AİLE YAŞAM DÖNGÜSÜ

Bireyler, çocukluktan itibaren yaşlılık dönemlerine kadar aile içi ilişkilerinde, fiziksel durumlarında ve ruhsal süreçlerinde çeşitli aşamalardan geçerler. İnsanın yaşam evrelerinin çocukluk, gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık olması gibi ailelerin de yaşamları çeşitli dönemlerden oluşur. Ailedeki yaşam süreci, beraberinde değişimi de getirir. Değişim bireylerin duygu, düşünce ve davranış düzeyinde etkilenmesine yol açar.

Aileler ve kültürler arasında büyük farklılıklar olmakla birlikte yaşam döngüsü, çekirdek ailenin zaman içinde gelişimini betimler. Her bir evrede üstesinden gelinmesi gereken gelişimsel görevler vardır. Gelişimsel görevleri başaramayan aileler uzun sürede aile sorunları ile karşı karşıya kalma riski taşırlar. Hastalık, kaza, bir yakının kaybı, ekonomik sorunlar gibi yaşamsal krizler ailenin yaşam döngüsünü olumsuz etkileyebilmektedir.

YAŞAM DÖNGÜSÜ MODELLERİ Carter ve Mc Goldrick Dominion Duvall ve Hill Sorokin, Zimmerman ve Galphin Kirkpatrick, Cowles ve Tough Loomis Bigelow Glick Rogers Wells ve Gubar Schiffman

Mc Goldrick ve Carter (1980, 1989) aile yaşam döngüsünü 6 aşamada ele almaktadır; Bağlı olmayan genç yetişkin Yeni evli çift Küçük çocuklu aile Ergenlik döneminde çocuğu olan aile Çocukları evden ayrılan aile Daha sonraki yaşamda aile

1. Bağlı Olmayan(Bekar) Genç Yetişkin Birinci evre üzerinde, hem bireysel hem de aile yaşam döngüsü teorisyenleri önemle durmaktadır. Bu evrede, bireylerin aileden ayrılıp kimlik geliştirmeleri gerekir. Bu oldukça zordur ve duygusal olgunluk gerektirir. Kendi ekonomik bağımsızlıklarını kazanma çabası içindedirler. Karşı cinsle romantik ilişkiler geliştirmeye başlarlar. Koruyucu bir ailede yetişmiş çocuklar genellikle kendi yaşam planlarını oluşturmada yeterliliğe kavuşamazlar. Aileden ayrılma ve bireyleşme anlamında olgunlaşma sürecini tamamlayamadıkları için aile kurmaya ilişkin kararlarda zorluk çekerler.

Birinci evrede, aile bireyleri şu olası sorunlar için aile danışmanlığı hizmetini alabilirler; Benlik duygularının zayıf olması Duygusal veya fiziksel olarak aile menşeinden ayrılamama Başkalarıyla sosyal ilişki kuramama

2.Yeni Evli Çift Bu dönemin temel görevi bireylerin evliliğe uyum sağlamasıdır. Kişiler kendi bireyselliklerini korurken, eş rolünü benimsemeleri, yeni aileye ilişkin sorumlulukları üstlenmeleri gerekir. Evli çiftin; aileleri ve akranlarıyla nasıl ilişki kuracakları, birlikte yaşamın pratik yönleri, aralarındaki küçük ya da büyük farklılıklarla nasıl başa çıkabilecekleri konusunda ortak düşünceler geliştirmeleri gerekir. Eşlerinin aileleri (kayın valide, kayınpeder gibi) ile kurulacak dengeli ilişkiler önem kazanır. Bu dönemin diğer bir gelişimsel görevi de ebeveynliğe hazırlıktır.

Bu evrede şu olası sorunlar için aile danışmanlığı hizmeti alınabilir: Bir çift olarak yaşamaya uyum sağlamada yetersizlik Eşinin aile menşei(kayınvalide, kayınbaba) ile zorluk yaşanması Yeterli iletişim kalıpları kuramama

3.Küçük çocuklu aile Çiftin ilk çocukları olduğunda ailenin dengesi değişir. Eş rolüne artık anne-baba rolleri eklenir. Ev içinde düzenin yeni doğmuş bebeğe göre ayarlanması, bebeğin bakımı ile ilgili olarak anne baba arasında sorumlulukların paylaşımı önemlidir. Eşler arasında yaşanan önceki sorunlar çocuk üzerinden çözülmeye çalışılırken çocuk adeta günah keçisi olur. Bebeğin aileye katılımı ile birlikte bazen geniş ailenin desteğine ihtiyaç duyulur ve ailenin sınırlarında esneklikler gerekir. Anne ve babanın çalıştığı ailelerde sorumluluğun paylaşımı daha da önemlidir. Kadın, annelik görevini üstlenmek için işinden ayrılabilmekte ya da işine devam ederek çocuğundan ayrı kalma duygusu yaşayabilmektedir.

