Mobbing nedir? Sağlık Alanında Mobbing Mobbing mağdurumusunuz? Mobbing Oluşumu Mobbingin Etkileri Mobbingle mücadele

Mobbing Nedir ? İşyerinde belirli bir bireyi hedef alıp, uzun süre sistematik bir şekilde süre gelen negatif ve kötü niyetli davranışlar, çatışmalar olarak tanımlanmaktadır.

İşyerinde psikolojik şiddetin amacı, saldırıya hedef olan kişi üzerinde psikolojik bir baskı yaratarak, ısrarlı, sistematik, aşağılayıcı, yıldırıcı, haksız söz ve davranışlarla onun incinmesini, yıpranmasını, toplumsal itibarının zedelenmesini, gruptan dışlanmasını ve bu doğrultuda işten ayrılmasını sağlamaktır.

İşyerinde psikolojik şiddet ya da mobbing, çalışma yaşamının başlangıcından bu yana yaşanan, hatta çalışanlarca kanıksanan, ancak ortaya çıkmasından kaçınılan ve sıklıkla görmezden gelinen bir olgudur.

Fiziksel şiddet gibi somut izler bırakmadığı için kanıtlanması da oldukça güçtür.

Mobbing Yerine Kullanılan Kavramlar Mobbing kavramı yeni bir kavram olması nedeniyle Türkçe karşılığı konusunda henüz bir netlik bulunmamaktadır. Türkçemizde mobbing yerine kullanmayı tercih ettiğimiz kavramlar şunlardır:

MOBBİNG

YILDIRMAYI KİMLER YAPAR?

İş yerinde yöneticileriniz İş arkadaşlarınız Ortaklarınız Müşterileriniz tarafından psikolojik yıldırma, duygusal baskı, şiddet Ev de eşiniz, aile bireyleriniz, komşularınız tarafından sözlü hakaret, saldırı.

Okulda sınıf arkadaşlarınız, Öğretmenleriniz, Müdürünüz, Sorumlu olduğunuz idari sorumlunuz tarafından sözlü suiistimal, Hastane de hastalarınız, Doktorlarınız, İdari müdürleriniz tarafından sözlü saldırı, aşağılama, hakaret, şeklinde olabilir.

YILDIRMA NEDENLERİ

A. Saldırganın psikolojik yapısından kaynaklanan nedenler B. Organizasyonların kültüründen kaynaklanan nedenler C. Duygusal saldırıya uğrayan kişinin psikolojisinden kaynaklanan nedenler D. Toplumsal değer yargıları ve normlardan kaynaklanan nedenler.

A. Saldırganın Psikolojik Yapısından Kaynaklanan Nedenler Narsist (çekindiği kişileri kontrol altında tutmak için güç kullanan, kendini diğer insanlardan hep üstün görenlerin davranışlarıdır. Tedaviyi gerektirir) Kendi normlarını örgüt politikaları haline getirmeye çalışırlar Önyargılı ve duygusaldırlar

Ben merkezcidirler Mobbingcilerin kişilikleri incelendiğinde; aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı çeken kimseler olduğu görülmektedir. Mobbing tacizlerinin çoğu güvensizlik, korku ve kıskançlıktan kaynaklanmaktadır. Leyman’a göre insanlar kendi eksikliklerinin telafisi için duygusal tacize baş vurmaktadırlar.

Akılcı ve insan kaynağına değer veren yönetimlere sahip şirketlerde, yıldırma hareketine az rastlanır. Genellikle yönetim zaafı olan ya da kârlılığı, verimliliği ve disiplini en öncelikli değer olarak gören, ekip çalışmasının yapılamadığı, iletişim kanallarının kapalı olduğu, çatışmaların örtbas edildiği, günah keçisi anlayışının bulunduğu kurumlarda ortaya çıkmaktadır.

