevreci olmak hedefleniyor. 16

CO ₂ Salımları  Termik motorlarda ve vites kutularında yeni teknolojilerin kullanılması.  %100 elektrikli araçlarda bugüne kadar görülmemiş düzeyde bir yatırım.  Renault Nissan İttifakı kuruluyor.  Sıfır salım programına 4 Milyar Avro yatırım yaptı ve 2 bin kişilik bir ekip (bin Renault için ve bin Nissan için) elektrikli araç projelerinde çalışıyor. 17

 Renault, mevcut ürün gamının tüketim/salım alanında en başarılı modelleri ile test sürüşleri düzenliyor, bu alanda yeni teknolojiler (EDC vites kutusu, gelecekteki Dizel motor) ve çok sayıda elektrikli araç prototipleri sunuyor: Renault Fluence Z.E. ve Renault Kangoo Express Z.E..  Elektrikli araçlar 2011 yılından itibaren satışa sunulacağına karar verildi. 18

SÜREKLİ İYİLEŞTİRME SÜRECİ Enerji tüketiminin %30 (kW/araç); Su tüketiminin %65 (m³/araç), toplam 10 milyon m³ su tasarrufu sağlandı; Üretilen atıkların % 64 (kg/araç); Uçucu organik bileşiklerin (COV) % 40 ( kg/araç ) azaltılmasını sağladı. 19

4R  Azaltmak ( Réduire ),  Yeniden Kullanmak (Réutiliser),  Geri Dönüştürmek ( Recycler )  Geri Kazanmak ( Récupérer ) 20

Bazı Renault Modelleri  Twingo dCi 85 : Slovenya’da üretiliyor. % 9 hurda plastik kullanımı,  Clio dCi 85: Bursa’da üretiliyor. % 10 hurda plastik kullanımı  Mégane dCi 110 EDC : İspanya’da üretiyor. % 11,5 hurda plastik kullanımı  Scénic dCi 110 EDC : Fransa’da üretiliyor. % 14 hurda plastik kullanımı  Laguna dCi 110 : Fransa ‘da üretiliyor. % 16 hurda plastik kullanımı  5 modelde de aracın kullanım ömrünün sonundaki değerlendirilme oranı %95’in üzerinde. 21

Kolay Parçalara Ayrılabilir İşareti !  Parçalamaya yardımcı olacak bazı noktalar açıkça işaretlendi.  Örnek: Yakıtın çıkarılması için açılabilecek deliklerin konumları. 22

Toyota Super Olefin Polimeri  Otomobiller geri dönüşümü zor plastikler içermektedir. Toyota, bu nedenle Toyota Super Olefin Polimeri veya TSOP adı verilen özel bir geri dönüştürülebilir plastik geliştirdi. Birçok defa geri dönüştürülebilen bu plastik tampon ve diğer parçaların yapımında kullanılabilmektedir. 23

Yeşil Yedek Parçalar  Bir aracın yaşam çevrimi boyunca aküler, lastikler ve yağ filtrelerinin değiştirilmesi gerekmektedir.  Toyota bu amaçla, kullanılmış parçaları Avrupalı bayilerden alan ve geri kazanım amacıyla geri gönderen bir atık toplama sistemi oluşturdu.  Buna ek olarak, artık Toyota'nın yeniden imal edilen parçalar yelpazesinde klima kompresörleri, hidrolik direksiyon kremayerleri, silindir kapakları, marş motorları, otomatik şanzımanlar, alternatörler, motor ve debriyaj kitleri bulunmaktadır. 24

TOYOTA: Son yeni bir başlangıçtır  Toyota, Japonya'da yalnızca geri kazanım için araçları parçalarına ayırmaya yönelik yeni teknikler geliştirmeye adanmış bir Otomobil Geri Dönüşüm Teknik Merkezi kurdu.  Avrupa'nın yaşam çevriminin sonuna gelmiş otomobilleri kullanılabilen maddeleri ayrıştırmak amacıyla parçalandıktan sonra bile arkalarında 2 milyon ton ağırlığında artık madde bırakmaktadır. Bunlar geleneksel olarak gömülür veya yakılırdı. Ancak Avrupa ELV ve Atık Gömme Direktifleri artık bu çözümün kullanımına sınırlama koymuştur. 25

 Otomobil camının yüksek kalitesi sayesinde, parçalama artıklarından elde edilen toz cam, peyzaj mimarisinde yol döşemesi olarak kullanılmak üzere geri dönüştürülebilmektedir.  Araç artıklarında bulunan bazı köpük ürünlerinin geri dönüştürülmüş ses geçirmezlik ürünleri yapımında kullanılmasını sağlayan teknikler geliştirdi. 26

 Ford Otosan Kocaeli ve İnönü Fabrikalarımız bugüne kadar olan tüm çevre denetimlerinden “sıfır” hata ile geçmeyi başarmıştır.  Kocaeli Fabrikası'nın projelendirilmesi aşamasından itibaren proseslerinde hep en yeni ve en çevreci teknolojileri kullanmayı seçmiştir.  Bu uygulamaya en güzel örnek boyama prosesinde kullanılan su bazlı boyadır.  Hava kirliliği yaratan uçucu organik bileşikleri (VOC) azaltmak amacıyla boyama proseslerinde su bazlı boya kullanılmaktadır.  Bu uygulama Avrupa Ford Fabrikaları içinde astar boyada, Türkiye Otomotiv sektöründe ise gerek astar gerekse sonkat boyada ilktir.  Bu sayede havaya solvent buharlarının yayılması en aza indirilmiştir.  Uçucu organik bileşiklerin (VOC) azaltılması için kullandığımız bir başka yöntem de boya fırınlarının çıkışına insineratörler yerleştirmek olmuştur. Böylece fırınlardan çıkan atık gaz yakılarak hem emisyonların azalması hem de yakma sonucu oluşan enerji tekrar kullanılarak sürekli bir enerji tasarrufu sağlanmaktadır. 27

Ford Kısıtlı Malzeme Yönetim Standardı  Kocaeli Fabrikası'nda üretilen Transit araçlarının geri dönüşüm oranı %85'in üzerindedir.  İnönü Fabrikası'ndaki Cargo kamyon imalatında henüz yasal bir gereklilik olmamasına karşın, yeni Cargo'da sağlanan geri dönüşüm oranı %90'ın üzerindedir. 28