Bazı Temel Kavramlar 1

GSYH'NIN ALTERNATİF ÖLÇÜMLERİ 2 Nominal GSYH (milyon TL) Reel GSYH* (milyon TL) Kişi başına reel GSYH* (TL) Kişi başına GSYH (US$)** Satınalma gücü paritesine göre, kişi başına GSYH (US$)*** , , , , , , , Yıllık ortalama büyüme oranı: %50,31 %4,08%2,37 %5,17%5,34 * 1998 yılı fiyatlarıyla ölçülmüştür. ** TCMB Cari ABD doları kurları ile ölçülmüştür. *** International Monetary Fund (IMF).

3 Gayri Safi Milli Hasıla (GNP) Bir ekonomide, belli bir dönemde (genellikle bir yıl) üretilmiş olan nihaî mal ve hizmetlerin toplam değeri gayrısafi milli hasıla (GSMH) olarak isimlendirilmektedir. Bir ekonomide, belli bir dönemde (genellikle bir yıl) üretilmiş olan nihaî mal ve hizmetlerin toplam değeri gayrısafi milli hasıla (GSMH) olarak isimlendirilmektedir. GSMH, sadece o dönemdeki üretilmiş mal ve hizmetleri dikkate alır. Geçen yıllarda yapılmış bir evin el değiştirmesi durumunda sadece komisyoncunun hizmeti GSMH ya eklenir. GSMH, sadece o dönemdeki üretilmiş mal ve hizmetleri dikkate alır. Geçen yıllarda yapılmış bir evin el değiştirmesi durumunda sadece komisyoncunun hizmeti GSMH ya eklenir. GSMH ölçümlerinde alıcı fiyatları dikkate alınır. Alıcının ödemesi ile satıcının geliri arasındaki fark dolaylı vergilere tekabül eder. Böylece faktörlerin eline geçecek gelir de bulunabilir. GSMH ölçümlerinde alıcı fiyatları dikkate alınır. Alıcının ödemesi ile satıcının geliri arasındaki fark dolaylı vergilere tekabül eder. Böylece faktörlerin eline geçecek gelir de bulunabilir.

Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) Bir dönemde bir ülke vatandaşlarının sahip oldukları üretim faktörleri kullanılarak üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin parasal değeridir. Bir dönemde bir ülke vatandaşlarının sahip oldukları üretim faktörleri kullanılarak üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin parasal değeridir. Ülke vatandaşlarının/yerleşiklerinin belirli bir yıl içinde (ülke içinde ve dışında) kazandıkları tüm ekonomik değerleri kapsar. Ülke vatandaşlarının/yerleşiklerinin belirli bir yıl içinde (ülke içinde ve dışında) kazandıkları tüm ekonomik değerleri kapsar. GNP = GDP + net income from abroad GNP = GDP + net income from abroad Üretimin hangi sınırlar içinde yapıldığını değil hangi ulusun yurttaşlarınca gerçekleştirildiğini gösterir. Üretimin hangi sınırlar içinde yapıldığını değil hangi ulusun yurttaşlarınca gerçekleştirildiğini gösterir.

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP)(GSYİH) (Bir dönemde ülkede hem yerli hem de yabancı üretim faktörleri kullanılarak) Yurt içinde üretilmiş nihai mal ve hizmetlerin parasal değeridir (Bir dönemde ülkede hem yerli hem de yabancı üretim faktörleri kullanılarak) Yurt içinde üretilmiş nihai mal ve hizmetlerin parasal değeridir GSMH ile GSYİH kapsadığı coğrafi alan bakımından farklılık gösterir GSMH ile GSYİH kapsadığı coğrafi alan bakımından farklılık gösterir Üretimin hangi ulusun yurttaşlarınca gerçekleştirildiği değil hangi sınırlar içinde yapıldığını gösterir Üretimin hangi ulusun yurttaşlarınca gerçekleştirildiği değil hangi sınırlar içinde yapıldığını gösterir