B. Organizasyonların Kültüründen Kaynaklanan Nedenler Bir işletmenin; Yöneticilerin yetersiz liderlik davranışı sergilemesi, Aşırı rekabetçi bir ortam Yoğun işyeri stresi Küçülme ve yeniden yapılanma faaliyetleri

İş merkezli çalışması, Görev tanımlarının yetersizliği, Hiyerarşinin fazla olduğu merkezi yapı, “kapalı kapı” politikası,

Kurum içi yetersiz iletişim, Karar verme ve yönetimde otokratik yaklaşım, Adaletsiz başarı değerleme ve ücretleme kurumda mobbing davranışlarının ortaya çıkmasına etki etmektedir. (Einarsen 2000; Salin 2002; Ekici 2016).

C. Duygusal Saldırıya Uğrayan Kişinin Psikolojisinden Kaynaklanan Nedenler Yapılan araştırmalara göre ‘mobbing’e maruz kalan kişilerin duygusal zekaları çok yüksek bulunmuştur. Bu kişilerin; Yaratıcılık, Dürüstlük, Merhamet ve adalet hisleri gelişmiştir. Parlak ve etkileyici bir eğitim geçmişine sahiptirler. Esnek, hassas ve kendi davranışlarını gözden geçirebilen insanlardır. ( Björkqvist 2001; Salin 2002; Ekici 2016)

Mobbing mağdurları işlerini seven, yaptıkları işle bütünleşen, örgütün hedeflerine ve saygınlığına inanan ve yürekten katkıda bulunan kimselerdir. Şirket basamaklarını tırmanma sürecinde gelecek vadeden bu personel, rakipleri ve fosilleşmiş üst yönetimler için bir tehdit ve saf dışı bırakılması gereken bir rakip olarak görülmektedir.

Toplumsal Değer Yargıları ve Normlardan Kaynaklanan Nedenler D. Toplumsal Değer Yargıları ve Normlardan Kaynaklanan Nedenler Şirketlerinde kendilerine has bir kültürleri vardır. Bu kültür, büyük ölçüde toplumun sosyal ekonomik ve ahlaki kabullerinden etkilenmektedir. Bir ülkenin felsefesi, inançları, insana verilen değer, o ülkede konuşlanmış şirketlere de yansımaktadır. İnsanların bir ürün ve sarf malzemesi gibi görüldüğü toplumlarda mobbing sendromu daha yaygın olarak görülmektedir

Yıldırmanın Aşamaları Yıldırma, çalışanların enerjisini ve kurum verimliliğini tehdit etmektedir. Dr. Leyman’a göre yıldırmanın aşamaları şunlardır :

Yıldırmanın Aşamaları Aşama 1 : Çatışma yaratan bir olay yaşanır. Henüz yıldırma söz konusu değilse de, tepkiler yıldırmaya dönüşebilecek bir potansiyel taşır. Aşama 2: Yıldırma dinamiklerini harekete geçiren, ani psikolojik saldırılar ve saldırgan davranışlar gelişir

Aşama 3 :Yönetim, yaşanan durumun ciddiyetini göz ardı ederek ya da bazı hallerde göz yumarak yıldırmaya ortak olur. Aşama4 : Kurban, sistemli ve yıpratıcı davranışlara olumsuz tepkiler vermeye başlar ve “zor insan” suçlamalarını haklı çıkarır. Aşama 5: Kişi işten ayrılmaya mecbur edilir. Travma sonrası davranış bozuklukları ve psikosomatik hastalıklar ortaya çıkar.

Mobbing Aşamaları

İşyerinde Mobbing Davranış Türleri Heinz Leymann mobbing davranışlarını mağdur üzerindeki etkilerine göre 5 gruba ayırmış ve 45 farklı davranış kalıbı tanımlamıştır. İletişim ve ifadenin kısıtlanması İş ve özel yaşamın örselenmesi Sosyal ilişkilerin engellenmesi İtibarın zarar görmesi Sağlığı olumsuz etkilemesi

İletişim ve İfadenin Kısıtlanması Sürekli olarak sözünüz kesilir Bağırılır ve uluorta azarlanırsınız Yaptığınız iş sürekli eleştirilir Kendinizi gösteremeyeceğiniz işleri yaparsınız Özel yaşamınız sürekli eleştirilir Telefonla rahatsız edilirsiniz Yazılı ve sözlü tehditler alırsınız Jest, mimik ve bakışlarla kurmak istediğiniz ilişki reddedilir.