Yeni bir çocuğun doğumu ile bu evrede, aile bireyleri şu olası sorunlar için aile danışmanlığı hizmetini arayabilirler: İlişki ve aktivitelerin yeniden düzenlenmesinden kaynaklanan sorunlar Çocuğun kontrolünü sağlama ile ilgili problemler

4.Ergenlik döneminde çocuğu olan aile Ergenlik dönemindeki çocuğun bireyselleşme ve bağımsızlaşma arayışları sebebiyle ilişkilerindeki yoğunluğu, aile içerisinden arkadaş çevresine doğru yönlendirdiği bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Ergen ve ailesi arasında birçok konuda çatışma yaşanabilir. Bu dönemde ebeveynlerin müdahaleci tutumlarının artması ergen için problem yaratabilmektedir. Bu yüzden ebeveynler tarafından ergenle iletişim biçimi yeniden yapılandırılmalı, ergeni dinlemeye ve anlamaya dönük yaklaşımlar içerisinde olunmalıdır. Bu evredeki aileler, bir yandan ergen çocukları ile ilgilenirken bir yandan da sağlık sorunları da olabilen kendi yaşlı ebeveynlerine bakmak durumunda kalabilirler. İki kuşak arasında kalan bu aileler birçok zorluk yaşayabilirler.

Bu evrede, aile bireyleri şu olası sorunlar için aile danışmanlığı hizmetini alabilirler: Ebeveyn-ergen çatışması Yaşlı ebeveynlerin bakımı ile ilgili sıkıntılar İş ve aile hayatının talepleri

5.Çocukları evden ayrılan aile Özellikle koruyucu ve bağımlı ebeveynler için çocuğun evden ayrılığı onlarda boşluk duygusu oluşturmakta, stres ve kaygıya yol açmaktadır. Çocuğu tarafından ihmal ya da terk edileceği endişesi ebeveynleri etkilemekte uyum ve davranış sorunları yaşamasına yol açmaktadır. Bu aşamada çiftlerin kayınvalide, kayınbaba, büyük ebeveynlik gibi yeni rollerine uyum sağlamaları gerekir. Ebeveynler çocuklarının evden ayrılma sürecini desteklemeli, güven ilişkisini sürdürerek otoriter ve baskıcı tutumlardan kaçınmalıdır. Çocuklarının yaşamın sorumluklarını almasına yardımcı olarak geleceğini oluşturma çabasını desteklemelidir.

6.Daha sonraki yaşamında aile Yaşlılık ve emeklilik dönemi, çiftlerin ilişkilerinde birbirlerine yakınlaştığı, beraberliklerinin yoğunlaştığı bir dönem olarak açıklanmaktadır. Bu evrede, eşlerden birinin vefatı söz konusu olabilir. Eşlerinin kaybının yanı sıra arkadaşlarını yitirirler, sağlıkları bozulur yaşama bağlanma motivasyonlarında düşüşler yaşanır. Emekliliğe adapte olma, yaşlılığa uyum sağlama, bedensel hastalıklarla ve kayıplarla başa çıkma bu dönemin üstesinden gelinmesi gereken sorunlarıdır.

EVELYN DUVALL’İN AİLE YAŞAM DÖNGÜSÜ MODELİ Aile yaşam döngüsü ilk olarak Evelyn Duvall tarafından 1976 yılında gündeme gelmiş bir kavramdır. Duvall’in aile yaşam döngüsü modelinin ilk basamağını evlilik oluşturur, bu da aile oluşumunda evliliğin önemli bir faktör olduğunu göstermektedir.

