OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA DÖNEMİ Osmanlı Tarihinde Sokullu Mehmet Paşa'nın ölmesiyle başlayan ( 1579 ) ve Karlofça Antlaşması’na kadar süren döneme ( 1699 ) Duraklama Dönemi denilir.

OSMANLI DEVLETİNİN DURAKLAMA DÖNEMİNE GİRMESİNİN NEDENLERİ ?

1. DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ 1- Merkezi Yönetimdeki Bozulmalar :  Osmanlı İmparatorluğu Mutlakiyet’le yönetildiğinden padişahın kişilikleri ülke yönetimini etkilemiştir. Bu dönemde, çocuk yaşta kişilerin Padişah olması yönetimi olumsuz yönde etkilemiştir. II.Selim Ordunun başında sefere çıkmayan ilk padişahtır. III.Mehmet sancaklarda valilik yapan son padişahtır.            

I.Ahmet zamanında şehzadelerin sancaklara çıkma usulüne son verildi. Bu dönemde başta bulunan padişahlar şunlardır : III.Murat    ( 1579 - 1595 ) III.Mehmet ( 1595 - 1603 ) I.Ahmet       ( 1603 - 1617 ) I.Mustafa    ( 1617 - 1618 ) II.Osman      ( 1618 - 1622 ) I.Mustafa     ( 1622 - 1623 ) ( İkinci defa ) IV.Murat    ( 1623 - 1640 ) I.İbrahim     ( 1640 - 1648 ) IV.Mehmet  ( 1648 - 1687 ) II.Süleyman ( 1687 - 1691 ) II.Mustafa   ( 1695 - 1703 ) I.Ahmet zamanında Fatihten beri gelen Veraset kanunlarında değişiklik yapıldı.Ekber ve Erşed ( En yaşlı ve En akıllı) kuralı getirildi. Böylece veraset sistemi kesinliğe kavuşturuldu. I.Ahmet zamanında şehzadelerin sancaklara çıkma usulüne son verildi. Bunun sonucunda ; Padişahlar yönetim deneyimi kazanamadılar, Şehzadeler sarayda kafes denilen bölümlerde yaşamaya başladılar,ruh sağlıkları bozuldu, saray yönetiminde kadınlar etkili olmaya başladılar.

2- İmparatorluğun Karakteri : Osmanlı İmparatorluğu üç kıta üzerinde değişik din, mezhep, uluslardan oluşuyordu.Merkezi otoritenin zayıflamasıyla dağılma eğilimleri ortaya çıkmaya başladı.

3- Askeri Yapıdaki Bozulmalar : III.Murat zamanında Kanunlara aykırı olarak, Yeniçeri Ocağına Askerlikle ilgisi olmayan kişiler alınmaya başladı. Yeniçeri Ocağında başlayan bu bozulma, zamanla diğer kapıkulu ocaklarına da yansımıştır. "Ocak devlet içindir " anlayışı yerine " Devlet Ocak içindir " anlayışı ortaya çıktı.Böylece devlet güçlü bir dayanağını yitirmiş, ilerleme engellenmiş, yenilgi ve isyanlar artmıştır. Tımar dağıtımlarındaki adaletsizlik ve haksızlıklar sonucu Tımarlı Sipahi ordusu da bozulmaya başlamıştır. Donanma da ihmal edilmeye başlanmış, denizcilikle ilgisi olmayan kişiler Kaptan-ı Deryalığa getirilmiştir.