Sosyal İlişkilerin Engellenmesi İşyerinde başkalarına ulaşmanız engellenir Çevrenizdeki insanlar sizinle konuşmazlar Sanki orada değilmişsiniz gibi davranılır Çalıştığınız alan izole edilir.

İtibarın Zarar Görmesi Hakkınızda asılsız söylentiler üretilir İnsanlar arkanızdan kötü konuşur Gülünç durumlara düşürülürsünüz, Akıl hastasıymışsınız gibi davranılır Yürüyüşünüz, jestleriniz veya sesiniz taklit edilir Özel yaşamınızla alay edilir Dini veya siyasi görüşünüzle alay edilir Küçük düşürücü isimlerle anılırsınız Çabalarınız ve başarılarınız küçümsenir Milliyetinizle alay edilir.

İş ve Özel Yaşamın Örselenmesi  Özel görevler verilmez, rutin işleri yaparsınız  Zaman zaman verilen işler geri alınır  Anlamsız ve tatminsiz işler yaparsınız  Özgüveninizi olumsuz etkileyecek işler verilir

Nitelikleriniz dışında işler yaparsınız Ekonomik kazanımlarınız engellenir İş ortamınıza ( masa, telefon, bilgisayar...) zarar verilebilir.

Sağlığı Olumsuz Etkilemesi Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız Gözünüzü korkutmak için hafif şiddet uygulanır (bir bardağı duvara çarpmak, kül tablasını fırlatmak...vs.) Cinsel tacize uğrayabilirsiniz Fiziksel olarak taciz edilebilirsiniz.

SAĞLIĞI NASIL ETKİLER? Yüksek düzeyde stres ve anksiyete Sürekli korku ve endişe duyma hali Sık sık hastalanma Kas ağrısı,sırt-boyun ağrıları Migren ve baş ağrısı

Yorgunluk ve sık sık halsizlik duyma Uykusuzluk, kabus görme, erken uyanma veya yorgun uyanma,dinlememek Takıntılı hal, alınganlık Bağırsak sorunları yaşayabilir.

Konsantre olamama ve dikkat toplayamama Günlük basit işlerde bile olan unutkanlık, hatırlayamama Terleme, titreme, çarpıntı, panik atak Karakteristik alınganlık ve sinirlilik hali Sürekli paranoya hali hissetme.

Depresyon, uyuşukluk, çaresizlik, öfke duyma Faydasız-değersiz hissetme Kendine güvenin kırılması, özsaygının yitirilmesi, kendine saygının kaybedilmesi.

HATTA !!!!!!! Birçok mobbing mağdurunun Post- Travmatik Stres Bozukluğu belirtileri gösterdiği ve SUİCİD girişiminde bulunduğu bilinmektedir. (Einarsen 2000; Quine 2002; Hansen ve ark. 2006; Yıldırım ve Yıldırım 2007; Ekici 2016).

Sağlığa Diğer Etkileri

Hedef alınan kişi, eğer direnmeyi başarır ve ortamdan uzaklaşabilirse ya da duruma yeniden uyum sağlarsa, yıldırma son bulur. Direnemez ve uzaklaşamazsa, zihinsel, ruhsal ve bedensel olarak yıpranır ve işine odaklanmakta zorlanır. Daha da sonraları, işine dönme şansını tümüyle yitirir ve özel bir tedaviye ihtiyaç duyar

Mobbing Çeşitleri 1. Düşey Psikolojik Taciz: Üst konumda yer alanların astlarına yönelik olarak gerçekleştirdikleri psikolojik taciz vakalarıdır. Üstler sahip oldukları kurumsal gücü, astlarını ezerek, onları kurumun dışına iterek kullanmasıdır.