Evelyn Duvall (1976) aile yaşam döngüsünü 8 aşamada ele almaktadır:

Gardner’in Aile Yaşam Döngüsü A) Ebeveynlik öncesi dönem; Bu evredeki ailelerin albümü incelendiğinde, eşlerin akraba ve arkadaşlarının resimlerinin eşit olduğu görülmüştür. Evli çiftlerin albümlerinde kendi ebeveyn ve kardeşlerinin resimlerinin diğer akrabalara göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Bu evredeki çiftlerin albümlerinde aile dışı kişilerin resimlerinin oranı fazla bulunmuştur. Bu nedenle, bu evredeki ailenin göreli olarak açık sistem oldukları söylenebilir.

b) Okul öncesi çocuklu aileler Çiftler çocuk sahibi olduktan sonra albümlerinde, arkadaşlarına oranla akrabalarının resimleri daha fazladır. Bir önceki evreye nazaran özellikle kadınların arkadaşlarının resimleri azalmış, akrabalarının resimleri çoğalmıştır. Bu evrede aileler açık sistemden kapalı sisteme doğru kayarlar.

c) Okul çağı çocuklu aileler Bu evrede, en büyük çocuğun yaşı 6 – 18 yaşlarındadır. Bu evrede, albümlerde tekrar akraba ve arkadaşların resimlerinin aynı oranda olduğu görülmüştür. Yine de kadın için bu oran, kocası kadar eşit değildir. İlk çocuk okul çağına gelince ailenin akrabalarla ve diğer arkadaşlarla olan sınırlarının genişlemeye başladığı görülmüştür.

d) Okul çağı sonu çocuklu aileler Bu evrede, en büyük çocuk 18 yaşından daha büyüktür. Bu evrelerde ailenin albümlerinde arkadaşlarına göre akrabalarının resimleri çok fazladır. Kadının akrabalarının resmi, kocasının akrabalarına göre dört kat daha fazladır. Kocanın arkadaşları ile çocuklarının resimlerinde bir azalma olmuştur.

DOMINIAN’IN AİLE YAŞAM DÖNGÜSÜ MODELİ Dominian(1989) uyguladığı eklektrik aile terapisi yaklaşımını, ailenin yaşam döngüsü üzerine kurmuştur. Dominian aile yaşam döngüsünü 3 aşamada ele almıştır: -Evliliğin ilk beş yılı -Çocukların büyüdüğü dönem -Elli yaş sonrası

Dominian’ın Yaşam Döngüsü Aşamaları 1)Evliliğin İlk Beş Yılı -Bu dönemde eşler, genellikle 20’li yaşların sonunda ve 30’lu yaşların başındadır. Fiziksel İlişki: Bu dönemde ortaya çıkan cinsel sorunlar, diğer dönemlere oranla daha az karmaşıktır. Duygusal İlişki: Evliliğin ilk yıllarında görülen duygusal ilişki sorunları,eşlerin kalıcı bir ilişki kurmaya hazır olup,olmamaları,her iki tarafın kendi ailelerinden kopabilme yetenekleri önem taşır. Eşlerin birbirini çeşitli ön yargılarla sınamaları söz konusu olur.

Sosyal İlişki: Bazı eşlerde,özellikle de erkeklerde, birkaç etkenin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan stresin baskısı ile içkiye aşırı eğilim, kumar oynama ya da zamanın büyük kısmını ev dışında geçirme gibi davranışlar görülebilir. Entelektüel ve Ruhsal İlişki: Bazı evliliklerde eşler birbirinin entelektüel niteliklerini ya da ahlaki değerlerini yeterince bilmezler.Bu da eşlerin birbirlerini yanlış anlamalarına, kıskançlıklara ve ilişkilerin bozulmasına neden olabilir.

2)Çocukların büyüdüğü dönem -Bu aşama çocukların büyüdüğü devreyi içine alır ve yaklaşık en küçük çocuğun evlendiği 50 yaş civarına kadar sürer. Fiziksel İlişki: Kadında çocuk dünyaya getirme dönemini izleyen menopoz aşamasında cinsel ilişkiye olan ilginin azalması ve hep daha iyiye gideceği düşünülen fakat hiç de doyurucu olmayan cinsel yaşamın her iki eşi rahatsız etmesi söz konusu olabilir. Duygusal İlişki: Zaman geçtikçe her iki eşin kendilerine olan güvenleri artar ve kişilikleri daha güçlü hale gelir ve aralarındaki ilişkinin değişimi söz konusu olabilir.