4- Maliye'nin Bozulması : 17.yy.da savaşların uzun sürmesi ve çoğunun yenilgiyle sonuçlanması ganimet gelirlerinin azalmasına,yeni masraflara yol açmıştır. Sık padişah değişiklikleri nedeniyle, Padişahların tahta çıkışında dağıtılan Cülus bahşişi hazineyi zarara uğratmıştır. Uluslararası Ticaret yollarının değişmesi ve kapitülasyonlar nedeniyle ticaret, gümrük gelirleri azalmıştır. Coğrafi keşifler sonucu Avrupa'ya akan bol miktarda Altın ve Gümüş Osmanlı İmparatorluğunu olumsuz yönde etkilemiştir.Osmanlı para birimi Akçe’nin ( Gümüşten kesilirdi ) değeri düşmüştür. Mali sıkıntının aşılması için ayarı düşük para çıkarılması, isyanların çıkmasına yol açtı. Tımarlı ordusunun sayısı azalınca, açığı kapatmak için Kapıkulu ordusunun sayısı artırılmıştır. Bunlar maaşlı olduğu için hazinenin yükü artmıştır.

5- İlmiye’nin Bozulması : İlmiye sınıfının bozulmasıyla onların denetiminde olan adalet, eğitim, belediye işleri de bozulmuştur. Medreselerde "Beşik Uleması" denilen çocuk yaşta Müderrisler görülmeye başlandı. Kadılar rüşvet almaya başladılar. Medreseler giderek sadece dini bilimlerin okutulduğu kurumlara dönüştü.Bu durum Bilim ve Teknik alandaki gelişmelerden uzak kalınmasına yol açtı.

 6- Toplum yapısının bozulması : Devletin paraya ihtiyacının artmasıyla, Tımarlar İltizam'a verilmeye başladı. ( Toprağın peşin para karşılığı kiralanması ) Mültezimler ( İltizamı alan kişi ) vergi toplayabilmek için yöredeki güçlü ailelerle işbirliği yapmaya başladılar. 17.yy. boyunca Anadolu'da Celali isyanları görülmeye başlandı.Bu durum yerleşik hayatı çekilmez hale getirmiş,tarım ve hayvancılık gerilemiştir. Ağır vergiler köylünün toprağını terk etmesine neden oldu. ( Çiftbozan )

2. DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ 1- İmparatorluğun Doğal Sınırlara Ulaşması  2- Avrupa'da güçlü Merkezi Krallıklara komşu olunması 3- Avrupa Hıristiyanlarının Osmanlılara karşı birleşmesi 4- Avrupa’nın Coğrafi keşiflerle zenginleşip, Rönesans ve Reform hareketleriyle Bilim ve Teknik alanında ilerlemesi

17.YÜZYIL SİYASİ OLAYLARI

Osmanlı - İran İlişkileri : İran hükümdarı Şah Abbas, Osmanlıların Avusturya ile savaşmasından ve Anadolu'daki karışıklıklardan ( Celali İsyanları ) yararlanmak istemiştir. Bu nedenle savaşlar başlamıştır.( 1603 ) İran ile yapılan savaşlarda başarı elde edilememesi üzerine Nasuh Paşa Antlaşması imzalandı. Nasuh Paşa Antlaşması ( 1611 ) a) Osmanlılar, Ferhat Paşa antlaşmasıyla aldıkları yerleri geri verdiler. b) İran Osmanlılara yılda 200 deve yükü ipek verecekti. YORUM : Osmanlıların doğuda ilk toprak kaybıdır. İran'ın Nasuh Paşa Antlaşması koşullarını yerine getirmemesi üzerine  savaş yeniden başladı.( 1617 ). İran'ın barış isteği üzerine Serav Antlaşması ( 1618 ) yapıldı. Serav Antlaşması ( 1618 ) İran, Nasuh Paşa Antlaşması hükümlerini yerine getireceğini kabul etti.

1622 - 1639 Dönemi : İran'ın Bağdat'ı işgal etmesiyle başlayan savaş 17 yıl sürmüştür. YORUM : 17.YY. da İran'la yapılan savaşların en uzun süren dönemidir.( 4.dönem ) IV.Murat İran üzerine iki sefer düzenledi.Birincisi olan Revan seferiyle, Doğu Anadolu ve Revan' ı geri aldı. İkincisi olan Bağdat seferiyle, Bağdat'ı geri aldı. İran'ın barış istemesi üzerine Kasr-ı Şirin Antlaşması yapıldı. Kasr-ı Şirin Antlaşması ( 1639 ) a) Azerbaycan ve Revan İran'a bırakıldı. b) Bağdat Osmanlılarda kaldı. c) İran'la Osmanlılar arasında Zagros Dağları sınır belirlendi. YORUM : Günümüz Türkiye-İran sınırının çizildiği antlaşmadır. Kasr-ı Şirin Antlaşması yaklaşık 60 yıllık Osmanlı-İran savaşlarına son verirken,uzun sürecek bir barış dönemi de başlatmıştır.