2. Yatay Psikolojik Taciz İşyerinde psikolojik tacizin fail veya failleri mağdur ile benzer görevlerde ve benzer olanaklara sahip, aynı konumdaki iş arkadaşlarıdırlar. Örneğin; eşit koşullar içinde bulunan çalışanların çekememezliği, rekabet, çıkar çatışması, kişisel hoşnutsuzluklar gibi.

3. Dikey Psikolojik Taciz Çalışanların yöneticiye psikolojik şiddet uygulamasıdır. Nadir görülen bir durumdur. Örneğin, çalışanların yöneticiyi kabullenememesi, eski yöneticiye duyulan bağlılık, kıskançlık gibi.

TÜRKİYEDE VE DÜNYADA MOBBİNG İrlanda’da kişinin katılımı ile gerçekleştirilen bir araştırmaya göre, katılımcıların %7.9’u son altı ay içinde fiziksel ve psikolojik saldırılara maruz kalmıştır. Norveç’te yapılan bir araştırmada çalışanın %8.6’sının işyerinde psikolojik tacize maruz kaldığı belirtilmiştir.

İsveç’de çalışanı kapsayan bir araştırmada işyerinde psikolojik tacize maruz kalma oranı %3.5 olarak saptanmıştır. Bursa’da sağlık, eğitim ve güvenlik sektöründe yapılan bir çalışmada, 944 kişinin %55’inin son bir yıl içinde psikolojik tacizle karşılaştığı, %47’sinin ise tanık olduğu belirlenmiştir.

İstanbul’da 505 hemşireyi kapsayan bir çalışmada da hemşirelerin %86’sının psikolojik tacize maruz kaldığı kaydedilmiştir. Aksaray-Yalova- Esenköy eğitim merkezlerinde çalışan 315 ilkokul öğretmenin %50’sinin işyerinde psikolojik tacizle karşılaştığı saptanmıştır. (Bu bilgiler Türkiye Büyük Millet Meclisi Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu tarafından yayınlanmıştır).

Mobbing Davranışına Karşı Yapılması Gerekenler Mobbingle Mücadele!!!!! Verimli ve kârlı olduğu kadar insana saygılı işyerleri oluşturmak için, yıldırma belirtilerini zamanında fark edip önlem almak çok önemlidir. Bu olguyla doğru mücadele edebilmek için onu yakından tanımak gerekmektedir.

Mobbinge maruz kalan birey, yaşadığı sorunun ne olduğunu tam anlayamadığı gibi, yaşadığı onur kırıcı davranışları iş arkadaşlarına anlatmaya çekindiğinden, sorunun kendinden kaynakladığını düşünür.

Çalışan bilinmezliğin ve çaresizliğin karşısında yaşadığı korkuyla tek başına mücadele edebilmesi oldukça çok güçtür.??????

Kurumlar Ne Yapmalı? Şirket yönetimleri izin vermez ya da göz yummazsa, yıldırmanın ciddi boyutlara ulaşması engellenebilir. O nedenle yönetimlerin belirtilere karşı uyanık olması ve şu önlemleri alması gerekir:

Eğitim Düzenleme Çalışanlar duyarlılık kazanmak ve belirtileri fark edebilmek için eğitilmelidir.

Yıldırmaya Karşı Etik Kurallar Oluşturma Çalışanların hal ve hareketlerini düzenleyen işletme yönergeleri yıldırmaya karşı kuralları da içermelidir.

Durumla Yüzleşme ve Farkındalık Yaratma İşyerinde duygusal taciz yeni bir olgu değildir. Ancak olgunun “adını koymak” ve yüzleşmek önlem alınmasını kolaylaştırır.

Çatışma Çözme Yöntemlerini Yaygınlaştırma Kurum içinde çatışma çözme eğitimleri uygulanmalı, çatışma çözme mekanizmalarına işlerlik kazandırılmalıdır.

Adil bir soruşturma yöntemi kullanılmalıdır Son kararın tek başına yönetim tarafından verilmemesi, en az üç kişinin yer aldığı komisyon incelemesiyle verilmesi Alınan kararın şikayet eden ve edilene doğrudan bildirilmesi gerekir.