6 Millî Gelir Hesaplama Yöntemleri 1. Üretim Yöntemi: Bu yöntem, üretilmiş bulunan mal ve hizmetlerin cari fiyatlar veya sabit fiyatlar esas alınarak değerlendirilmesinden ibarettir. 1. Üretim Yöntemi: Bu yöntem, üretilmiş bulunan mal ve hizmetlerin cari fiyatlar veya sabit fiyatlar esas alınarak değerlendirilmesinden ibarettir. 2. Gelir Yöntemi: Bu yöntem, üretim faaliyetine katkılarından ötürü, faktörlere yapılan ödemelerin (rant, ücret, faiz ve kâr) toplanmasını öngörmektedir. 2. Gelir Yöntemi: Bu yöntem, üretim faaliyetine katkılarından ötürü, faktörlere yapılan ödemelerin (rant, ücret, faiz ve kâr) toplanmasını öngörmektedir. 3. Harcama Yöntemi: Bu yöntem ise, birer tüketici olarak bireylerin, bir dönem boyunca yaptıkları harcamaların toplanmasından ibarettir. 3. Harcama Yöntemi: Bu yöntem ise, birer tüketici olarak bireylerin, bir dönem boyunca yaptıkları harcamaların toplanmasından ibarettir.

7 Ekonominin Genel Döngüsü Hanehalkı İş Dünyası Üretim için Faktör Piyasası Mal Piyasası $ $ $ $

8 Üretim Yöntemine Göre GSMH Hesaplanması Her sektörde üretilen mal ve hizmet miktarlarının piyasa fiyatları (alıcı fiyatları ile) çarpılması yoluyla milli gelir hesaplanmaktadır. Her sektörde üretilen mal ve hizmet miktarlarının piyasa fiyatları (alıcı fiyatları ile) çarpılması yoluyla milli gelir hesaplanmaktadır. Bu yaklaşım bazı sorunlar içermektedir. Mükerrer hesaplamadır. Bu sorunlardan korunmanın yolu katma değerlerin dikkate alınmasıdır. Bu yaklaşım bazı sorunlar içermektedir. Mükerrer hesaplamadır. Bu sorunlardan korunmanın yolu katma değerlerin dikkate alınmasıdır.

ÜRETİM AŞAMASI İşletme Satış değerleri Ara mallarının değeri Katma Değer Ormandan ağaç kesimi Orman Ürünleri Sanayi AŞ Tomruktan kereste ve sunta üretimi Adıgüzel Kerestecilik Ltd. Şti Kereste ve suntadan kütüphane imali Anadolu Mobilya İmalathanesi Kütüphanenin tüketiciye satılması Asya Halı ve Mobilya Pazarı Toplam katma değer: Yanıt: C

10 Katma Değerin Oluşumu Katma Değerin Oluşumu Bir başka Örnek

ÜRETİM YÖNTEMİNE GÖRE GSYH: (cari fiyatlarıyla milyon TL) Tarım, Avcılık ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı İnşaat Toptan ve perakende ticaret Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, depolama ve haberleşme Mali aracı kuruluşların faaliyetleri Konut Sahipliği Gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma, zorunlı sosyal güvenlik Eğitim Sağlık işleri ve sosyal hizmetler Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Eviçi personel çalıştıran hanehalkları Sektörler Toplamı (1-17) Dolaylı ölçülen mali aracılık hizmetleri Vergi-Sübvansiyon Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Alıcı fiyatlarıyla)

12 Gelirler Yöntemi Bu yöntem, üretim faaliyetine katkılarından ötürü, faktörlere yapılan ödemelerin (rant, ücret, faiz ve kâr) toplanmasını öngörmektedir. GSMH= W + r + R + K + Amrt. + T d + Net Faktör Gelirleri

GELİR YÖNTEMİNE GÖRE GSYH: (cari yıl fiyatlarıyla milyon TL) Üretim ve İthalat Vergileri (Net) Üretim ve İthalat Vergileri (-) Subvansiyonlar Sabit Sermaye Tüketimi İşgücü Ödemeleri Kamu Özel İşletme Artığı(*) Tarım Diğer GSYH (üretim yöntemiyle)(**) (*) Üretim yöntemiyle elde edilen GSYH’den artık olarak bulunmuştur. (**) Tablo 1-2 ile verilen değerlerden farklıdır. Bu fark TÜİK’in gelir yöntemiyle hesapladığı GSYH değerlerini yeni yönteme göre düzeltmemesinden kaynaklanmaktadır. Yayınlanan veriye sadık kalmak amacıyla aynen alınmıştır.