Osmanlı - Avusturya İlişkileri : Devam etmekte olan Avusturya savaşında ordunun başında sefere çıkmış ve Eğri Kalesi alınmıştır. Bu kaleyi kurtarmak isteyen Avusturya Ordusu, Haçova Meydan savaşında yenilgiye uğratıldı.( 1596 ) YORUM : Bu savaştan kaçan Tımarlı Sipahilerin dirlikleri ( Toprak ) alınmış,bunlar da halkı kışkırtarak Celali ayaklanmalarında etkili olmuşlardır. Kanije ve Estergon kaleleri alındı. Kanije kalesini geri almak isteyen Avusturya ordusu, kale komutanı Tiryaki Hasan Paşa tarafından bozguna uğratıldı ( 1601 ). Osmanlıların İran ile savaşmasından yararlanmak isteyen Avusturya, Osmanlı topraklarına saldırdı. (1603) Bu dönemde Avusturya savaşlarına Zitvatorok Antlaşmasıyla son verildi.

Zitvatorok Antlaşması (1606) a) Eğri,Kanije ve Estergon Kaleleri Osmanlılarda kalacak b) Avusturya Kralı protokol bakımından Osmanlı Padişahına eşit sayılacak c) Avusturya'nın Osmanlılara ödediği yıllık 30.000 altın vergi kalkacak , Avusturya bir defaya mahsus olmak üzere 200.000 kara kuruş savaş tazminatı ödeyecek d) İki taraf birbirinin ülkesine saldırmayacaktı. YORUM :Antlaşmanın b maddesiyle Osmanlı Devletinin Avrupa üzerindeki siyasi üstünlüğü sona ermiştir. Erdel sorununa karışan Avusturya' ya savaş açtı. Uyvar, Novingrad kaleleri alındı. Avusturya ile Vasvar Antlaşması yapıldı. Vasvar Antlaşması ( 1664) ( Osmanlı - Avusturya ) : a) Erdel Osmanlı devletine bağlı kalacak , Avusturya ve Osmanlı kuvvetleri buradan çekilecekti. b) Osmanlıların gösterdiği aday, Avusturya tarafından da Erdel beyi olarak tanınacaktı. c) Avusturya 200.000 kara kuruş savaş tazminatı ödeyecek, d) Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlılarda, yakılan Zerinvar kalesi tamir etmemek koşuluyla Avusturya'ya verilecekti. e) Antlaşma yirmi yıl geçerli olacaktı

Macaristan'daki katolik ve protestanlar arasındaki  mücadelede, Protestanların Osmanlılardan yardım isteği üzerine Avusturya'ya savaş ilan edilmiş ve Avusturya seferine çıkılarak Viyana II.defa kuşatılmıştır. II. Viyana Bozgunu (1683) Tarihimizin en büyük yenilgilerinden biri, Viyana önlerinde yaşandı. (1683) Yenilginin nedenleri: 1. Devletteki iç bozulmanın, orduya yansıyan etkileri 2. Kırım Ham'nın, Leh Ordusu'nun Tuna' dan geçmesine izin vermesi ( Kırım hanının ihaneti) 3. Viyana'ya Avrupalı devletlerden yardım gelmesi 4. Kale kuşatmaları için araç ve gerecin orduda bulunmaması 5. Merzifonlu'nun şehrin tahrip edilmemesi için son saldırı emrini vermemesi. Sonuçları: 1. Merzifonlu önce Budin' e, burada tutunamayarak Belgrat'a çekildi. Burada idam edildi. 2. Avrupa' da Türk korkusu kalktı. 3. Avrupalılar , Osmanlılar aleyhine Kutsal İttifak'ı kurdular. (Avusturya+Lehistan+Venedik+Malta+Rusya) 4. Osmanlılar'ın batıya saldırısı durdu.Savunmaya çekildi.Avrupalıların saldırısı başladı. 5. Osmanlıların toprak kaybetmeye başladığı felaket seneleri başladı.   Durumun kötüye gitmesi üzerine devlet adamları IV.Mehmet'i tahtan indirdiler (1687).