Kişilerin Mobbinge Karşı Alabileceği Önlemler Önce kurbanın rolünü kabullenmemesi gerekir. Sessiz kalmamalıdır. Tacizciyle iletişime girip rahatsız edici söz ve davranışlardan vazgeçmesini istemek. Derin nefes alıp 10’a kadar içinden saymak.

Kızgın olduğunda duygularını bir kenara yazmak fakat göndermemek. Düzenli egzersiz yapmak. Yaşadıkları olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydetmek,

Mobbing uygulayıcısıyla mücadele ederken, hukuki nezakete uymak Yönetimi, mobbing sürecinden haberdar etmek Eğer kişi kendisi baş edemiyorsa profesyonel yardım almak Kızgınlığını gidermek için mizahı kullanmak Yalnızlığı seçme yoluna gitmemeli, kendisine sosyal destek aramak

Ailenin Mobbinge Karşı Yapabileceği Yardım Aile ve arkadaşların vereceği en büyük destek mobbinge uğrayan kişiyi dinlemektir. Can kulağıyla dinlemek, yanındayım mesajını vermek gerekir. Kendimizi kişinin yerine koyup empati yapabilirsek mağduru hem daha iyi anlamış oluruz hem de daha iyi destek olmamızı sağlar.

Türkiye’de Yasalarda Mobbing MOBBİNG KAVRAMINA YÖNELİK KORUYUCU MEVZUAT Saldırılar psikolojik olduğundan, yargıya başvuracak somut kanıtlar bulmak kolay değildir.

4857 sayılı İş Kanunu 417 Sayılı Madde: İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek, işçiyi her türlü aşağılama, saldırı ve hakaret içerikli davranışlardan korumak, ruhsal ve fiziksel sağlığını gerektirdiği ölçüde gözetmek ve işyerinde insan onuruna yakışır bir düzeni sağlamak, özellikle kadın ve erkek işçilerin cinsel ve psikolojik tacize uğramamaları,cinsel ve/ya psikolojik tacize uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

6098 Sayılı Borçlar Kanunu Madde 421: İşveren işçiye her hafta kural olarak Pazar günü, yahut durum ve koşullar el vermez ise, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür. İşveren, iş sözleşmesinin feshi halinde, bildirim süresi içinde işçiye ücretinde bir kesinti olmaksızın günde iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Madde 94 (1) Bir kişiye karşı insan onuru ile bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama ve irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan on iki yıla kadar hapis cezasına hüküm olunur.

Madde 96 (1) Bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranışları gerçekleştiren kişi hakkında 2-5 yıla kadar hapis cezası hüküm olunur.

Madde 123 Sırf huzur ve sükutu bozmak maksadıyla bir kimseye ısrarla telefon edilmesi, gürültü yapılması ya da aynı maksatla hukuka aykırı davranılması halinde, mağdurun şikayeti üzerine faile üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilebilir.

Madde 125 Bir kimseye onur şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat etmek ya da yakıştırmalarda bulunmak ve sövmek sureti ile bir kimsenin onur şeref ve saygınlığına saldıran kişi üç aydan iki yıla kadar hapis ve adli para cezası ile cezalandırılır

Madde 133 (1) Kişiler arasında aleni olmayan konuşmaları taraflardan herhangi birinin rızası olmaksızın bir aletle dinleyen veya bunları ses alma cihazına kaydeden kişi iki aydan altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır

TBMM; Kadın- Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu (Nisan 2011) «İş yerinde psikolojik şiddet (mobbing) ve çözüm önerileri komisyon raporu», mobbinge yönelik yasa çalışmasını başlatmıştır.

19 Mart 2011’de «İşyerinde psikolojik tacizin (mobbing) önlenmesi Başbakanlık Tarafından saylı Resmi gazete» genelgesi yayınlanmıştır.

Diğer Girişimler Sayıştay denetçilerinin Mesleki Etik Kurallarına İlişkin Usul ve Esaslar (17 Aralık resmi gazete) Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi (ülkemizde 2006’da onaylandı) adil çalışma koşullarına yönelik maddeleri bulunmaktadır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, "ALO 170" ihbar hattında mobbing mağdurlarına destek vermektedir.