Sosyal, Entellektüel ve Ruhsal İlişki: Bazı insanlar toplum içinde sosyal, entelektüel ya da ruhsal bir düzeye erişmek ve böylece güvence içinde olmak için evlenirler. Bu kişiler evliliğin kendilerine kazandıracağı sosyal statü ile ilgilidirler. Bazen sosyal ilişki, eşlerden birinin daha değişik toplumsal sınıfa geçip eşini eski konumda bırakması ile de değişebilir ki bu da çatışmaya yol açar.

3) Elli Yaş Sonrası Dönem -Bu aşama elli yaş sonrasındaki yılları kapsar. Fiziksel İlişki: Eşlerden birinde cinsel isteksizlik evlilik hayatında sorun yaratabilmektedir. Duygusal İlişki: İkinci dönemde başlamış olan değişim bu dönemde de sürebilir. Orta yaştaki bir kadının kocasının evlilik dışı bir ilişkiye girmesi ya da daha genç bir kadının onu tercih etmesi durumu bu değişimin yol açtığı bir sonuçtur. Sosyal,Entelektüel ve Ruhsal İlişki: Bu döneme erişmiş olan eşler,birbirlerinin değer yargıları, sosyal ve entelektüel ilgi alanlarının çok değişik yönlere kaydığı durumlarda giderek birbirlerinden uzaklaşırlar.

AİLE YAŞAM DÖNGÜSÜNDE KARŞILAŞILABİLECEK AŞAMALAR VE OLASI KRİZLER

Evlenmemiş Genç Yetişkin Evresi Duygusal, sosyal ve maddi açılardan aileden kopmakta güçlük yaşama ya da ailenin güçlük yaşatması Cinselliğin algılanışı ve yaşanışındaki farklılıkların krize dönüşmesi Yakın sosyal ilişkileri kurma ve ilerletmede yaşanan zorluklar Evlilik kararının baskı altında verilmesi İlişki içinde bireysel oluşa ait vurguların aşınması Söz, nişan vs hazırlıklarında çiftin, ailelerin etkisine açık olması Bu dönemlerde yaşanan kriz, o dönemde görülmese ya da üstü kapatılsa dahi, daha sonraki kriz dönemlerinde ortaya çıkar.

Yeni Evli Çiftler Ve Ailelerin Evlilik Yoluyla Birleşmesi Evlilik sürecinde yaşanan zorluklar Cinsel yaşamda karşılaşılabilecek güçlükler Çift yaşamına uyum sağlamada isteksizlik ya da yetersizlik, bireyselliğin çift ilişkisi için tehdit olarak algılanması Aile ritüellerine uyum İlişki içinde “sözde samimiyet” hâli, iletişimde açık ve net olmayış İlişki içinde rol ve pozisyonların çok katı sınırlarla tanımlanması ve rol esnekliğinin olmayışı

Küçük Çocuklu Aileler Bebeğin doğumu Bebeğin bilinçli bir karar ve hazırlıkla istenmiş olup olmadığı Bebeğin doğumu Ebeveyn rollerinde karşılaşılan güçlükler Aile büyüklerinin çocuğun yetiştirilmesine anne-babaya rağmen müdahale etmeleri Küçük çocuğun ihtiyaçlarının karşılanmasın ve bakımında yaşanan psikolojik – ekonomik güçlükler

Büyük Çocuklu Aileler Ergenle kurulan ilişkide mesafe ayarlarının yapılamaması Aile içinde kurulan koalisyonların olumsuz etkileri İhtiyaç – beklenti sorumluk dengesinde yaşanan zorlukları Yaşlı ebeveynlerin bakımından kaynaklanan sıkıntılar Yaşamın geneline dair yapılan içsel muhasebelerin ilişki gerçeğine etkileri Birden fazla çocuk varsa kardeşler arası problemler

Çocukların Aileden – Evden Ayrılması Sevilen birinin ölümü (eş, ebeveyn, çocuk) Çocukların aileden ayrılmakta güçlük çekmesi Çocukların ayrılışına yeteri kadar destek verememek Sağlık problemleri Çocukların evde oluşuyla ertelenen ya da maskelenen sorunların ortaya çıkması

İleri yaşta ya da idame Döneminde Aile Emekli oluştan sonra yaşanabilecek stres İşe yaramazlık duygusu Eşlerden birinin ölümü Torunlarla sağlıklı ilişki kuramama Hak ettikleri ilgi ve saygıyı görememe Aile problemlerinde dışarıda bırakılma Sağlık sorunları, yaşlılık ve ölüm düşünceleriyle aşırı meşguliyet