Karlofça Antlaşması ( 1699 ) ( Osmanlı : Avusturya-Lehistan-Venedik ) 1. Banat yaylası ve Temeşvar dışında Macaristan ve Erdel beyliği Avusturya'ya bırakıldı 2. Podolya ve Ukrayna Lehistan'a verildi 3. Mora yarımadası ve Dalmaçya kıyıları Venedikliler' e verildi 4. Antlaşma 25 yıl sürecek ve Avusturya'nın garantisinde olacaktı. Önemi : Osmanlı devletinin batıda birden fazla devletle imzaladığı bir antlaşmadır. Osmanlı Devletinin batıda ilk toprak kaybıdır. Osmanlı devleti bundan sonra kaybettiği yerleri geri almaya çalışacaktır. Bir yıl sonra Rusya ile de İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. İstanbul Antlaşması(1700) 1. Azak kalesi ile etrafındaki 10 saatlik mesafede bulunan yerler Rusya'ya bırakıldı. 2. Ruslar savaş sırasında elde ettiği diğer kaleleri geri verecektir. 3. Ruslar İstanbul'da elçi bulunduracaktırlar. 4. Ruslar Kudüs'ü serbestçe ziyaret edebileceklerdir. Karlofça ve İstanbul antlaşmalarıyla Osmanlı devletinde Duraklama Dönemi sona ermiş, Gerileme Dönemi başlamıştır.

Osmanlı - Lehistan İlişkileri : Sokullu döneminde himaye altına alınan ( 1575 ) Lehistan, 1587 ' de himayeden kurtulmuş, Boğdan,  Erdel ve Eflak beyliklerinin içişlerine karışmaya başlamıştı.Bu dönemde, Boğdan'ın içişlerine karışmasından dolayı, Genç Osman Lehistan seferine çıktı ( 1621 ). Genç Osman'ın komuta ettiği Osmanlı Ordusu Yaş yakınlarında Leh ordusunu yenerek Hotin Kalesini kuşattı.Ancak burada yapılan bir meydan savaşından Yeniçerilerin becerisizliklerinden dolayı bir sonuç alınamadı. Bunun üzerine Hotin Antlaşması yapıldı. Hotin Antlaşması (1620 ) a) Lehliler ve Osmanlılar,birbirlerinin topraklarına saldırmayacaklar, b) Lehliler Kırım Hanına yılda 40.000 düka altını vergi vermeye devam edeceklerdi. YORUM : Genç Osman  Hotin seferi sırasında Yeniçeri Ocağının disiplinsizliğini ve bozukluğunu görmüştü.Bu nedenle bu ocağı kaldırarak daha güçlü bir askeri ocak kurmak istemiştir.Ancak bu düşüncesini gerçekleştirmeden tecrübesizliğinden dolayı yakınlarına söz edince Yeniçeriler isyan etmişler ve  Genç Osman'ı öldürmüşlerdir. Genç Osman, Yeniçeriler tarafından öldürülen ilk Osmanlı Padişahıdır.

Bucaş Antlaşması ( 1672 ) ( Osmanlı - Lehistan ) Fazıl Ahmet Paşa, Lehistan'ın, Ukrayna Kazakları'na saldırması üzerine, Lehistan'a savaş ilan etti. Lehistan yenildi ve barış istedi 1672'de Lehistan ile Bucaş Antlaşması yapıldı. Podolya, Osmanlılar' a bırakıldı. Lehistan yıllık 22000 altın vergi verecekti.  Bu antlaşma, Osmanlılar'ın Batı'da son kez toprak kazandıkları antlaşmadır. Böylece Osmanlılar Batı'da en geniş sınırlara ulaştılar.