14 Harcama Yöntemi Bu yöntem ise, birer tüketici olarak bireylerin, bir dönem boyunca yaptıkları harcamaların toplanmasından ibarettir. Ana kalemler: Bu yöntem ise, birer tüketici olarak bireylerin, bir dönem boyunca yaptıkları harcamaların toplanmasından ibarettir. Ana kalemler: Özel tüketim ve yatırım Özel tüketim ve yatırım Kamu cari ve yatırım Kamu cari ve yatırım İhracat – ithalat fazlası İhracat – ithalat fazlası Stok düzeylerindeki artış Stok düzeylerindeki artış Kalemlerinin toplamından oluşmaktadır. Y= C +I f + I S + G +NX

Harcama Yöntemi I brüt = I net + Amortisman I brüt = I net + Amortisman I net = I brüt - Amortisman I net = I brüt - Amortisman I net = I sabit yatırım + I stok yatırım I net = I sabit yatırım + I stok yatırım Nihai Satışlar = C + I sabit yatırım + G + NX Nihai Satışlar = C + I sabit yatırım + G + NX GSYİH = Nihai Satışlar ( I stok yatırım =0) demektir. GSYİH = Nihai Satışlar ( I stok yatırım =0) demektir. I stok yatırım = GSYİH - Nihai Satışlar I stok yatırım = GSYİH - Nihai Satışlar GSYİH > Nihai Satışlar ise firmaların stok yatırımları artar. GSYİH > Nihai Satışlar ise firmaların stok yatırımları artar. 15

HARCAMALAR YÖNTEMİNE GÖRE GSYH, Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi Yerleşik ve Yerleşik Olm. Hanehlk. Yurtiçi Tük (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehlk Yurtiçi Tük Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi Dev.Nihai Tük.Harc Maaş, Ücret Mal ve Hizmet Alımları Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Kamu Sektörü Makina Techizat İnşaat Özel Sektör Makina Techizat İnşaat (*) Stok Değişmeleri Mal Ve Hizmet İhracatı (Eksi) Mal Ve Hizmet İthalatı GSYH Net Dış Alem Faktör Gelirleri GSMH (*) Stok Değişmeleri kalıntı yöntemiyle hesaplanmış olup istatistiki hatayı da içermektedir.

17 GSMH’nın Ölçülmesinde Karşılaşılan Problemler Kamu hizmetlerinin fiyatlarını ya olmaması veya düşük olması. Kamu hizmetlerinin fiyatlarını ya olmaması veya düşük olması. Ev kadınlarının hizmetleri ve kişinin kendine dönük hizmetleri (tıraş ve makyaj gibi) Ev kadınlarının hizmetleri ve kişinin kendine dönük hizmetleri (tıraş ve makyaj gibi) Malların kalitesindeki gelişme. Bilgisayar örneği; kalite artıyor fakat fiyat düşüyor. Malların kalitesindeki gelişme. Bilgisayar örneği; kalite artıyor fakat fiyat düşüyor. Ekonomideki dışsallıklar. Hava kirliliği ve kuş gribi tedbirlerinin toplumsal yararı. Ekonomideki dışsallıklar. Hava kirliliği ve kuş gribi tedbirlerinin toplumsal yararı. Yasa dışı ekonomi, kumar ve beyaz ticareti gibi Yasa dışı ekonomi, kumar ve beyaz ticareti gibi

18 Milli Gelirin Hesaplanması Gayrısafi Yurtiçi Millî Hasıla ( Piyasa Fiyatlarıyla) Gayrısafi Yurtiçi Millî Hasıla ( Piyasa Fiyatlarıyla) (+) Net dış faktör gelirleri (+) Net dış faktör gelirleri Gayrısafi Millî Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) Gayrısafi Millî Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) (-)İkame Yatırımları (Amortismanlar) (-)İkame Yatırımları (Amortismanlar) (=)Sâfî Millî Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) (=)Sâfî Millî Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) (-)Dolaylı Vergiler (KDV gibi ) (-)Dolaylı Vergiler (KDV gibi ) (=)Millî Gelir = (Kar + Ücret + Rant + Kar) (=)Millî Gelir = (Kar + Ücret + Rant + Kar)

