ENGELLİLİĞİ ANLAMAK Yrd. Doç. Dr. Z. Hande Sart Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü hande.sart@boun.edu.tr Mayıs, 2010 Ankara

İÇERİK Amaç Eğitim Haklarımız Engellilik Tanımları Engelliliği Açıklayan Modeller Üniversitelerde Karşılaşılan Engel Grupları

AMAÇ Herkesin tümüyle erişebileceği ve üniversite yerleşkesi içinde azami katılımı sunan üniversite toplulukları oluşturmak için Engelli öğrencilere destekleyici ve iyi kaynaklarla donatılmış bir ortam sağlayarak öğrencilerimizin akademik birleşmeleri ve eğitimleri önündeki sorunları kaldırmak ve birey olarak bağımsızlıklarını geliştirmelerinde yardımcı olmak için

Eğitim Haklarımız Nelerdir? Kanunlar, Yönetmelikler, Sözleşmeler 4

Haklar Üzerine The Universal Declaration of Human Rights (1948): İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi United Nations Convention on the Rights of the Child (1989): BM Çocuk Hakları Sözleşmesi United Nations Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities (1993): BM Engelliler için Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar Salamanca Statement (UNESCO, 1994): Salamanca Bildirgesi European Social Charter (ESC; 1961,1996): Avrupa Sosyal Şartı Education for all [EFA : The World Education Forum in Dakar (2000)]: Herkes için Eğitim: Dünya Eğitim Forumu, Dakar United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2006): BM Engelliler Sözleşmesi

Yükseköğretim ve Engellilikle 2005 Özürlüler Kanunu’nun (No: 5378) “Sınıflandırma, bakım, rehabilitasyon, istihdam, eğitim, iş ve meslek analizi” başlıklı Yasanın 2. Bölümüne göre:

“Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez “Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır.”

Engelli Birey?

Engelli Birey 2005 Özürlüler Kanunu (No: 5378) Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi

Dünya Sağlık Örgütü Doğuştan veya sonradan (kaza sonucu, hastalık) herhangibi bir nedenle; Yaşam faaliyetlerini/işlevlerini (yürüme, görme, duyma, konuşma, öğrenme, çalışma) bir ya da daha fazlasını önemli bir şekilde kısıtlayan; Fiziksel, zihinsel ve/veya duygusal durum; Uzun süreli/kronik

Modeller

Medikal (Tıbbi) Model Yaklaşımı Engellilik; doğrudan bir hastalık, travma veya diğer sağlık koşullarının yol açtığı, hekim tarafından bireysel tedavi şeklinde tıbbi bakım gerektiren ve kişiye ait bir problem Kişiye ait Tıbbi bakım/tedavi Hasta/sağlam Sağlıklı/sağlıksız İkilik sistem

Sosyal Model Yaklaşımı Engellilik; sosyal olarak yaratılmış bir problem, özellikle bireyin topluma tam katılımı sorunu olarak görülür. Bireyin bir özelliği değil, sosyal çevre tarafından yaratılmış koşulların karmaşık bir bütünüdür. Olumsuz tutumlar, ötekileştirme, sosyal dışlama konularını ele alır.

Engelliliği Anlamak için Yeterli midir?

Biyolojik, Bireysel, Sosyal Bağlamlar HAYIR Biyolojik, Bireysel, Sosyal Bağlamlar

Biyopsikososyal Model Yaklaşım İnsan Hakları Temelli Ayrımcılığa Karşı

MAKROSİSTEM Kültür, Değerler Kronosistem-Zaman MAKROSİSTEM Kültür, Değerler EGZOSİSTEM Geniş Aile MEZOSİSTEM MİKROSİSTEM Bakanlıklar ENGELLİ BİREY Aile Öğretmenler Sağlık Hizmetleri/Personeli Akranlar Sosyal Hizmet Uzmanları Medya Kanunlar Dockrell & Messer (1999, uyarlanmıştır) Bronfenbrenner (1979)- Biyo-ekolojik teori 17

MAKROSİSTEM Kültür, Değerler Kronosistem-Zaman MAKROSİSTEM Kültür, Değerler EGZOSİSTEM Geniş Aile MEZOSİSTEM MİKROSİSTEM Bakanlıklar ENGELLİ BİREY Aile Öğretmenler Sağlık Hizmetleri/Personeli Akranlar Sosyal Hizmet Uzmanları Medya Kanunlar Dockrell & Messer (1999, uyarlanmıştır) Bronfenbrenner (1979)- Biyo-ekolojik teori 18