OSMANLI VENEDİK İLİŞKİLERİ Bu dönemde Osmanlı devleti ile Venedik arasında savaşlar başlamıştır (1645). Bu savaşlar sırasında Osmanlı Devleti Girit adasını kuşatmış, adanın alınması ise 1669 tarihinde gerçekleşmiştir.

C. 17.YÜZYILDA İÇ İSYANLAR

1.İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI Yeniçeriler ve Kapıkulu sipahileri tarafından çıkarılmıştır. Askeri niteliklidir. İsyanlar genelde devlet yöneticilerini değiştirme amacıyla çıkarılmıştır. İsyanların arkasında devlet yönetimini ele geçirmek isteyen zümrelerin mücadeleleri vardır. Yeniçerilerin çıkardığı İsyanların Tarihçesi  : Fatih devrinde Buçuktepe isyanı, Cülus bahşişi nedeniyle III.Murat döneminde ayarı bozuk para nedeniyle isyan etmeleri ( Defterdarın kafasını istediler ) II.Osman ( Genç Osman ) 'a karşı isyan ve öldürdüler.Yeniçeri ocağını kaldırmayı düşündüğü için.*Yeniçerilerin ilk öldürdükleri Osmanlı Padişahı IV.Murat'a karşı iki defa isyan.Bunlardan birinde sadrazam Hafız Ahmet Paşa öldürüldü. IV.Mehmet ( Avcı Mehmet ) zamanında bozuklukların nedeni olarak gördükleri 30 kadar devlet yöneticisini Sultan Ahmet Meydanında öldürdüler ( Vaka-i Vakvakiye-Çınar Vak'ası )

2.CELÂLÎ İSYANLARI Nedenleri : Yavuz Sultan Selim döneminde Bozok'lu Celal adında birisi isyan etmiştir.Bundan dolayı Anadolu'da çıkan halk isyanlarına Celali İsyanları denilmiştir.            Nedenleri : Avusturya ve İran ile yapılan savaşların uzaması Ağır vergilerden dolayı köylünün toprağını bırakıp "Çiftbozan" olması. Köylünün toprağını terketmesini önlemek için devlet " Çiftbozan Vergisi " çıkarmıştır. Eyaletlerde yöneticilerin iyi yönetim gösterememeleri Ekonomik durumun kötüleşmesi,para ayarının bozulması Tımar sisteminin bozulması Adaletsizlik ortaya çıkması.Kadı'ların ve yardımcısı Naip'lerin Rüşvet karşılığı iş görmeleri Devşirme Osmanlı yöneticilerinin halkı tam olarak anlayamaması Mültezimlerin ( İltizam alanlar ) halkı soyması Nüfus artışı ve işsiz sayısının çoğalması.

3. EYALET İSYANLARI Devlet otoritesinin zayıflamasıyla, Erdel, Eflak, Boğdan gibi bağlı beyliklerle, Yemen, Bağdat, Basra, Trablusgarp gibi uzak eyaletlerde çıkan isyanlardır. YORUM : Ekonomik durumun bozukluğu, padişahlar başta olmak üzere devlet yöneticilerinin başarısızlıkları, Adalet sisteminin bozulması, savaşların uzaması ve alınan vergilerin etkileriyle 17.yy. da isyanlar artmıştır.

D. 17.YÜZYILDA ISLAHAT HAREKETLERİ

Osmanlı Devlet Adamlarının ıslahat yapmak istemelerinin Nedenleri: Osmanlı Devletinin savaşlarda eskisi gibi etkili olamaması Devlet otoritesinin zayıflaması sonucu, sık sık isyanların baş göstermesi, Ekonomik durumun bozulması

1. KUYUCU MURAT PAŞA Ahmet dönemi Sadrazamıdır.Kuyucu Murat Paşa, Anadolu’da çıkan Celali İsyanlarını şiddet ve baskı kullanarak bastırmıştır.Birçok isyancıyı idam ettirmiştir.İstanbul ve Anadolu’da asayiş sağlanmıştır.Ancak isyanlara yüzeysel yaklaşması ve sadece güç kullanmakla halledebileceğini düşünmesi tam başarılı olmasını engellemiştir.