MOBBİNGLE MÜCADELE DERNEĞİ AÇILMIŞTIR. Adres: İlkiz Sok No:22/3/2.Kat. Sıhhiye-Ankara Tel :

Yaşanmış Mobbing Vakasına Örnek Gerede Devlet Hastanesi'nde başhemşire Hülya Sakız'a, 2007 yılı Aralık ayında acil serviste sargı bezi kalmadığı gerekçesiyle uyarı, 2 ay sonra da servislerin bakım ve temizliğinin yapılmadığı iddiasıyla disiplin cezası verildi. Hülya Sakız'ın itirazı üzerine disiplin cezası kaldırılırken, 33 gün sonra ihale komisyonu üyesi olduğu bir ihalede usulsüz işlem yapıldığı gerekçe gösterilerek Sağlık Bakanlığı tarafından uyarı cezası ile cezalandırıldı.

1 yıl sonra ise Hülya Sakız'dan ayniyat saymanı ve ambar memurlarının görevlendirildiği "Tıbbi sarf ve ilaç taşınır kayıt kontrol yetkilisi" olması istenildi. Bu görevin başhemşirelerin görevi olmadığını belirten Hülya Sakız hakkında tutanak tutularak kınama cezası verildi.

Bu olaydan 5 gün sonra da Hülya Sakız'a katları kontrol etmediği için disiplin cezası verildi. 2 gün sonra ise hastanede tartışan 2 hemşire arasındaki sorunu, çözüme kavuşturmadığı iddiasıyla Hülya Sakız bu kez de kınama cezası aldı. 1 ay sonra anestezi uzmanı ile kadın doğum uzmanı arasında çıkan tartışmada Hülya Sakız'ın sorumluluğu bulunduğu gerekçe gösterilerek kınama cezası verild i.

Hülya Sakız hakkında verilen cezaların ardından idarecilik yönünden zayıf olduğu iddia edilerek hastane yönetimi tarafından geçici görevle İzzet Baysal Bolu Devlet Hastanesi'ne gönderildi. Hülya Sakız, hakkındaki 2 uyarı, 1 disiplin ve 3 kınama cezalarının yıldırma amaçlı olduğunu, kişilik haklarının zedelendiğini ve ruh sağlığının bozulduğunu belirterek, 2 Şubat 2010 tarihinde Bolu Valiliği hakkında Sakarya 1'inci İdare Mahkemesi'nde mobbing davası açtı.

Sakarya 1'inci İdare Mahkemesi, Hülya Sakız'ın geçici görevlendirme ve disiplin cezaları nedeniyle kişilik hakları ve manevi bütünlüğünün zarara uğratıldığına karar vererek, Bolu Valiliği'nin 5 bin TL manevi tazminat cezası ödemesini kararlaştırdı.

Sonuç olarak mobbing Kurumun yapısını bozan, çalışanların iş doyumu ve çalışma performansını olumsuz yönde etkileyen temel bir örgütsel sorundur.

Önerilen Kaynaklar Björkqvist K. (2001) Social defeat as a stressor in humans, Physiology& Behavior 73, Einarsen S. (2000) Harassment and bullying at work: a review of the Scandinavian approach, Aggression and Violent Behavior 5, Salin D. (2003) Ways of explaining workplace bullying: A review of enabling, motivating and precipitating structures and processes in the work environment, Human Relations 56 (10), Tınaz P. (2006) İşyerinde Psikolojik Taciz, Beta Basım, 1.Baskı, Istanbul. Yildirim A & Yildirim D (2007) Mobbing in the workplace by peers and managers: mobbing experienced by nurses working in health care facilities in Turkey and its effect on nurses, Journal of Clinical Nursing 16, 1444–1453

TEŞEKKÜRLER. İYİ GÜNLER SAĞLIKLA KALIN…..

Mobbing video-1

Mobbing-video-2