19 Bireylerin Paylaşacağı Gelir Millî Gelir (Piyasa Fiyatlarıyla) Millî Gelir (Piyasa Fiyatlarıyla) (-)Dağıtılmayan Şirket Kârları (-)Dağıtılmayan Şirket Kârları (-)Maaş ve Ücret Gelirlerinden Kesilen Sigorta Primleri (-)Maaş ve Ücret Gelirlerinden Kesilen Sigorta Primleri (+)Transfer Ödemeleri (Emekli Maaşları ve İkramiyeler, Fâiz Gelirleri) (+)Transfer Ödemeleri (Emekli Maaşları ve İkramiyeler, Fâiz Gelirleri) (=)Bireylerin Paylaşacağı Gelir (=)Bireylerin Paylaşacağı Gelir

20 Toplam Harcanabilir Gelir Bireylerin paylaşacağı gelir, nüfus miktarına bölündüğünde kişi başına milli gelir bulunmaktadır. Ancak bu gelirin tamamı harcanmamaktadır. Çünkü birey, elde ettiği gelirin bir bölümünü doğrudan vergi olarak ödemek zorunda kalmaktadır. Bu nedenledir ki, toplam harcanabilir gelirin hesaplanabilmesi için bireylerin paylaşacağı gelirden doğrudan vergileri çıkarmak gerekmektedir. Bireylerin paylaşacağı gelir, nüfus miktarına bölündüğünde kişi başına milli gelir bulunmaktadır. Ancak bu gelirin tamamı harcanmamaktadır. Çünkü birey, elde ettiği gelirin bir bölümünü doğrudan vergi olarak ödemek zorunda kalmaktadır. Bu nedenledir ki, toplam harcanabilir gelirin hesaplanabilmesi için bireylerin paylaşacağı gelirden doğrudan vergileri çıkarmak gerekmektedir. Bireylerin Paylaşacağı Gelir Bireylerin Paylaşacağı Gelir (-)Doğrudan Vergiler (-)Doğrudan Vergiler (=)Toplam Harcanabilir Gelir=Tüketim + Tasarruf (=)Toplam Harcanabilir Gelir=Tüketim + Tasarruf Y = C + S Y = C + S

Gayrisafi yurtiçi hasıla Milli gelir Harcanabilir gelir Y= Tüketim C Tasarruf S Net dış faktör geliri Amortism anlar Net dolaylı vergiler Kurumlar vergisi Sigorta primleri Dağıtılmayan karlar Gayrisafi milli hasıla Safi milli hasıla Kişisel gelir Dolaysız vergiler Transferle r Amortism anlar Net dış faktör geliri Kurumlar vergisi Sigorta primleri Dağıtılmayan karlar

22 Toplam ve Kişi başına MG Toplam ve Kişi başına MG Bu ölçütte reel milli gelirin nüfus bölünmesiyle elde edilen bir değerdir. Bu büyüklük nominal ölçümü hatalı sonuçlara ulaştırır. Bu nedenle bazen GSMH döviz bazındaki değerinin nüfusa bölünmesiyle elde edilen değerleri daha sağlıklı sonuçlara yöneltecektir. Bu ölçütte reel milli gelirin nüfus bölünmesiyle elde edilen bir değerdir. Bu büyüklük nominal ölçümü hatalı sonuçlara ulaştırır. Bu nedenle bazen GSMH döviz bazındaki değerinin nüfusa bölünmesiyle elde edilen değerleri daha sağlıklı sonuçlara yöneltecektir. Satın alma gücü paritesine göre kişi başına geliri tespit etmek, ülkenin gelişmişlik düzeyi hakkında daha doğru bir değerlendirme sunacaktır.