2. GENÇ OSMAN (II.OSMAN) Osman (Genç Osman) (1618-1622): Ulema sınıfının yetkisini azaltarak, padişahın zamana göre yasaları koyabilme gücünü artırmak istedi.Bunların siyasetle uğraşmalarını ve devleti zayıflatmalarını önlemek istedi. Kapıkulu Ocağını kaldırarak yerine Anadolu ve Suriye’deki Türklerden oluşan “milli bir ordu” kurmak ve yönetimi devşirmelerin etkisinden kurtarmak için başkenti tamamen Türk olan Anadolu’da bir şehre taşımayı düşündü. Saray geleneklerini değiştirmek istedi. Saray dışı evlilik yaparak sarayı halka açmış ve böylece önemli bir toplumsal ıslahatı gerçekleştirmiştir.s  Ancak niyetlerini farkeden yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürüldü.

3. IV.MURAT 12 yaşındayken tahta geçti. İktidarının ilk yıllarında yönetim saray kadınlarının ve Valide Kösem Sultan’ın elindeydi.  22 yaşına geldiğinde otoritesini sağlayabildi. Şu ıslahatları yaptı: Yeniçerileri itaat altına aldı. İsyanlar ve isyancılarla şiddetle mücadele etti. İçki, tütün, meyhane ve gece sokağa çıkma yasağı uygulayarak asayişi sağladı. Harcamaları kısıtlayarak, maliyeyi düzeltmeye çalıştı. Devlet adamlarından neler yapılması gerektiğini bildiren raporlar vermelerini istedi. Korku ve şiddet kullanarak Anadolu’daki Celali İsyanlar’ını bastırdı.   NOT: Bu konuda Koçi Bey sunduğu raporunda devletin gerileme nedenlerini ve bunların çözüm yollarını göstermiştir

4. TARHUNCU AHMET PAŞA IV.Mehmet Dönemi sadrazamıdır. Maliyeyi düzelterek ilk devlet bütçesini hazırladı. Bütçe açığını kapatmak için saraydaki gereksiz harcamalı kesti. Fakat çıkarları zedelenen kimseler tarafından idam edildi.

5. KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA Köprülü soyundan sadrazam olan ilk kişi Köprülü Mehmet Paşa’dır. Köprülü Mehmet Paşa kendisinden önceki sadrazamların sonlarını çok iyi bildiği için padişaha bazı şartlar ileri aşağıdaki koşullarla sadrazam olmayı kabul etmiştir: a) Saray devlet işlerine karışmayacak b) Devlet memurluklarına istediği kişileri atayabilecek. c) Kendisi hakkında bir şikayet olursa, savunması alınmadan görevden alınmayacak. YORUM : Köprülü Mehmet Paşa’nın amacı istediklerini yapabileceği bir ortam hazırlamaktır. Köprülü Mehmet Paşa şartlı sadrazam olan ilk kişidir. NOT: Köprülüler ordu ve maliyeyi düzeltmeye çalışmışlardır.

6. KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞA Babası Köprülü Mehmet Paşa’nın tavsiyesi üzerine göreve gelen Fazıl Ahmet Paşa daha çok ekonomik alanda ıslahatlar yapmış ve bütçe açığını kapatmıştır.Ayrıca döneminde çıkan isyanları şiddet kullanarak bastırmıştır. 17.yüzyılda bozulan devlet düzenini yeniden kurmak amacıyla Köprülü ailesinden Fazıl Mustafa Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Amcazade Hüseyin Paşa gibi devlet adamları da yenilik hareketlerinde bulunmuştur.