Biyopsikososyal Model Yaklaşım Bireyin İşlevselliği Evrensel Birleştirici Model Bağlam – kaynaştırma Kültürel uygunluk Uygulamaya dönük Yaşamboyu

Karşılaşılabilecek Engel Grupları Bedensel Engelliler Görme Engelliler İşitme Engelliler Konuşma ve Dil Sorunları Psikiyatrik/Psikolojik Sorunlar Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Öğrenme Güçlükleri Nörolojik Bozukluklar Otizm-Asperger Diğer Engel Grupları: Süreğen Hastalıklar

Üniversite Sayısı Toplam: 128/139 Devlet Üniversitesi: 94/94 Vakıf Üniversitesi: 34/45 Vakıf Meslek Yüksekokulu: 4

Engelli Öğrenci Sayısı Toplam:3.584 Devlet:3.375 Vakıf: 207 Meslek Yüksek Okulu: 2

Engelli Öğrenci Yüzdesi ~%0,13

Devlet Üniversiteleri İlk 4 Pamukkale: 763 Ege: 617 Dokuz Eylül: 290 Anadolu: 127 (açıköğretim dahil değil) Son 4 Gebze Yüksek Teknoloji: - Gümüşhane:- Muş Alparslan:- Şırnak:-

Vakıf Üniversiteleri İlk 4 Hiç öğrencisi bulunmayan üniversiteler Bilkent: 40 İzmir Ekonomi: 26 Yeditepe: 23 Bahçeşehir: 14 Hiç öğrencisi bulunmayan üniversiteler Acıbadem, Gediz, Işık, İstanbul Arel, İstanbul Bilim, Koç, Maltepe, Özyeğin, Piri Reis,Yeni Yüzyıl

Devlet Üniversitelerindeki Engelli Öğrenciler (3375) Görme Engelliler: 1301, %38 Bedensel Engelliler: 855, %25 Süreğen: 431, %13 Bilinmiyor: 319, %9 İşitme 260, %8 Psikolojik: 73, %2 Dikkat eksikliği ve hiperaktif bozukluklar: 51, %2 İşitme ve Konuşma: 29, %1 Konuşma: 27 Nörolojik: 25 Zihinsel: 3 ???? Otizm: 1 ????

Devlet Üniversiteleri (3375)

Vakıf Üniversitelerindeki Engelli Öğrenciler (209) Bedensel Engelliler: 77, %37 Görme Engelliler: 31, %15 İşitme 25, %12 Bilinmiyor: 21, %10 Nörolojik:11, %5 İşitme ve Konuşma: 10, %5 Dikkat eksikliği ve hiperaktif bozukluklar: 8, %4 Süreğen: 7, %3 Okuma Bozuklukları: 6, %2,8 Konuşma: 6, %2,8 Çoklu engel: 6, %2,8 Asperger: 1, %0,6

Vakıf Üniversiteleri (209)

KAYNAKÇA Kitap Internet kaynakları Üniversite İnternet Kaynakları American Psychiatric Association.(1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed.). Washington, DC: Author. American Psychiatric Association (2000). Desk reference to the Diagnostic criteria from DSM-IV-TR. Fourth Edition, Text Revision. Washington, DC: Author. World Health Organization (2001). International Classification of Functioning, Disability and Health. Geneva. Internet kaynakları National Dissemination Center for Children with Disabilities (http://www.nichcy.org/resources/default.asp) National Institute on Deafness and Other Communication Disorders (http://www.nidcd.nih.gov) Üniversite İnternet Kaynakları Boston University: http://www.bu.edu/disability/ Harvard University –Accessible Education Office: http://aeo.fas.harvard.edu/essential.html http://aeo.fas.harvard.edu/faculty.html, http://aeo.fas.harvard.edu/instructional.html University of Pittsburgh-Disability Resources and Services: http://www.drs.pitt.edu

Sorular/Yorumlar Yazışma Adresi Yrd. Doç. Dr. Z. Hande Sart Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bebek 34342 İstanbul Tel: 0212 3596902 E-posta: hande.sart@boun.edu.tr