23 Nominal ve Reel GSMH Nominal MG pek kullanışlı değildir. Milli gelirdeki artış üretimden kaynaklanmayıp, fiyat artışlarından kaynaklanan bir milli gelir artışı olabilir. Bu nedenle zaman sürecinde MG’deki gelişmeyi tam anlamak için reel MG büyüklüğüne bakmak gerekir. GSMH R = (GSMH N / Fiyat Endeksi)*100

Nominal ve Reel GSMH 24

Aşağıdaki verilerin elde edildiği bir ekonomide, 3. yılın reel GSMH’sı kaçtır? YılNominal GSMH Fiyat Endeksi A)428 B)480 C)512 D)576E)691 Yanıt: Reel GSMH=(576/120).100=480

TÜFE TÜFE=( Temel Yıldaki Mal Sepetinin Cari Yıldaki Değeri / Belirli Bir Mal Sepetinin Temel Yıldaki Değeri ).100 TÜFE=( Temel Yıldaki Mal Sepetinin Cari Yıldaki Değeri / Belirli Bir Mal Sepetinin Temel Yıldaki Değeri ).100 Sadece Ekmek ve su tüketilen bir ailede baz yılı olarak kabul edilen 2007 de su için 40 TL, ekmek için 25 TL harcama yapılmıştır. Baz yılında su 4 TL ve ekmek ise 5 TL’dir yılında su fiyatı 4 TL, ekmek fiyatı ise 6 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu verilere göre bu alile için 2008 yılı enflasyon oranı yüzde kaçtır. Sadece Ekmek ve su tüketilen bir ailede baz yılı olarak kabul edilen 2007 de su için 40 TL, ekmek için 25 TL harcama yapılmıştır. Baz yılında su 4 TL ve ekmek ise 5 TL’dir yılında su fiyatı 4 TL, ekmek fiyatı ise 6 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu verilere göre bu alile için 2008 yılı enflasyon oranı yüzde kaçtır. Su Miktarı: 40/4=10 TaneEkmek miktarı: 25/5=5 tane. Su Miktarı: 40/4=10 TaneEkmek miktarı: 25/5=5 tane yılındaki harcama tutarı: 4.10=405.6=30 ise toplam 70 olur yılındaki harcama tutarı: 4.10=405.6=30 ise toplam 70 olur. TÜFE= (70/65).100=7,7 olur. TÜFE= (70/65).100=7,7 olur. 26

27 Reel ve Nominal GSY İ H Yıllar Elma Fiyatı Elma Miktarı Armut Fiyatı Armut Miktarı 2000$1100$ $2150$ $3200$4150

28 Nominal GSY İ H Hesaplanması Nominal GSY İ H Hesaplanması YıllarElmaArmut Nominal GDP 2000 $1 X 100 $2 X 50 $ $2 X 150 $3 X 100 $ $3 X 200 $4 X 150 $1200

29 Nominal GSY İ H Hesaplanması Nominal GSY İ H Hesaplanması YıllarElmaArmut Reel GSYİH 2000 $1 X 100 $2 X 50 $ $1 X 150 $2 X 100 $ $1 X 200 $2 X 150 $500 Temel yıldaki fiyatlar kullanılmış

30 GSY İ H DeflatorHesaplanması Year Deflator (Nominal/Real) 2000 $200/$200 = $600/$350 = $1200/$500 = 2.40

31 Enflasyon oranının Hesaplanması Yıl Enflasyon oranı 2001 ((1.71-1)/1)*100 =71% 2002 (( )/1.71)*100 =40,35 %

32 Enflasyon ve GSMH Deflâtörü Nominal GSMG Reel GSMH oranı bize GSMH zimmi deflatötürü veya GSMH deflatörünü verir. Reel milli gelir baz yılın fiyatları ile hesaplanmaktadır Reel GSMH (1987) baz fiyatlarıyla hesaplandığını düşünelim.

33 Enflasyon ve GSMH Deflatörü Enflasyonu GSMH deflatöründeki değişme olarak ifade edebiliriz yılında deflatör 1,000 iken 1988 yılında 1,697 olduğu görülecek olunur ise; enflasyon olacaktır. Eğer GSMH deflatörü artıyorsa enflasyon var demektir. Değişmiyorsa enflasyon yok demektir. Azalıyorsa deflasyon var demektir. Eğer GSMH deflatörü artıyorsa enflasyon var demektir. Değişmiyorsa enflasyon yok demektir. Azalıyorsa deflasyon var demektir.

34

Bir ülkede yıllık enflasyon oranının gerçeğe en yakın olarak saptanmasını sağlayan endeks aşağıdakilerden hangisidir? A)TÜFE endeksiB)ÜFE endeksi C)TEFE endeksiD)Çekirdek enflasyon E)GSYİH deflatörü

36